Reja Kirish Asosiy qism

II.Bob 1920-1941 yillar davomida «O‘zbekiston musiqa madaniyati
2.1. Xalq og‘zaki ijodiyoti, Maqomlar.
XX asrning 20 yillari davomida o‘zbek xalq qo‘shiqlari mazmunida asosan turmush sharoitlarini kuylash va ijrochilik mahoratlarini yana ham oshirishdan iborat edi. Lekin bu qo‘shiqlarning asosida o‘zbek xalqining boy musiqiy merosi turar edi. Bu meros qadimdan avloddan-avlodga og‘zaki holatda yetib kelgan.
O‘zbek xalqining o‘tmishi, turmush sharoitlari, qayg‘u va alamlari, og‘ir mehnat va ozodlik uchun kurashganliklari xalq musiqa san’atida o‘z aksini topgan. Xalq qo‘shiqlari serqirrali bo‘lib-alla, bolalarga atab ijod qilingan qo‘shiqlar, lirik, mehr va muhabbat, hazil va mutoiba, yil fasllariga bag‘ishlangan kabi musiqiy asarlar kuylangan. Ko‘pqirrali bu xalq musiqa merosini mavzular bo‘yicha ikkita katta bo‘limga bo‘lish mumkin. Ulardan biri-marosim, mehnat va boshqa turmush sharoitlari bilan bog‘langan («Yor-yorlar», «Yig‘i-sadrlar», «Mayda», «Yozi», «Alla») bo‘lib, ikkinchisi-qo‘shiqlar (ashulalar) dir. Bu qo‘shiqlar biror-bir turmush sharoitlari bilan bog‘liq bo‘lmagan mazmunidagi asarlar: laparlar, yallalar, ashulalardir.
O‘zbek xalq professional og‘zaki musiqa merosida asosiy o‘rinni maqomlar egallaydi. O‘zbekstonda maqomlar mahalliy sharoitlarga ko‘ra ikkiga bo‘linadilar-Buxoro va Xorazm maqomlari. Lekin shu maqomlarning ba’ze-bir qismlari Farg‘ona vodiysida ham ijro etilib musiqa tarixlarida uchinchi Farg‘ona-Toshkent yoki «Chormaqom» deb nomlangan edi. Professional musiqa ijrochilari va musiqa olimlari bu «Chormaqom»ni alohida ajratish maqul emas deb ta’kidlab uning Buxoro maqomi bilan birlashtirganlar.
Maqomlar mazmuni asosan lirik bo‘lib ulardagi klassik she’rlar-Hofiz, Navoiy, Bedil, Jomiy, Muqimiylarga mansubdir. Maqom musiqalarida xalq she’rlari ham ishlatiladi. O‘zbek-tojik musiqa merosi Buxoro maqomi «Shashmaqom» deb nom olgankim, bular: Buzruk, Rost, Navo, Dugoh, Segoh va Iroqdir. Har bir maqom ikki bo‘limga-cholg‘u bo‘limi va ashula bo‘limiga bo‘linadi. Cholg‘u bo‘limi-Mushkilot va ashula bo‘limi Nasr deb nomlangan. Cholg‘u bo‘limi yana bir necha qismlarga-Tasnif, Tarje’, Gardun, Muhammas va Soqillarga bo‘linadi. Ashula qismiga esa-Saraxbor, Talqin, Nasr, Qashqarcha, Soqiynoma, Uforga bo‘linadi. Maqom ijrosida asosiy musiqa asboblari tanbur va doira bo‘lib, har qaysi maqomda tanbur alohida sozlanadi. Masalan Buzruk, Dugoh, Segoh va Iroq maqomlarini ijro etishda soz kvartaga (o‘rtancha tor bilan oxirgi tor oralig‘i) sozlanadi. Rost maqomini ijro etishda soz kvintaga sozlanadi. Navo maqomini ijro etishda tanbur sekunda intervaliga sozlanadi.