|
2.3. Ijtimoiy munosabatlarda mehnatni rag'batlantirish tizimining buzilishi oqibati
Ijtimoiy munosabatlarda mehnatni rag'batlantirish tizimining buzilishi oqibatida murakkab vaziyat vujudga keldi. Ko'p holatda yuqori malakali mehnat haq to'lash-da kamsitildi. Injener va ishchi-konstruktor, vrach va sanitariya xodimi deyarli bir xil maosh olardi. Natijada aholining mehnatga qiziqishi va faolligi susaydi. Bu esa o'z navbatida mehnat unumining pasayishiga olib keldi. Yillar mobaynida ana shunday holatning takrorlanishi mamlakat miqyosida mahsulot tanqisligini yuzaga keltir-di.
Noxush holatlar sog'hqni saqlash hamda xalq maori-fi sohalarini ham qamrab oldi. Davlat byudjetidan ajrati-layotgan mablag' tobora kamayib bordi. Bu esa ana shu sohalar moddiy-texnik bazasining eskirishiga, ta'limning va aholiga tibbiy xizmat ko'rsatish sifatining yomon-lashuviga olib keldi. Mamlakatda bolalar bog'chalari, maktablar, teatr va kino uchun binolar yetishmasligi ham odatdagi holga aylandi.
Jumladan, 1985-yilda mak-tab binolarining yetishmasligi natijasida o'quvchilarning
uch qismi ikkinchi yoki uchinchi smenada
lirdi. Umumta'lim maktablarining 32 foizi Joprovod suvi bilan, 60 foizi
markaziy isitish tarmog'i bUan ta'minlanmagan edi. Respublika ijtimoiy hayotida imzosiz xat, tuhmat, tanqid uchun o'ch olish singari illatlar ham avj oldi. Bu esa odamlar ijtimoiy ruhiyati-ning salbiy tomonga o'zgarishiga olib keldi. Tayyoriga tyyorlik, boqimandalik kayfiyatini keltirib chiqardi.
Noxush holatlar milliy munosabatlarni ham chetlab i-tmadi. Bu sohadagi muammolar tobora ko'p to'planib iverdi. Vazirlik va boshqarmalarning xodimlari har Jdoim ham milliy shart-sharoitlarni va urf-odatlarni, ekologik vaziyatni hisobga olib ish yuritish zarurligini e'tiborga olavermadi. Bir qancha joylarda ortiqcha ishchi kuchlari paydo boia boshladi. Birgina Farg'ona vodiysining o'zida 200 ming yigit va qiz ishsiz edi.
Xulosa
Jamiyatda sodir boiayotgan ijtimoiy jarayonlar, shu jumladan, milliy o'zlikni anglash, o'z xalqining tarixiga, ma'naviy merosiga hamda urf-odatlarga qiziqishning kuchayishi yetariicha e'tiborga olinmadi va chuqur tahlil qilinmadi. Bu jarayon tub joy aholi bilan kelib o'rnashib qolgan aholi o'rtasidagi nisbatning o'zgargan davrida ayniqsa keskinlashib bordi. Milliy o'ziga xoslikni asrash, milliy til va urf-odatlarni saqlab qolish muammolari kuchayib bordi.
Rahbarlikning ma'muriy-buyruqbozlik usuliga asoslangan davlat va Kompartiyaning o'sha paytda olib borgan millatlarni bir-biriga sun'iy yaqinlashtirish siyosati milliy respublikalar va boshqa milliy tuzil-malarning huquqlarini cheklab qo'ydi, ijtimoiy keskin-likning xavfli manbalarini vujudga keltirdi, respub-likalararo munosabatlarda ziddiyatli vaziyatlarni vujudga keltirish uchun shart-sharoit hozirladi.
Qishloq xo'jaligida sifat ko'rsatkichlari yildan-yilga pasayib bordi. Qishloq mehnatkashlarining o'z mehnat-lari natijalaridan manfaatdorligi susaydi.
