|
3. Yoqilg'ining yonish issiqlig
Yoqilg'i massa (hajm) birligining to'la yonishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik miqdori (MJ/kg yoki MJ/m3) yoqilg'ining yonish issiqligi deyiladi. Yoqilg'i yonganda issiqlik uning yonuvchi massasining komponentlari oksidlanishning ekzotermik reaksiyasi natijasida ajralib chiqadi.Yonish issiqligi yoqilg'ining ishchi, analitik, quruq, yonuvchi yoki organik massasiga nisbatan olinishi mumkin va tegishlicha Qi ,Qa ,Qq ,Qyo va Qo bilan belgilanadi. Texnik hisoblarda yonish issiqligining yoqilg'i ishchi massasiga nisbatan olingan qiymatidan foydalaniladi.Qattiq va suyuq yoqilg'ilarda yonuvchi elementlar juda murakkab va kimyoviy tuzilishga ega va ularning barcha turlarini hisobga olish amalda mumkin. emas. Shuning uchun bu yoqilg'ilarning yonish issiqligini aniq hisoblab bo'lmaydi, uni tajriba yo'li bilan kalorimetrik usulda aniqlash mumkin. Buning uchun maxsus idishda (kalorimetrik bomba) ichida kislorod atmosferasida ma'lum miqdordagi yoqilg'i yoqiladi va suv kalorimetri yordamida ajralib chiqqan issiqlik miqdori aniqlanadi. Shu asosda yoqilg'ining yonish issiqligi hisoblab topiladi.Yoqilg'ining to'la yonishi natijasida ajralib chiqqan issiqlik miqdori yonish mahsulotlarida namlik qanday agregat holatda-bug'simon yoki suyuq-ekanligiga bog'liq bo'ladi. Agar yonish mahsulotlarida suv bug'lari kondensasiyalanib, suyuq faza hosil qilsa, (gazlar harorti suv bug'ining shudringlanish nuqtasidan past) , u holda bu issiqlik yuqori yonish issiqligi Qyu deyiladi. Agar suv bug'i kondensasiyalanmasa, u holda bu issiqlik quyi yonish issiqligi Qq deb ataladi. Quyi va yuqori yonish issiqliklari orasidagi farq yonish mahsulotlaridagi suv bug'larining kondensasiyalanish issiqligiga teng bo'ladi,bunda: GH2O – bir kilogramm yoqilg'ining yonish mahsulotlari tarkibidagi namlik massasi, kg; qb - bug'lanish (kondensasiyalanish) issiqligi, 2,51 MJ/kg ga teng
Qozon o'txonasida qattiq yoqilg‘ini yo'qish
Qattiq yoqilg‘ilar jumlasiga yog‘och, torf, yonuvchan slanetslar va qazib olinadigan ko‘mirlar kiradi. Har qanday qattiq yoqilg‘ining boshlang‘ich materiali yog‘ochdir. Qazib olinadigan qattiq yoqilg‘i yonuvchan massasining tarkibi uning paydo bo‘lish sharoitlariga va geologik yoshiga bog‘liq. Geologik yoshining ortib borishi tartibida qattiq yoqilg‘ini shunday joylashtirish mumkin: yog‘och, torf, yonuvchan slanetslar, qo‘ng‘ir ko‘mir, toshko‘mir, antratsit.Torf suv ostida havosiz sharoitda botqoqlik o‘simliklaridan hosil bo‘ladi. U yer sirtidan unchalik chuqur bo‘lmagan joyda qalinligi 10 gacha qatlamlar hosil qiladi.Yonuvchan slanetslar oson o‘t oladi va uzun tutaydigan alanga hosil qilib yonadi. Ular quruq haydalganda koks, smola va qo‘shimcha mahsulotlarga parchalanadi. Yonuvchan slanetslar qimmatli mahalliy yoqilg‘i va kimyoviy hom ashyo hisoblanadi. Tabiiy qattiq