Reja Kirish Asosiy qism

2.2. Musiqa asboblari, Xorazm musiqa san’ati.
Xorazm o‘lkasining turmush sharoitlariga ko‘ra musiqa san’ati boshqa o‘lkalar (vohalar) ga o‘xshasa ham, lekin mahalliy xususiyatlarga (koloriti) bilan boshqalardan farq qiladi.
Xorazm kuy va qo‘shiqlari o‘zgacha intonatsion mohiyatga egadir. Ular ko‘pincha turkmancha va ozorbayjon musiqalariga o‘xshashdirlar. Xorazmda mahalliy xususiyatlarga ega bo‘lgan yana bir xalq merosi bu-dostonlardir. O‘zbekistonning boshqa vohalarida dostonlar do‘mbira jo‘rligida regitativ-deklamatsion holatda ijro etilsa, Xorazmda dostonlar dutor yoki ansambl jo‘rligida (doira, g‘ijjak, bo‘lamon, dutor asboblari) ijro etiladi. Ba’ze dostonlar tor, rubob va garmon asboblari jo‘rligida ijro etiladi. Xorazm xalq musiqa asboblari ham boshqa xalq musiqa asboblaridan farqlanib turadi. Masalan bo‘laman asbobi. Xorazmda do‘mbira asbobi dostonlarni ijro etishda ishlatilmaydi. Bu yerda o‘tgan asrdan boshlab bir qatorli garmon musiqa asbobi odatga kirib qolgan.
Bularning hammasi xalq musiqa madaniyatini rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shgan. O‘zbek xalqi faqatgina qo‘shiqlar va o‘yinlar bilan shuhrat qozonmay balki ular o‘z musiqiy asboblari bilan ham mashhurdirlar.
O‘zbek musiqa asboblari 4 xil bo‘limga bo‘linadi:
- puflab chalinadigan musiqa asboblari
- torli musiqa asboblari
- membrafonli musiqa asboblari
- o‘zi sado beradigan asboblar
Puflab choladigan musiqa asboblari:
1. Nay, cho‘pon-nay
2. Sibizg‘i, qo‘shnay, bo‘laman, surnay
3. Ambushurli-karnay
4. Mexanik havolash-garmonika
Torli asboblar:
1. Chertib cholinadigan-do‘mbira, dutor, tanbur, afg‘on rubobi, qashqar rubobi
2. Kamon bilan cholinadigan asboblar-g‘ijjak, qobuz, sato.
3. Urib cholinadigan asbob-chang.
Membrafonli asboblar:
Doira, nog‘ora.
O‘zi sado beradigan asbolar:
-qayroq, qoshiq, safoil, zang.
20 yillarning oxirlaridan boshlab o‘zbek xalq cholg‘u asboblarini takomillashtirishga kirishildi. Hofiz Sharahim Shoumarov, Matyoqub Harratov, usto Usmon Zufarov, usto Ruzimat Isoboyevlar cholg‘u asboblarini tashqi ko‘rinishini, asboblar ovozlarini o‘zgartirish va mukammallashtirishda o‘z hissalarini qo‘shdilar. Masalan: dutor-bas, g‘ijjak-bas, rubob-prima va boshqalar.