Reja kirish soliqlar va ularning mohiyati

Aksiz solig’idan chegirma 
Aksiz to‘lanadigan tovarlar olinayotganda yoki O‘zbekiston Respublikasining 
bojxona hududiga import qilinayotganda, agar mazkur tovarlardan keyinchalik 
aksiz to‘lanadigan tovarlar ishlab chiqarish uchun xom ashyo sifatida 
foydalanilgan bo‘lsa, O‘zbekiston Respublikasi hududida to‘langan aksiz solig‘i 
summasi chegirib tashlanadi. 
Aksiz to‘lanadigan tovar (xom ashyo) etkazib beruvchilar mazkur tovar (xom 
ashyo) bo‘yicha aksiz solig‘i summasini hisobvaraq-fakturada ajratib ko‘rsatishlari 
kerak. Olinayotgan aksiz to‘lanadigan tovar (xom ashyo) bo‘yicha aksiz solig‘i 
summasi hisobvaraq-fakturada ajratib ko‘rsatilmagan bo‘lsa, aksiz solig‘ining 
mazkur summasi chegirib tashlanmaydi.
Chegirma soliq davrida realizatsiya qilingan aksiz to‘lanadigan tovarlar 
hajmiga to‘g‘ri keladigan aksiz to‘lanadigan tovar (xom ashyo) hajmidan kelib 
chiqqan holda aniqlangan aksiz solig‘ining hisobvaraq-fakturada yoki bojxona yuk 
deklaratsiyasida ko‘rsatilgan summasiga nisbatan amalga oshiriladi.

---

32 
Soliq kodeksining 261-moddasiga muvofiq, Suv resurslaridan foydalanganlik 
uchun soliqdan quyidagilar ozod qilinadi:
13
1) suv uchun budjetga soliq o‘tkazgan yuridik shaxslardan suv olgan 
iste’molchilar;
2) birlamchi foydalanilgan suv uchun to‘lov amalga oshirilgan suvdan 
ikkilamchi foydalanuvchi suv iste’molchilari; 
3) ixtiyoriy tugatilayotgan yuridik shaxslar — tadbirkorlik sub’ektlari — 
yuridik shaxslarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ ixtiyoriy tugatish 
to‘g‘risida qabul qilingan qaror haqida xabardor qilingan kundan e’tiboran. 
Ixtiyoriy ravishda tugatish qonun hujjatlarida belgilangan muddatlarda 
tugallanmagan yoki tugatish tartib-taomili to‘xtatilgan va faoliyat qaytadan 
boshlangan taqdirda, ushbu imtiyoz qo‘llanilmaydi hamda soliq summasi imtiyoz 
qo‘llanilgan butun davr uchun to‘liq miqdorda undiriladi. 
Suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni hisoblab chiqarishda soliq 
solinadigan baza quyidagi hajmlarga kamaytiriladi:
1) sog‘liqni saqlash muassasalarida davolash maqsadida foydalaniladigan er 
osti mineral suvlari hajmiga, bundan savdo tarmog‘ida realizatsiya qilish uchun 
foydalanilgan suv hajmi mustasno; 
2) atrof muhitga zararli ta’sir ko‘rsatishining oldini olish maqsadida chiqazib 
olinadigan er osti suvlari hajmiga, ishlab chiqarish va texnik ehtiyojlar uchun 
foydalanilgan suv hajmi bundan mustasno; 
3) shaxtadan suvlarni qochirish uchun, foydali qazilmalarni qazib olish 
vaqtida chiqazib olingan va qatlamdagi bosimni saqlab turish uchun er qa’riga 
qaytarib quyiladigan er osti suvlari hajmiga, bundan ishlab chiqarish va texnik 
ehtiyojlar uchun foydalanilgan suv hajmi mustasno; 
4) gidroelektr stansiyalari gidravlik turbinalarining harakati uchun 
foydalaniladigan suv hajmiga; 
5) qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan sho‘rlangan erlarni yuvish uchun 
foydalaniladigan suv hajmiga.
13
O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi, 25.12.2007 yil. 

