Reja: Kirish. Budjetdan moliyalashtirishning mohiyati va uni amalga oshirish usullari

mahalliy budjetidan maktabgacha taʻlim muassasalari xarajatlarini moliyalashtirish mexanizmi.
Do’stlik tuman mahalliy budjetidan maktabgacha taʼlim muassasalarini saqlash xarajatlari uchun 2019-yilda 21 232,2 mln.soʻm xarajat qilingan.
2020-yilda esa 4 236,6 mln.soʻm xarajat amalga oshirilgan boʻlib, 2019-yilga nisbatan 16 995,6 mln.soʻmga kamaygan holda, oʻtgan yilga nisbatan 20 foizni tashkil qilgan. Bunga sabab esa Oʻzbekiston Respublikasining “2020-yil uchun Oʻzbekiston Respublikasining Davlat budjeti toʻgʻrisida”gi Qonuniga¹³ asosan maktabgacha taʼlim tashkilotlarining birinchi va ikkinchi guruh xarajatlari Oʻzbekiston Respublikasi Maktabgacha taʼlim vazirligi orqali respublika budjetidan mablagʻ bilan taʼminlashga (moliyalashtirilishga) oʻtkazilganligi hisobiga kamaygan.
2021-yilda esa 8 396,5 mln.soʻmlik xarajat amalga oshirilgan boʻlib,
2020-yilga nisbatan 198,2 foiz, 4 159,9 mln.soʻmga koʻpaygan (4 – ilova, 3 - rasm).

										4-ilova
Do’stlik tuman mahalliy budjetidan 2019-2021-yillarda maktabgacha taʻlim sohasi boʻyicha amalga oshirilgan xarajatlar toʻgʻrisida MAʼLUMOT.
										mln.soʻmda
Boʻ-lim	Kichik boʻlim	Bob	Xarajat nomi	Kassa xarajatlari							Oʻzgarish foizda
				2019-yil		2020-yil		2021-yil		2020-y 2019-yga nisbat.		2021-y 2020-yga nisbat.
Maktabgacha taʻlim sohasi boʻyicha jami xarajatlar
7090	000	251	Jami xarajatlar	22 040,3		5 067,8		9 497,4		23,0%		187,4%
7090	000	251	1-guruh. Ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar	12 779,9		644,9		765,3		5,0%		118,7%
7090	000	251	2-guruh. Ijtimoiy soliqlar	3 090,6		159,8		181,0		5,2%		113,3%
7090	000	251	4-guruh. Boshqa xarajatlar	6 169,9		4 263,2		8 551,0		69,1%		200,6%
Maktabgacha taʻlim muassasalari
7091	100	251	Jami xarajatlar	21 232,2		4 236,6		8 396,5		20,0%		198,2%
7091	100	251	1-guruh. Ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar	12 165,7		0,0		0,0		0,0%		0,0%
7091	100	251	2-guruh. Ijtimoiy soliqlar	2 943,5		0,0		0,0		0,0%		0,0%
7091	100	251	4-guruh. Boshqa xarajatlar	6 123,0		4 236,6		8 396,5		69,2%		198,2%
Shahar maktabgacha taʻlim boʻlimi
7098	602	251	Jami xarajatlar	808,2		831,2		1 100,9		102,9%		132,4%
7098	602	251	1-guruh. Ish haqi va unga tenglashtirilgan xarajatlar	614,2		644,9		765,3		105,0%		118,7%
7098	602	251	2-guruh. Ijtimoiy soliqlar	147,1		159,8		181,0		108,6%		113,3%
7098	602	251	4-guruh. Boshqa xarajatlar	46,9		26,6		154,5		56,7%		581,7%

3-rasm

Shuningdek, maktabgacha taʼlim sohasi uchun ajratilayotgan mablagʻlar hisobidan Shahar Maktabgacha taʼlim boʻlimining barcha xarajatlari Shahar mahalliy budjeti hisobidan amalga oshirilayotgan boʻlib, 2019-yilda 808,2 mln.soʻm xarajat qilingan. 2020-yilda esa 831,2 mln.soʻm xarajat amalga oshirilgan boʻlib, 2019-yilga nisbatan 23,0 mln.soʻmga koʻpaygan holda, oʻtgan yilga nisbatan 102,9 foizni tashkil qilgan.

2021-yilda esa 1 100,9 mln.soʻmlik xarajat amalga oshirilgan boʻlib,
2020-yilga nisbatan 132,4 foiz, 269,7 mln.soʻmga koʻpaygan (4 - ilova).
Maktabgacha taʻlim boʻlimining 1 va 2-guruh xarajatlari oʻsish tendensiyasi oʻrganilganda oldingi moliya yiliga nisbatan 2020-yilda 1-guruh 105,0 foizga, 2-guruh 108,6 foizga, 2021-yilda esa oldingi moliya yiliga nisbatan 1-guruh 118,7 foizga, 2-guruh 113,3 foizga oʻsganligini koʻrishimiz mumkin.
Tahlildan shuni koʻrishimiz mumkinki, ish haqi va unga tenglashtirilgan toʻlovlarning oʻsish tendensiyasi 2020-yilda 2021-yilga nisbatan ancha past koʻrsatkichni tashkil qilgan.
2020-yilda butun dunyoda boʻlgani kabi Oʻzbekiston Respublikasida ham Koronavirus pandemiyasi boshlangan. Ushbu davrda pandemiyani bartaraf etish bilan bogʻliq xarajatlar uchun qoʻshimcha budjet mablagʻlariga ehtiyoj yuzaga kelganligi bois Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “2020-yil uchun Oʻzbekiston Respublikasi Davlat budjetining barqarorligini taʼminlash va xarajatlarini maqbullashtirish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida” 2020-yil 16-apreldagi 232-son qaroriga asosan budjet tashkilotlarida (tibbiyot, tibbiy-ijtimoiy muassasalari, mehribonlik uylaridan hamda mehnatga haq toʻlashning 1-3-razryadlari qoʻllaniladigan xodimlardan tashqari) ishlaydigan xodimlarga 2020-yilning 16-aprelidan 1-oktyabriga qadar moddiy ragʻbatlantirish maxsus jamgʻarmasi hamda direktor jamgʻarmasi mablagʻlari hisobidan toʻlovlar hisoblanishini toʻxtatib turilishi belgilangan. Keyinchalik esa mazkur muddat Vazirlar Mahkamasining 2020-yil 21-sentyabrdagi 575-son qarori bilan
2021-yilning 1-yanvarga qadar uzaytirilgan.
Mazkur qarorlarga asosan¹⁴¹⁵moddiy ragʻbatlantirish maxsus jamgʻarmasi hisobidan xarajatlarning amalga oshirilishi toʻxtatib qoʻyilganligi bois 2020-yilda ish haqi va unga tenglashtirilgan toʻlovlar oʻsish tendensiyasi past koʻrsatkichni tashkil qilgan.
Maktabgacha taʼlim muassasalarida bolalar ovqatlanishi taʼminotining bir qismini qoplash maqsadida ota-onalar badali joriy qilingan boʻlib, ushbu toʻlovlar boʻyicha budjetdan tashqari gʻazna hisobvaragʻiga tushumlar tushishi va xarajatlari quyidagilardan iborat boʻlgan (5-ilova, 4-rasm).

									5-ilova
Do’stlik tuman maktabgacha taʻlim muassasalarining 2019-2021-yillarda ota-onalar badal pullari boʻyucha budjetdan tashqari tushumlari va ularning sarflanishi toʻgʻrisida MAʼLUMOT
									mln.soʻmda
Boʻ-lim	Kichik boʻlim	Bob	Xarajat nomi	Yillar boʻyicha				Oʻzgarish foizda
				2019-y	2020-y	2021-y	2020-y 2019-yga nisbat.		2021-y 2020-yga nisbat.
7950	100	251	Yil boshiga mablagʻ qoldigʻi	1,8	399,4	951,6
7950	100	251	Yil davomida tushgan tushumlar	5 269,4	2 076,7	7 756,0	39,4%		373,5%
7950	100	251	Yil davomida amalga oshirilgan kassa xarajatlari	4 871,9	1 524,5	8 411,1	31,3%		551,7%
7950	100	251	Oziq-ovqatlari xaridiga	4 381,1	1 137,9	8 411,1	26,0%		739,2%
7950	100	251	Qish-bahor mavsumiga gʻamlanadigan oziq-ovqat mahsulotlarga	490,8	386,5	0,0	78,8%		0%
7950	100	251	Yil oxiriga mablagʻ qoldigʻi	399,4	951,6	296,5

4-rasm

Ota-onalar badal pullarining tushumi ijrosi 2020-yilda 2019-yilga nisbatan 39,4 foizni tashkil qilgan boʻlsa, 2021-yilda 2020-yilga nisbatan 373,5 foizni tashkil qilgan.
Xarajatlari esa 2020-yilda 2019-yilga nisbatan 31,2 foizni tashkil qilgan, 2021-yilda esa 2020-yilga nisbatan 551,7 foizni tashkil qilgan.
Bunga sabab, Respublikamizda vujudga kelgan pandemiya sababli maktabgacha taʻlim muassasalari 2020-yilda bir qancha muddat ishlamaganligi bois tushumlari ham xarajatlari ham past koʻrsatkichni tashkil qilgan. 2021-yil ijrosini koʻradigan boʻlsak 2019-yilga nisbatan tushumlari 2 486,6 mln.soʻmga ortgan boʻlsa, xarajatlari 3 539,2 mln.soʻmga koʻpaygan.
Maktabgacha taʼlim muassasalari ish haqi va unga tenglashtirilgan toʻlovlari respublika budjeti hisobidan amalga oshirilayotganligi bois, shtat birliklari qanday tartibda belgilanishi oʻrganilmadi.