yoqilg‘ining asosiy turi qazib olinadigan ko‘mirlardir. Ular uzoq toshko‘mir davrida daraxt va o‘simliklardan hosil bo‘ladi. Qazib olinadigan ko‘mirlar geologik yoshiga ko‘ra qo‘ng‘ir ko‘mir, toshko‘mir va antratsementga bo‘linadi. O‘zbekistonda ko‘mirni sanoat usulida qazib olish 1930 yillar oxiridan boshlangan. Toshkent viloyatida (Angren) qo‘ng‘ir ko‘mir, Surxondaryo viloyatida SHarg‘un, Boysuntog‘ toshko‘mir konlari bor. Mamlakatimiz xalq xo‘jaligida har yili 8 – 9 mln t ko‘mir iste’mol qilinadi.7. Qozon o'txonasida suyuq va gaz yoqilg’larining yo'qishSuyuq yoqilg‘i. Tabiiy suyuq yoqilg‘i neftdir. Lekin, u odatda tabiiy holda yoqilg‘i sifatida ishlatilmaydi. Suyuq yoqilg‘i asosan neftni 300 – 370 0 Ctemperaturaga qizdirishdan hosil bo‘lgan bug‘ni har xil fraktsiyalarga ajratish va ularni kondensatsiyalash yo‘li bilan olinadi. Karbyuratorli dvigatellar uchun benzin, ligroin, kerosin; dizel dvigatellari uchun gazoylp va solyar moyi; reaktiv dvigatellar uchun kerosin – gazoilli fraktsiyalar olinadi. Qozon agregati va sanoat pechlari o‘txonalarida asosan mazut ishlatiladi. Mazutning asosiy tavsiflaridan biri uning qovushoqligidir. O‘txonalarda asosan M40, M100 va M200 markali mazut ishlatiladi. Mazut markasi uning 353 K temperaturadagi qovushoqligi orqali aniqlanadi. Mazut tarkibidagi oltingugurt miqdoriga qarab: kam oltingugurtli (0,5 % gacha), oltingugurtli (2 % gacha) va ko‘p oltingugurtli (3,5 – 4,3 % ) mazutlarga ajratiladi.O‘zbekistonda dastlabki Neft koni 1904 yilda ochilgan (Farg‘ona vodiysidagi Chimyon Neft konida 278 m chuqurlikdan kuniga 130 t Neft olingan). O‘sha yili Vannovskda (hozirgi Oltiariq) neftni qayta ishlash zavodi ishga tushirildi.O‘zbekiston Neft sanoatining paydo bo‘lishi shu sanadan boshlanadi. Bugungi kunda Respublika Neft sanoati xalq xo‘jaligining neftga bo‘lgan talabini to‘liq qondirish imkoniyatlariga ega.Gaz yoqilg‘isi. Tabiiy gaz yer kurrasining juda ko‘p joylarida uchraydi. U faqat maxsus gaz quduqlaridangina emas, balki Neft qazib chiqarishda qo‘shimcha mahsulot sifatida ham olinadi. Neft bilan birga chiqadigan tabiiy gaz yo‘lakay gaz deyiladi. Tabiiy gazning asosiy tarkibiy qismini metan СN4 (98% gacha) tashkil etadi. Bundan tashqari uning tarkibida etan С2H6, propan С3H8, butan С4H10, etilen С2H4 va propilen С3H8 bo‘ladi. O2 va N2 lar odatda oz miqdorni tashkil etadi. Gaz sanoati – yoqilg‘i – energetika majmuasining eng rivojlangan tarmog‘i. Uning Respublikada qazib olinayotgan yoqilg‘i balansidagi hissasi 87,2 % ni tashkil etadi. 1955 yilda Jarqoq, 1956 yilda Gazli Neft konlarining ochilishi natijasida gaz sanoatining moddiy bazasi yaratildi. 1995 yili Respublika gaz sanoatida 48,6mlrd m3 tabiiy gaz, 7600,6 ming tonna Neft va gaz kondensati olishga erishildi, 3053, 7 ming tonna ko‘mir qazib olindi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