---

33 
Soliq kodeksining 269-moddasiga muvofiq, Yuridik shaxslarning mol-
mulkiga solinadigan soliq hisoblab chiqarilayotganda soliq solinadigan baza 
quyidagilarning o‘rtacha yillik qoldiq qiymatiga (o‘rtacha yillik qiymatiga) 
kamaytiriladi: 
1) kommunal xo‘jaligi ob’ektlarining. Kommunal xo‘jaligi ob’ektlariga 
quyidagilar kiradi: vodoprovod tarmoqlari (suv chiqarish inshootlari bilan), 
kanalizatsiya tarmoqlari (tozalash inshootlari bilan), gaz va issiqlikni taqsimlash 
tarmoqlari (ulardagi inshootlar bilan), kommunal-maishiy ehtiyojlar uchun 
qozonxonalar (shu jumladan asbob-uskunalar);
2) madaniyat va san’at, ta’lim, sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport, 
ijtimoiy ta’minot sohasiga kiradigan ijtimoiy-madaniy soha ob’ektlarining; 
 
3) sug‘orish va kollektor-drenaj tarmoqlari ob’ektlarining; 
4) tabiatni muhofaza qilish va sanitariya-tozalash maqsadlari, yong‘in 
xavfsizligi uchun foydalaniladigan ob’ektlarning. Ob’ektlarni tabiatni muhofaza 
qilish, 
sanitariya-tozalash 
maqsadlari 
va 
yong‘in 
xavfsizligi 
uchun 
foydalaniladigan ob’ektlarga kiritish tegishli ekologiya va atrof-muhitni muhofaza 
qilish yoki davlat yong‘in nazorati organining ma’lumotnomasi asosida amalga 
oshiriladi; 
5) umumiy foydalanishdagi temir yo‘llar va avtomobil yo‘llari, magistral 
truboprovodlar, aloqa va elektr uzatish liniyalarining, shuningdek ushbu 
ob’ektlarning ajralmas texnologik qismi bo‘lgan inshootlarning; 
6) konservatsiya qilinishi to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining qarori qabul qilingan asosiy ishlab chiqarish fondlarining; 
7) soliq to‘lovchining balansida bo‘lgan hamda tadbirkorlik faoliyatida 
foydalanilmayotgan, fuqaro muhofazasi va safarbarlik ahamiyatiga molik 
ob’ektlarning; 
8) shahar va shahar atrofidagi yo‘nalishlarda yo‘lovchilar tashiydigan shahar 
yo‘lovchilar transporti tashkilotlari transport vositalarining (avtobuslar, tramvaylar, 
trolleybuslar, metropoliten poyezdlari); 

---

34 
9) tuzilgan shartnomalarga muvofiq yuridik shaxsning buyurtmasi bo‘yicha 
ishlar bajarish uchun kasanachilarga bepul foydalanishga berilgan asbob-
uskunalarning (foydalanish davriga); 
10) telekommunikatsiyalar tarmoqlarida tezkor-qidiruv tadbirlari tizimi texnik 
vositalarining; 
11) ko‘pi bilan o‘n yil davomida ishlatib kelinayotgan mashina va asbob-
uskunalarning. 
Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqdan quyidagilar ozod 
qilinadi:
14
1) sog‘liqni saqlash, jismoniy tarbiya hamda ijtimoiy ta’minot, ta’lim, 
madaniyat va san’at tashkilotlari; 
2) uy-joy-kommunal xo‘jaligi va boshqa umumfuqaroviy ahamiyatga molik 
shahar xo‘jaligi korxonalari. Uy-joy-kommunal va boshqa umumfuqaroviy 
ahamiyatga molik shahar xo‘jaliklari jumlasiga uy-joy fondini bevosita boshqarish, 
saqlash hamda undan foydalanishni amalga oshiruvchi tashkilotlar, sanitariya 
tozalash va yig‘ishtirish, obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish, shaharlar 
hamda shaharchalarni tashqi yoritish, vodoprovod suv olish inshootlaridan, 
taqsimlanadigan tarmoqlardan (tozalovchi inshootlari bilan) foydalanish va suvni 
taqsimlash, kanalizatsiya tarmoqlaridan foydalanish (tozalash inshootlari bilan), 
gaz taqsimlanadigan tarmoqlardan foydalanish hamda gazni taqsimlash, 
qozonxona, issiqlik taqsimlanadigan tarmoqlardan foydalanish va kommunal-
maishiy ehtiyojlarga hamda aholiga issiqlikni taqsimlashni bevosita amalga 
oshiruvchi tashkilotlar, xizmat binolarining xo‘jalik boshqarmalari, o‘t o‘chirish 
komandalari, uy-joy-kommunal xo‘jaligining xo‘jalik boshqarmalari, uy-joy-
kommunal xo‘jaligi va shahar xo‘jaligining umumfuqaroviy ahamiyatga molik 
boshqa korxonalari kiradi; 
3) yangi tashkil etilgan korxonalar — davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan 
e’tiboran ikki yil mobaynida. Mazkur imtiyoz qayta tashkil etilgan yuridik shaxslar 
negizida tashkil etilgan korxonalarga, shuningdek boshqa korxonalar hududida shu 
14
A. V. Vahobov, A. S. Jo’rayev Soliqlar va soliqqa tortish.-T.:”Fan” nashriyoti, 2012. 

