Режа: Кириш Миллий иқтисодиёт

Ички ялпи маҳсулот – моддий харажатлар = СММ.
Соф миллий маҳсулот - эгри солиқлар = МД.
Шахсий даромад - шу даромад ҳисобидан даромад солиқлар – мажбурий тўловлар = солиқлар тўланандан кейингиихтиёридаги шахсий даромад.
Ихтиёрида қоладиган даромад уй хўжаликлари томонидан истеъмол ва жамғарма мақсадларида ишлатилади.
Ихтиёрида қоладигандаромад =истеъмол сарфлари +жамғарма миқдори

Ялпи миллий маҳсулотни ҳисоблаш усуллари. Миллий маҳсулотни ҳисоблашда миллий ҳисоблар тизимидан фойдаланилади.

Миллий ҳисоблар – бу ЯММ ни ишлаб чиқариш, миллий даромадни тақсимлаш ҳамда улардан фойдаланишни тавсифлайдиган ўзаро боғлиқ макроиқтисодий кўрсаткичлар тизимидир. Миллий ҳисоблар тизими деганда мамлакатдаги хўжалик юритувчи субъектлар сарф - харажатларини ва ишлаб чиқарган маҳсулот (ва хизматларни) лар ҳисобига олинган даромадларни ҳисоблаш (бухгалтерия) тизимини тушуниш зарур.
Миллий ҳисоблар тизими (МХТ) икки томонлама ёзув қоидасига асосланган баланслашган жадваллар тўплами бўлиб, унда макродаражадаги бириқтисодий битим натижалари ҳам харажатлар ва ҳам даромадлар сифатида акс этади.
МХТ БМТнинг статистика комиссияси томонидан ишлаб чиқарилган стандартларни ўз ичига олиб, улар стандарт ҳисоблар ва асосий макроиқтисодий кўрсаткичлардан иборатдир.
МХТнинг бош кўрсаткичи - ЯММ (ЯИМ) бўлиб, унинг барча босқичларидаги ҳаракати бўйича маълумотлар МҲТ орқали ҳисобга олинади.
Бундай ҳисоблар халқаро статистикада стандарт тизим сифатида 1953 йилдан бошлаб қўлланила бошлади. Ҳозирги даврда дунёнинг 100дан ошиқ мамлакатларида, шу жумладан Ўзбекистонда ҳам мазкур тизим кенг қўлланилади.
МҲТ ғоясининг вужудга келиши, ишлаб чиқилиши ва амалга оширилиш босқичлари қуйидагилардан иборат.

• 
  Миллий ҳисобларнинг дастлабки услубий асослари Ф.Кенэ томонидан ижтимоий такрор ишлаб чиқаришнинг натурал ва қиймат кўрсаткичлари ўртасидаги нисбатлар нуқтаи назаридан илгари сурилган.
  
• 
  МХТнинг назарий асосларини яратиш ва уни ишлаб чиқишга Ж.Кейнс, А.Боули, Ж.Кларк, С.Кузнец, Р.Стоун, Р.Фриш каби иқтисодчилар катта ҳисса қўшган.
  
• 
  Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг статистика бюроси «Миллий даромадни аниқлаш ва Миллий ҳисобни ташкил қилиш» тўғрисидаги маърузасини эълон қилган (1947й.) ҳамда шу асосда Р.Стоун раҳбарлигида ривожланган мамлакатлар тажрибаси ҳисобга олиниб МХТ ишлаб чиқилган.
  
• 
  Миллий ҳисоблар стандарт тизими БМТ статистика комиссияси томонидан ишлаб чиқилиб, 1953 йилдан бошлаб қўлланила бошлаган.
  
• 
  1968 йилда МХТнинг анча такомиллашган андозаси киритилган. Унда харажатлар ва ишлаб чиқариш жадвали, молиявий ҳисобот, бозор ва нобозор секторлар ажратиб кўрсатилган.
  

1993 йилда БМТ МХТнинг такомиллашган янги стандартини тасдиқлаган. Унда иқтисодиёт секторлари, стандарт ҳисоблар ва асосий макроиқтисодий кўрсаткичларнинг номланиши бирмунча ўзгартирилган.
Миллий ҳисоблар асосини йиғма баланслар ташкил қилади. Бунга даромад ва харажатлар баланси мисол бўлиши мумкин. Даромадлар хўжалик бирликлари ва аҳоли умумий даромадлари (иш ҳақи, фойда, даромадларнинг бошқа турлари, амортизация) суммасини акс эттиради. Харажатлар тўртта гуруҳдан иборат бўлади: истеъмол, инвестициялар, давлат хариди, соф экспорт. Миллий ҳисоблар макроиқтисодиётнинг меъёридаги – мувозанатли ҳолатга эришиш даражасини аниқлашга ёрдам беради.
МҲТнинг асосий камчилиги-бу миллий ишлаб чиқаришнинг умумий натижаси ҳисобланган ЯММ (ЯИМ) реал ҳажми ошиши ёки камайишини тақазо қилувчи бир қатор омилларнинг оқибатларини ҳисобга олмайди. Булар:

• 
  бозордан ташқарида амалга ошириладиган операциялар. Масалан, уй қуриш билан ва шахсий уй таъмири билан шуғулланувчи дурадгор меҳнатининг натижалари;
  
• 
  бўш вақтнинг кўпайиши ҳисобига фаровонлик даражаси ортиши. Жумладан, ҳақ тўланадиган таътил ва байрам кунлари кўпайиши оқибатида;
  
• 
  маҳсулот сифат тавсифининг яхшиланиши;
  
• 
  алоҳида шахс ва оилалар турмуш даражасидаги ўзгаришлар;
  
• 
  сув, ҳаво ва атроф муҳитнинг ифлосланиши;
  
• 
  яширин (хуфёна) иқтисодиёт ва фаолиятнинг натижалари.
  

ЯММ (ИММ) уч хил усул билан ҳисобланиши мумкин: