Reja: Kirish. Asosiy qism Ishqalanish kuchlari. Ishqalanish vujudga kelish sabablari

F_cheghf_o 

bu erda f_o - sirpanib ishqalanish koeffitsienti deb ataladi, u o`lchovsiz qiymat bo`lib, uning son qiymati 0 f_o 1 orasida o`zgaradi.  - bog`lanishning normal reaktsiyasi deyiladi, va u sirpanuvchi tekislikka hardoim tik(normal), yani perpendikulyar ravishda yo`nalgan bo`ladi.

Real bog`lanishdagi harqanday jismni sirpanib harkatlantirish uchun, harakat tomonga shunday kuch vektori tasir qilishi zarurki, uning harakat yo`nalishi bo`yicha olingan proektsiyasi chegaraviy ishqalanish kuchidan katta bo`lishi shart, yani Q  F_cheg bo`lishi shart, aks holda jism muvozanat holatini saqlab qoladi.
F<sub>ishq</sub> - ishqalanish kuchining miqdori (son qiymati yoki moduli) 0 dan to F<sub>cheg</sub> qiymatgacha ortib boradi, so`ngra ushbu qiymat suruvchi kuch yo`qolguncha saqlanib qoladi, agur suruvchi kuch yo`qolsa, ishqalanish kuchi ham o`z - o`zidan yo`qoladi. Agar suruvchi yana paydo bo`lsa ishqalanuvchi kuch ham o`z - o`zidan yana paydo bo`ladi, suruvchi kuch yo`nalishini o`zgartirsa, ishqalanish kuchi ham, shu suruvchi kuchning yo`nalishiga teskari tomonga qarab oladi.
Agar suruvchi kuchning miqdori chegaraviy ishqalanish kuchidan kichkina bo`lsa, jism harakatlanmaydi. Ishqalanish kuchining son qiymati suruvchi kuch Q - ning son qiymatiga teng bo`ladi, yani ishqalanish kuchi tasiridagi harqanday muvozanat holatda quyidagi tenglik saqlanib qoladi,


F_ishq h Q_sur 

Endi birnecha so`zni asosiy ko`rsatkichlardan biri bo`lgan, ishqalanish koeffitsienti haqida gapiraylik. Ishqalanish koeffitsienti - f, yuqorida aytib o`tilgandek, sirpanuvchi sirtlarning tozaligiga va ular qaysi materialdan iborat ekanligiga qarab o`zgaradi, va ular mashinashunoslik spravochniklarida batafsil keltirilgan, masalan

YOg`och bilan yog`och ishqalanganda ..................................... f_o h 0,40,7
Po`lat bilan po`lat ishqalanganda ................................ f_o h 0,150,25
Po`lat muz ustida sirpanganda....................................... f_o h 0,0200,027

Masalan yog`ochni harqancha silliqlamang f<sub>o</sub> h 0,4 dan kam bo`lmaydi, harqanday po`lat yuzali jismni muz ustida sirpantirmaylik, uning qiymati f<sub>o</sub> h 0,1 aslo oshmaydi. Demak bundan shunday xulosa chiqadiki, ishqalanish koeffitsienti ikkita faktorning funktsiyasidan iborat ekan, yani ishqalanuvchi jismlarning tozaligiga va ularning materialiga uzviy bog`liq ravishda malum diapazonda o`zgarib turar ekan.

Albatta, ishqalanish kuchi temperaturaga va jismning sirpanish tezligiga ham bog`liq lekin bu masalalar maxsus kurslarda (Tribotexnika fanida) chuqur o`rganiladi, biz esa vaqtimiz chegaralanganligi sababli, ishqalanishning umumiy qonuniyatlari bilangina cheklanamiz.