---

35 
korxonalardan ijaraga olingan asbob-uskunalardan foydalangan holda o‘z 
faoliyatini amalga oshirayotgan yuridik shaxslarga nisbatan qo‘llanilmaydi;
4) ixtiyoriy tugatilayotgan tadbirkorlik sub’ektlarini — yuridik shaxslarni 
davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ ixtiyoriy tugatish to‘g‘risida qabul qilingan 
qaror haqida xabardor qilingan kundan e’tiboran. Ixtiyoriy tugatish qonun 
hujjatlarida belgilangan muddatlarda tugallanmagan yoki tugatish tartib-taomili 
to‘xtatilgan va faoliyat qayta tiklangan taqdirda, ushbu imtiyoz qo‘llanilmaydi 
hamda soliq summasi imtiyoz qo‘llanilgan butun davr uchun to‘liq miqdorda 
undiriladi. 
Yuridik shaxslar — davlat mulki ob’ektlarini sotib oluvchilar uchun yuridik 
shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq summasi davlat mulki ob’ektlariga 
to‘g‘ri keladigan soliq summasiga kamaytirilib, bo‘shagan mablag‘lar 
xususiylashtirilgan ob’ektlarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan 
qayta jihozlash, ularni rivojlantirishga maqsadli tarzda yo‘naltiriladi. Ushbu 
imtiyoz oldi-sotdi shartnomasi imzolangan paytdan e’tiboran 12 oy mobaynida 
qo‘llaniladi. 
Bundan tashqari, Prezidentimizning 2018- yil 14 iyul kuni “Aholi 
bandligini ta’minlash borasidagi ishlarni takomillashtirish va samaradorligini 
oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi. Qarorga muvofiq, 
endilikda aholining ijtimoiy ehtiyojmand qatlamlari tijorat banklaridan garov 
ta’minotisiz kredit oladi va qishloq joylarda hizmat ko‘rsatishni tashkil etgan 
tadbirkorlar 5 yilgacha barcha turdagi soliqlardan ozod etiladi. 
Mazkur hujjatning yana eng muhim jihati shundaki, bundan buyog‘iga ishsiz 
shaxslarga, mehnat migratsiyasidan qaytgan fuqarolarga, turmushida og‘ir hayotiy 
vaziyatga tushib qolgan xotin-qizlarga, kam ta’minlangan oila a’zolariga va 
aholining boshqa ijtimoiy ehtiyojmand qatlamlariga garov ta’minotisiz eng kam 
ish haqining 100 baravari miqdoridan oshmagan hajmda mikrokreditlar ajratiladi.
Birinchi marta mikrokredit olgan yakka tartibdagi tadbirkorlar uni olgan 
sanadan boshlab 6 oy mobaynida qat’iy belgilangan soliq to‘lashdan ozod etiladi.