Yildan-yilga «Markazning buyurtmasi» hisobiga paxta xom ashyosini yetishtirish ko'payib borgan bo'lsada, undan aholining olayotgan sof daromadi kamligicha qolaverdi. Qishloq oilasining har bir a'zosiga to'g'ri keladigan oylik daromad Rossiyada 98,1 so'mni tashkil etgan bir paytda, O'zbekistonda o'z tomorqasidan tushadigan daromad bilan birgalikda hisoblanganda 58,9 so'mga teng boidi. Natijada O'zbekiston xalqining tur-mush darajasi pasayib, SSSR miqyosida oxirgi o'rinlarga tushib qoldi.
Taraqqiyotga to'sqinlik qiluvchi o'ziga xos mexanizm siyosat sohasini ham
o'z domiga tortdi. Boshqaruv appa-ratining byurakratlashtirilishi, qarorlar qabul qilish va uni hayotga tadbiq etishda nodemokratik usullarning qo'llanishi, qonunlarning bajarilishini taminlovchilar-ning o'zlari tomonidan qonunchilikning buzilishi, davlat va ijtimoiy hayotga doir masalalarda oshkoralikning yo'qligi, ommaning passivligi va shu singarilar siyosat sohasidagi inqirozning namoyon boiishi edi.
70—80-yillarda partiyaviy rahbarlikning nrn'muriy-buyruqbozlik uslubi tendensiyasi kuchaydi. Hamma sohalarda boshqarish funksiyalari partiya tashkilotlari qo'lida to'plangan edi. Qabul qilingan qarorlarni bajarishda mas'uliyat tobora susayib bordi, omma bilan aloqa zaiflashdi. Davlat hayotiga chuqur kirib borgan noxush holatlar borgan sari taraqqiyotga to'siq bo'la boshladi.
SSSR Konstitutsiyasiga binoan xalq deputatlari sovetlari davlatning hokimiyat organlari hisoblansada, amalda ular partiya tashkilotlarining ijrochilariga aylanib qolgan edilar. Sovetlarning sessiyalari ham Kompartiya tomonidan oldindan tayyorlanadigan qonun va qarorlarni yakdillik bilan ma'qullar edi.
Sovetlar obro'sining pasayishi qonunlarning bajari-lishiga o'zining salbiy
ta'sirini o'tkazdi. Qonunlar turli xildagi hujjatlar bilan almashtirildi. 70-yillarning oxiri — 80-yillarning boshiga kelib xalq xo'jaligini boshqarishda 200 mingga yaqin har xil buyruqlar va ko'rsatmalar to'planib qolib, xo'jaliklar faoliyatini o'rgimchak singari o'rab, chalkashtirib tashlagan edi. Mayjud imkoniyat-larni hisobga olmasdan ishlab chiqilgan oziq-ovqat, agrar, ijtimoiy va boshqa sohalardagi dasturlar iqtisodiy qarama-qarshiliklarni chuqurlashtirib yubordi.
Respublika partiya va hukumat rahbariyatida qanday qilib bo'lsa ham Markaz va KPSS rahbariyati, xususan, L. I. Brejnev oldida «yuzni yorug' qilish»ga intilish kuchaydi. O'z navbatida quyi partiya tashkilotlarining respublika rahbariyati oldida «yuzni yorug' qilish», bergan va'dalari ustidan chiqish uchun nopok yo'llarni axtarishi keng tus oldi.
O'zbekiston Kompartiyasi MQning 1984-yil iyun ida bo'lib o'tgan XVI plenumida partiya, sovet va davlat xo'jalik organlari faoliyatidagi jiddiy xatoliklar va I aonunbuzariik to'g'risida ochiq-oydin gapirildi. Biroq plenum tobora chuqurlashib borayotgan noxushliklar-liing ildizini keltirib chiqargan tub sabablarni to'liq ochib beta olmadi. Shu boisdan keyinchalik ham noxush jara-yonlar davom etaverdi. Mahalliy ahamiyatga molik ish-larni amalga oshirishda O'zbekiston partiya tashkilotlarining ishiga Markazning aralashuvi kuchaydi. Bu esa respublikadagi nosog'lom vaziyatni yana ham mu-rakkablashtirdi.
Iqtisodiy va ijtimoiy hayotning tobora yaqqolroq namoyon bo'layotgan inqiroziy holatlarini bartaraf etish, O'zbekistonni yuqori taraqqiyot darajasiga olib chiqish uchun yangicha yo'l tutish zaruriyati to'liq yetilgan edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
