Reja: Kirish I bob rus musiqa madaniyatining XIX asr oxiri XX asr boshlaridagi rivoji

2.3. Rus musiqa madaniyatining yangi davr islohotlari
9-asr oxiri - 20-asrning boshlari butun Evropa madaniyatini qamrab olgan chuqur inqiroz bilan o`tdi, bu avvalgi ideallardan umidsizlik va mavjud ijtimoiy-siyosiy tizimning o`limiga yaqinlashish hissi natijasida yuzaga keldi. Ammo xuddi shu inqiroz sabab bo`ldi buyuk davr - asrning boshlarida rus madaniy uyg`onish davri - rus madaniyati tarixidagi eng nozik davrlardan biri. Bu tanazzul davridan keyin she`riyat va falsafada ijodiy yuksalish davri edi. Shu bilan birga, bu yangi ruhlarning paydo bo`lishi, yangi sezgirlik davri edi. Ruhlar barcha ijobiy va salbiy sirli tendentsiyalar uchun ochildi. Shu bilan birga, ruslarning ruhlari yaqinlashib kelayotgan falokatlarning bashoratlari bilan tutib olindi. Shoirlar nafaqat yaqinlashayotgan tonglarni, balki Rossiyaga va dunyoga yaqinlashayotgan dahshatli narsani ko`rdilar.
Madaniy uyg`onish davrida madaniyatning barcha sohalarida o`ziga xos "portlash" yuz berdi: nafaqat she`riyatda, balki musiqada ham; nafaqat tasviriy san`atda, balki teatrda ham ... O`sha paytda Rossiya dunyoni berdi katta soni yangi nomlar, g`oyalar, durdonalar. Jurnallar nashr etildi, turli to`garaklar va jamiyatlar tashkil etildi, nizolar va munozaralar uyushtirildi, madaniyatning barcha sohalarida yangi yo`nalishlar paydo bo`ldi.
XIX asrda. adabiyot rus madaniyatining etakchi sohasiga aylanmoqda. Shu bilan birga, Rossiyaning musiqiy madaniyatining eng yorqin ko`tarilishlari kuzatilmoqda va musiqa va adabiyot o`zaro aloqada bo`lib, u yoki bu narsani boyitadi. badiiy obrazlar... Agar, masalan, Pushkin ozining ``Ruslan va Lyudmila`` she`rida milliy vatanparvarlik g`oyasiga organik echim bergan bo`lsa, uni amalga oshirish uchun mos milliy shakllarni topgan bo`lsa, unda M. Glinka Pushkinning ertak qahramonligida yangi, potentsial variantlarni topdi. syujet - uning operasi ichkaridan ko`p millatli musiqiy eposga qadar o`sib boradi.
Gogolning ishi millat muammosi bilan uzviy bog`liq bo`lib, o`tgan asrda Rossiyaning musiqiy madaniyati rivojiga sezilarli ta`sir ko`rsatdi. Gogol syujetlari Rimskiy-Korsakovning "May oqshomi" va "Rojdestvo oldidagi kecha", Musussorgskiyning "Sorochinskaya yarmarkasi", Chaykovskiyning "Temirchi Vakula" ("Cherevichki") va boshqalar uchun asos bo`ldi.
Rimskiy-Korsakov operalarning butun "ertak" dunyosini yaratdi: "May oqshomi" va "Qorqiz" dan "Sadko" gacha, bu uchun o`z uyg`unligi bilan ideal bo`gan ma`lum bir dunyo keng tarqalgan. "Sadko" syujeti Novgorod eposining turli xil versiyalari - guslarning mo``jizaviy tarzda boyishi, uning yurishlari va sarguzashtlari haqidagi hikoyalariga asoslangan. Rimskiy-Korsakov "Qorqiz" ga ertakdagi opera sifatida ta`rif berib, uni "Berendey qirolligining Berendeyning cheksiz xronikasidan olingan rasm" deb ataydi. Ushbu turdagi operalarda Rimskiy-Korsakov mifologik va falsafiy simvolizmdan foydalanadi.
Agar Mussorgskiy, Borodin va Chaykovskiy davrida opera rus musiqasida asosiy o`rinni egallagan bo`lsa, u holda 19-asr oxiri va 20-asrning boshlarida u fonda yo`qoldi. Va har qanday o`zgarishlarni amalga oshirish zaruriyati balet rolining o`ishiga olib keldi.
Ammo boshqa janrlar ham, masalan, simfonik, palata kabi keng rivojlana boshladi. Raxmaninovning fortepiano ishi, o`zi buyuk pianinochi bo`lganligi juda katta mashhurlikka ega. Raxmaninoffning fortepiano kontsertlari (shuningdek, Chaykovskiyning kontsertlari va Glazunovning skripka kontserti) jahon san`ati cho`qqilariga kiradi. 19-asrning so`nggi choragida rus bastakorlari ijodi butun tsivilizatsiyalashgan dunyoda tan olindi. O`tgan asrning oxiri - bu asrning boshlarida o`z ijodiy hayotiga qadam qo`ygan yosh musiqachilar orasida boshqa turdagi bastakorlar ham bo`lgan. Ularning birinchi asarlari allaqachon o`zlariga xos tarzda yozilgan: o`tkir, ba`zan hatto qalin. Bu Skriabin. Skryabinning musiqasi ba`zi tinglovchilarni ilhom kuchi bilan zabt etdi, boshqalari esa uning g`ayrioddiyligidan norozi bo`ldi. Stravinskiy birozdan keyin gapirdi. Uning Parijdagi Rossiya fasllarida sahnalashtirilgan baletlari butun Evropaning e`tiborini tortdi. Va nihoyat, Birinchi Jahon urushi yillarida rus tilida yana bir yulduz - Prokofiev ko`tarildi.
Katta mashhurlikka ega bo`ling rossiya teatrlari... Moskvadagi Maly teatri va Sankt-Peterburgdagi Mariinskiy teatri. Ushbu davr madaniyatining o`ziga xos xususiyati yangi teatr izlash edi.
Diaghilev (xayriyachi va ko`rgazmalar tashkilotchisi) faoliyati tufayli teatr oladi yangi hayotva rossiya san`ati - keng xalqaro e`tirof. U tomonidan tashkil etilgan rus balet raqqosalarining "Rossiya fasllari" Parijdagi chiqishlari tarixdagi muhim voqealardan biridir milliy musiqa, rassomlik, opera va balet san`ati.
Truppaga M.M.Fokin, AP Pavlova, V.F.Nejenskiy va boshqalar kirgan. Fokine xoreograf edi va Badiiy rahbar... Bezaklangan spektakllar taniqli rassomlar A. Benois, N. Rerich. "Silfidlar" (Shopin musiqasi) spektakllari namoyish etildi, Polovtsian raqslari Borodinning "Knyaz Igor" operasidan, "Olovli qush" va "Petrushka" (musiqasi Stravinskiy) va boshqalar. Spektakllar rus uchun g`alaba bo`ldi xoreografiya san`ati... Rassomlar mumtoz balet zamonaviy bo`lishi va tomoshabinni hayajonlantirishi mumkinligini isbotladilar. Fokinening eng yaxshi asarlari Petrushka, The Firebird, Scheherazade, The Dying Swan bo`lib, unda musiqa, rasm va xoreografiya birlashtirilgan.
Aktyor, rejissyor, sahna san`ati nazariyotchisi V.I.Nemirovich-Danchenko bilan birgalikda 1898 yilda Badiiy teatrni yaratdi va unga rahbarlik qildi.
Belyaev tomonidan ko`plab fasllar davomida tashkil etilgan "Rossiya simfonik kontsertlari" va "Rossiya palatasi oqshomlari" ni eslatib o`tish kerak. Ularning maqsadi Rossiya jamoatchiligini asarlar bilan tanishtirish edi milliy musiqa... N.A.ning kontsertlari va kechalari. Rimskiy-Korsakov va uning iste`dodli shogirdlari A.K. Glazunov va A.K.Lyadov. Ular yaqinlashib kelayotgan har bir mavsum uchun reja ishlab chiqdilar, dasturlar tuzdilar, ijrochilarni taklif qildilar ... Faqat rus musiqasining asarlari ijro etildi: ularning ko`plari unutilib, ilgari Rossiya musiqa jamiyati tomonidan rad etilgan, bu erda birinchi ijrochilarini topdilar. Masalan, M.P.ning simfonik fantaziyasi. Mussorgskiyning "Toz tog`dagi kecha" asari yaratilishidan deyarli yigirma yil o`tgach, "Rossiya simfonik kontsertlarida" ijro etildi va keyinchalik ko`p marotaba takrorlandi ("jamoat talabiga binoan", dasturlarda ta`kidlanganidek).
XIX-asrning oxirida rus musiqiy hayotida juda ajoyib hodisa Moskvada S. I. Mamontovning xususiy operasi deb nomlangan. Savva Ivanovich Mamontovning o`zi, boy biznesmen Belyaev singari Rossiyada opera truppasini tashkil qilgan. U bilan birga u rus operalarining birinchi spektakllarini - A.S. Dargomijskiyning "Suv parilari" va N.A.Rimskiy-Korsakovning "Qorqiz" asarlarini sahnalashtirdi, ular Moskva jamoatchiligi bilan katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Shuningdek, u N. A. Rimskiy-Korsakovning "Pskov ayol" operasini sahnalashtirdi. Hech qaerda bo`lmagan ushbu opera bilan teatr Sankt-Peterburgga gastrolga bordi.
Yoqilgan XIX-XX asr asr dastlabki musiqaga bo`lgan qiziqishni qayta tiklaydi. Sekin-asta Rossiyada organlar qurilishi boshlanadi. XX asrning boshlarida ularni bir tomondan hisoblash mumkin edi. Ijrochilar paydo bo`lib, tinglovchilarni tanishtiradi organ musiqasi oldingi davrlar va asrlar: A.K.Glazunov, Starokadomskiy. Bu vaqt skripka tarixidagi muhim bosqichdir. Virtuozlar guruhi - skripkaning yakkaxon asbob sifatida ilgari noma`lum bo`lgan imkoniyatlarini ochib beradigan bastakorlar va ijrochilar paydo bo`ladi. Yangi ajoyib asarlar paydo bo`lmoqda, ular orasida Sovet bastakorlari asarlari taniqli o`rinni egallaydi. Hozirda prokofiev va xrennikovlarning kontsertlari, sonatalari, pyesalari butun dunyoga ma`lum. Ularning ajoyib san`ati ushbu skripka naqadar ajoyib asbob ekanligini his qilishimizga yordam beradi.
XIX oxir XX asrning boshlarida va ayniqsa, oktyabrdan oldingi o`n yillikda eski, adolatsiz ijtimoiy tuzumni yo`q qilishi kerak bo`lgan katta o`zgarishlarni kutish mavzusi butun rus san`ati va xususan musiqasi orqali o`tadi. Hamma bastakorlar inqilobning muqarrarligi va zarurligini anglab etishmadi va unga hamdard bo`ldilar, ammo hamma yoki deyarli hamma bo`rongacha bo`lgan keskinlikni his qilishdi. Shunday qilib, XX asr musiqasi an`analarni rivojlantiradi mahalliy bastakorlar - romantiklar va bastakorlar " Kuchli hovuchlardan". Shu bilan birga, u shakl va mazmun sohasida o`zining jasoratli izlanishlarini davom ettiradi.
XIX asr rus madaniyatining "oltin davri" deb nomlanadi. Bu ma`naviy madaniy komponentning barcha jihatlarining kuchli gullash davri. Bu musiqaga ham tegishli. Musiqiy madaniyat an`analari 18-asrning oxirlarida shakllandi va keyingi asrda taniqli bastakorlar ko`plab yangi tendentsiyalar va janrlarning asoschilariga aylanishdi. Musiqadagi "Oltin asr" quyidagi nomlar bilan bog`liq.

XULOSA
Mustaqil O`zbekistonda yangi jamiyat qurish ishi keng avj olgan hozirgi davrda yosh avlodni har tomonlama kamol toptirish, ularning Vatanga bo`lgan mehr-muxabbatini oshirish, ma`naviy kamol toptirish, ularning Vatanga bo`lgan mehr-muhabbatini oshirish, ma`naviy-siyosiy onggini o`stirish va estetik-ahloqiy larbiya borasida san`at, xususan musiqa san`ati o`zining ta`sir kuchi bilan nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Zero u eng qadimiy, ayni chog`da zamonaviy va xalqning sevimli san`ati hisoblanadi.
Musiqa madaniy hayotimizda keng o`rin tutgan va inson shaxsiyatining shakllanishida muhim rol o`ynaydigan san`at turidir. Eramizdan oldingi IV asrdanoq grek faylasufi Platon shunday degan edi: «Eng katta tarbiyaviy omil musiqiy san`atda emasmikan, zeroki, ritm va garmoniya hammadan ko`proq shu vaqtda qalbga chuqur yo`l topadi va salobat baxsh etib, uni ko`rkam qiladiki, agar tarbiya to`gri yo`lga qo`yilgan bo`lsa, aks xolda uning teskarisi bo`lib chiqadi. Musiqa madaniyati manbalari insoniyatning qadimiy tarixiga borib taqaladi. Hozirgi kunda rus musiqa madaniyati bila o`sib kelayotgan yosh avlodga tanishtirish biz pedagoglarning asosiy muhim vazifasidir. Rus musiqasi o`zining keng qamrovliligi bilan boshqa xalq musiqalari orasida ajralib turadi. Hozirgi vaqtda biz pedagoglar o`quvchi yoshlarga turli xalqlarning rusiqa madaniyatini targ`ib qiligan holda dars jarayonlarimizni olib borishimiz kerak. Shu orqali yoshlar ular orasidagi farqni va musiqaning tub negizini tushinib anglab yetadilar. Musiqa madaniyatining shakllanishi, rivojlanishi va takomillashib borish jarayonlarini o`rganish - musiqa tarixi kursining asosiy vazifalaridan biridir. Musiqa tarixi darsligida, birinchi navbatda, musiqiy ijod hamda musiqiy-uslubiy tadrijiyot masalalari, shu bilan bir qatorda, musiqa madaniyatining boshqa muhim tomonlari ham yoritib bеrilgan. Rus musiqa madaniyatining eng nodir durdonalariga sharh bеrishga harakat qilgan. Albatta, bunda tarixiy sharoitlarni, ularning yuzaga kеlishi sabablarini e`tiborga olgan holda, musiqiy olam, musiqiy ta`lim va bilim orqali san`at olamiga kirib borilishi lozim bo`ladi. Musiqa tarixi haqida nashr etilgan ko`plab amaliy matеriallarda muhim tarixiy voqеalar, noyob rus musiqiy asarlari yoritib bеrilgan. Dars jarayonida o`rganilayotgan kompozitor tomonidan yaratilgan musiqiy mеrosning musiqa madaniyatining shakllanishidagi ahamiyati bеqiyosdir. Ulug` rus musiqa madaniyatida munosib o`rin olgan noyob mеmuar asarlarda istе`dodli kompozitorlar o`zlarining falsafiy, estеtik, man`aviy dunyoqarashlarini, tarixiy voqеalarga o`z munosabatlarini yaqqol namoyon etganlar. Ular musiqani yorqin idеallar, insonlarning ozodligi va baxti uchun kurashning samarali vositasi dеb hisoblar edilar. Musiqa tarixi darsligining asosiy vazifalaridan yana biri – bu rus musiqasining jahon musiqasi miqyosida egallagan o`rnini ko`rsatib bеrishdir. Rus musiqasining rivojlanish davrini jahon musiqasining rivojlanishi tarixidan ajratgan holda o`rganib bo`lmaydi. G`arb madaniyatining rivojlanishi rus madaniyatining rivojlanishiga ham kuchli ta`sir ko`rsatdi. XIX asrning ikkinchi yarmida ko`pgina rus kompozitorlari yaratgan ijod namunalari rus musiqasining yuksak madaniyatga ega bo`lgan G`arbiy Еvropa mamlakatlari darajasiga olib chiqdi. Ma`naviyat va ma`rifatning qaysi bir sohasini olmaylik, zamonaviylikka intilish rus xalqining uzoq o`tmishiga borib taqaladi va ushbu ma`lumotlar tarix zarvaraqlari orqali bizgacha еtib kеlgan.
Xulosa qilib aytganda rus musiqasi o`zining keng qamrovliligi bilan musiqalarining jozibadadorligi bilan ajralib turadi. Rus musiqasi buyuk tarixga egadir. Uning barcha kompozitorlari boy mazmunga ega bo`lgan asarlari orqali alohida ahamiyatga egadirlar. Biz pedagoglar shu musiqalar o`sib kelayotgan avlodga ta`lib tarbiya ishlarini olib birishimiz kerak.