---

36 
Qishloq tumanlarida (bundan aholi soni 5 ming kishidan ko‘p bo‘lgan aholi 
punktlari mustasno) sartaroshxona xizmatlarini, yakka tartibdagi buyurtmalar 
bo‘yicha kiyim tikish xizmatlarini, poyabzal ta’mirlash xizmatlarini ko‘rsatish 
bo‘yicha faoliyatni tashkil etgan, shuningdek, jamoat hammomlarini tashkil etgan 
yakka tartibdagi tadbirkorlar 2023 yil 1 iyulgacha barcha turdagi soliqlar 
to‘lashdan ozod etildi. 
Prezidentimizning 2018-yil 29 iyundagi “O‘zbekiston Respublikasining soliq 
siyosatini 
takomillashtirish 
konsepsiyasi 
to‘g‘risida”gi 
farmoni 
bilan 
mamlakatimiz soliq qonunchiligi soddalashtirilib, yuridik shaxslarga ham, 
jismoniy 
shaxslarga 
ham 
soliq 
to‘lovlari bo‘yicha qator yengilliklar 
yaratildi. Andijon shahridagi “Andijonyog‘moy” aksiyadorlik jamiyati hamda 
Xo‘jaobod tumanidagi “Barchinoy” xususiy korxonasida bo‘lib o‘tgan tadbirlarda 
soliq tizimidagi o‘zgarishlar, afzallik va imtiyozlar xususida keng tushuncha 
berildi.
Soliq boshqarmasi mutaxassislari bilan bo‘lgan muloqoda yangi soliq 
konsepsiyasining afzalliklari haqida atroflicha ma’lumot oldik, – deydi 
“Andijonyog‘moy” AJ bosh hisobchisi Azizbek Rahmonov. – Korxonamizda 900 
dan ziyod kishi mehnat qiladi. Joriy yilning birinchi yarmida ishchi-xodimlar 
uchun 6 milliard 600 million so‘m ish haqi hisoblangan. Shundan 614,5 million 
so‘m daromad solig‘i ushlab qolingan. Fuqarolarning mehnatga haq to‘lash 
turidagi daromadlaridan byudjetdan tashqari pensiya jamg‘armasi sug‘urta 
badallariga qariyb 529 million so‘m o‘tkazildi. Ta’kidlash kerakki, 2019 yilning 1 
yanvaridan boshlab ushbu sug‘urta badali bekor qilinadi. Buning natijasida 
korxona ishchi-xodimlari oladigan daromad keying yilning xuddi shu paytida 350 
million so‘mga oshadi.
Yangi soliq konsepsiyasiga ko‘ra, kelgusi yildan yuridik shaxslardan 
olinadigan foyda solig‘i 12, mol-mulk solig‘i 2 foizga tushiriladi hamda davlat 
maqsadli jamg‘armalariga 3,2 foizli ajratmalar o‘tkazish bekor qilinadi. Bu albatta, 
korxona 
va 
tashkilotlar 
faoliyati 
rivojiga 
katta 
yordam 
beradi.
Shu o‘rinda yana faktlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, “Andijonyog‘moy” 

---

37 
aksiyadorlik jamiyati shu yilning birinchi yarmida 1 milliard 950 million 500 ming 
so‘m soliq to‘lagan. Yangi konsepsiya doirasida 2019 yildan yuridik shaxslardan 
olinadigan foyda, mol-mulk solig‘i hamda davlat maqsadli jamg‘armalariga 
ajratmalarning bekor qilinishi natijasida jamiyat ixtiyorida yiliga qariyb 3 milliard 
so‘m mablag‘ qoladi. Mahsulotining asosiy qismini eksport qilayotgan Xo‘jaobod 
tumanidagi “Barchinoy” xususiy korxonasi soliq to‘lovchilari bilan bo‘lib o‘tgan 
muloqotda ham mutaxassislar tomonidan mehnatga haq to‘lash, soliq 
to‘lovlarining yangi tartib va qoidalari to‘g‘risida keng tushuncha berildi. 
Mutaxassislarning hisob-kitobiga ko‘ra, 313 nafar ishchi-xodim mehnat 
qilayotgan korxonada berilgan soliq imtiyozlari tufayli keyingi yilda 
xodimlarning oylik daromadi 34 million so‘mga oshishi, boshqa turdagi soliqlar 
bo‘yicha berilgan imtiyozlar hisobiga korxonada kelgusi yili 54 million so‘m 
mablag‘ tejalishi ma’lum bo‘ldi. – Amaldagi soliq qonunchiligida ishchi-
xizmatchilarning oylik daromadini hisoblash bir qator murakkabliklarni keltirib 
chiqarar edi, – deydi viloyat davlat soliq boshqarmasi bosh inspektori Sherzodbek 
Abdurahmonov. – Ayniqsa, korxonalar xodimlar sonini yashirishga harakat qilardi. 
Chunki har bir ishchi uchun ma’lum miqdorda majburiy to‘lov belgilangan edi. 
Prezidentimiz farmoni bilan tasdiqlangan yangi soliq konsepsiyasiga asosan endi
bu kabi muammolar barham topadi.
15
 
15
O'zbekiston Milliy axborot agentligi. www.uza.uz sayti ma‘lumotlari 

---

38