Reja Kirish. 1-Bob Jismoniy tarbiya darslarida pеdagоgik nazоratning

1.2 Darslarda хrоnоmеtrlash va pulsоmеtrajini оlib borish.
Olingan ma’lumotlarni hisoblashda 10 sekunddagi tomir urishining natijasini oltiga ko’paytirib, protokolning beshinchi grafasiga, oltinchi grafaga pulsning 1 foizlarda o’zgarishi yoziladi. Bu quyidagicha amalga oshiriladi. Dastlabki, tinch holatda o’lchangan puls 100 foiz deb olinadi. Ikkinchi marta o’lchangan pulsning dastlabkisiga nisbatan necha foiz oshganligini aniqlash uchun proporstiya tuzilib, ishlanadi. Masalan: protokoldagi tinch holatda o’lchangan puls 1 minutda 90 marta ikkinchisi - 103 marta bo’lsin.
Shunga qarab proporstiya tuziladi. 90-100 foiz 103-X X=103x100/90= 114.4 foiz
uchinchisi - 108 marta, yana proporstiya tuzamiz. 90-100 foiz X= 108x100/90= 120 foiz va h.k.
Navbatdagi vazifa bu olingan ma’lumotlar asosida tomir urishining egri chiziq grafigini tuzish.
Grafikning vertikal o’qi tomir urishini absolyut ko’rsatkichlari, gorizontal o’qi bo’yicha darsning 3 minutlik bo’limlarida davom etish vaqti ko’rsatiladi. Protokoldagi tomir urishi soni va vaqt ko’rsatkichlaridan foydalanib, koordinatalardagi nuqtalar belgilanadi, shundan so’ng shu nuqtalar birlashtirilib, kuzatish olib borilgan o’quvchining dars davomidagi tomir urishining egri chizig’i aniqlanadi. Keyingi bosqichda, yuqoridagi hujjatlarga asoslanib darsdagi og’irlikning yozma tahlili bajariladi. Bunda quyidagilar yoritilishi kerak:
Darsning vazifalari, darsning turi, o’quvchilarning darsgacha bo’lgan faoliyati, dars davomida tomir urishining o’zgarishi va uning sabablari, darsning ayrim momentlaridagi va butun dars davomidagi og’irlikning maqsadga muvofiqligi. Darsning oxirida tomir urishining soni va uning jismoniy darsdan keyin 5 minut davomida tiklanishi. Tahlilning yakunida kuzatuvchi o’quvchilarni darsdagi yuklamasi bo’yicha o’zining mulohazalarini, takliflarini yozishi kerak. Tomir urishini o’lchash protokoli, tomir urishning egri chiziq grafigi va olingan ma’lumotlarning taxlili qo’shilgan holda bir butun hujjatni tashkil etadi. To’liq tugallangan hujjat kuzatuvchi tomonidan imzolanadi va darsni o’tgan o’qituvchiga tanishib chiqish uchun berilad. U o’z navbatida hujjat bilan tanishib, o’zining mulohazalarini bildiradi va hujjatga imzo chekadi. Darsda
pulsometriya hujjatlarini tayyorlab borish namunasi sifatida O’zbekiston Davlat jismoniy tarbiya institutida, yakka-kurash fakultetining talabasi D.D. tomonidan olinga hujjatlar ilova qilinadi. 2019 yil 10 noyabrda 28-maktabning 3^A -sinfida talaba D.D. tomonidan o’tkazilgan jismoniy tarbiya darsi tomir urishni hisobga olish
PROTOKOL
Darsda qatnashgan o’quvchilarning soni: Kuzatiluvchi o’quvchining familiyasi: Dars vazifalari:
1. Kross yugurishda chidamlilikni tarbiyalash
2. To’pni ikki qo’llab ilib olish va uni ko’krakdan uzatishni o’rgatish.
3. "Ta’qiqlangan harakat" o’yini orqali o’quvchilarning diqqatlarini tarbiyalash.

№	O’quvchi ish faoliyatining Mazmuni	Tomir urishni o’lchash vaqti	Tomir urish		Tomir urishni o’zgarishi
			10 sek	min
1	2	3	4	5		6
	Dars boshlanishidan 5 daqiqa Oldin	00'	12	72
	Saflangandan keyin	1	12	72		100
	3al bo’ylab yurish	3	13	78		103,3
	Yugurish	6	28	168		233,3
	Qayta saflanish	9	24	122		200
	Birinchi mashq	12	23	138		191,6
	To’rtinchi mashq - /egilish/	14	25	150		209,8
	Oltinchi mashq /siltanish/	16	24	144		200
	Sakkizinchi mashq (nafas)	18	22	132		183,4
	4 kolonnadan I kolonnaga! Saflanish	21	23	138		191,6

Darsning asosiy qismida kuzatiluvchi o’quvchining tomir urishi ko’paydi. Balandlikka va undan pastga yugurishda 180 martaga ko’tariladi. Darsning 18 daqiqasida kuzatiluvchi o’quvchining tomir urishi o’quvchining darsga tayyorgarlik qismidagi 8 mashq, ya’ni nafas rostlashdan keyingi tomir urishiga qaraganda, ma’lum miqdorda ko’proq. 21 daqiqada esa kuzatiluvchi o’quvchining tomir urishi 91 foizga ko’paydi. Bunda o’quvchilar 4 kolonnadan I kolonnaga saflanish mashqlarni bajarishdi. 28 daqiqada tomir urishi 133 foizga ko’paydi. Bunda basketbol elementlari bajarilgandan 31 daqiqani olib qaraydigan bo’lsak, bu erda o’quvchilarning balandlikka va undan pastga yugurish yurish tomir urishi juda ham baland. Bundan ko’rinib turibdiki, bu mashqning o’quvchilar organizmiga ta’siri juda katta. Shuning uchun ham tomir urishi yuqori. 35 daqiqada o’quvchining tomir urishi bir oz kamaygan; 1 daqiqada 156 marta urmoqda. Bu paytda o’quvchilar maydon bo’ylab yura boshladilar. 34 daqiqada esa o’quvchining tomir urishi 1 daqiqada 180 zarbaga etdi. Bunda o’quvchilar yurishdan yugurishga o’tishgan payti edi. Yugurganda yurak ishi tezlashib, tomir urishi ham tezlashgan, bu esa maqsadga muvofiqdir. 37 minutda yugurishdan keyin yurib-yurib saflanishgan, bunda esa o’quvchining tomir urishi 1 daqiqada 162 marta bo’lgan.
Balandlikka va undan pastga yugurganda yurakka katta yuklama tushib uni tezlashtiradi, ya’ni yurakni qon siqib chiqarishi yaxshilanadi, organizm faolligi ortib, tomir urishi ham tezlashadi. 33 daqiqada o’quvchilar yurishga o’tdilar, yugurganlaridan keyin yurish vaqtida tomir urishi sekinlashdi. Keyingi mashqni berish uchun organizmni sal bo’lsa ham dam oldirish kerak. Darsning asosiy
qismida kuzatiluvchi o’quvchining tomir urishi tayyorgarlik qismiga qaraganda, ma’lumot miqdori yuqori bo’ladi. Yakunlovchi qismida berilgan harakatli o’yindan keyin o’quvchining tomir urishi 120 taga etdi. O’quvchilar uchun tanlangan mashq maqsadga muvofiqdir. Jismoniy tarbiya darslarida xronometraj darsning umumiy va mator zichligini aniqlash maqsadida olib boriladi. Darsning umumiy zichligi deb, pedagogik nuqtai nazardan to’g’ri foydalanilgan butun dars davomida nisbatiga aytiladi. Darsning motor zichligi deb, o’quvchilarning bevosita harakat faoliyatiga, mashq bajarish uchun sarflangan vaqtga aytiladi.
Xronometrajdan olingan malumotlar darsning pedagogik taxlil ma’lum darajada chuqurlashtiradi, chunki har xil faoliyat uchun ketgan vaqtni rastional sarflashni imkonini beradi.
Darsni teshiruvchi xronometrajning quyidagi hujjatlari:

1. 
   xronometraj protokolini; b) umumiy va motor zichligini;
   

v) zichligini tekstda yozilgan taxlilini olib borish kerak.
Dars boshlanguncha tekshiruvchi xronometraj protokoliga dars vazifalarini, shuningdek har xil bo’limlarga yoki dars qismlariga belgilangan vaqtni aniqlab olishi shart. Buning uchun tekshiruvchi dars o’tuvchining konespekti bilan tanishishi shart.
Protokol olib borishning keyingi qismi aynan dars o’tish mobaynida quyidagi shakl bo’yicha to’ldirilib, faqatgina ikkita grafa - "o’qituvchilar ish faoliyatining mazmun-2" va "ish faoliyatining tugash vaqti - 3" to’ldiriladi.
Buxoro shahridagi № maktabning sinfida o’qituvchi tomonidan o’tkazilgan darsda xronometraj ma’lumotlarini hisobga olish.