Reja. Jismoniy tarbiya vositalarining umumiy tavsifi

Harakat traektoriyasi.
Vujudning harakatidagi qismi yoki predmetning 
fazadagi yo’li. Traektoriyada-shakl, yo’nalish va harakat amplitudasi ajratiladi.
Shakl bo’yicha traektoriya to’g’ri va egri chiziqli bo’ladi. To’g’ri chiziqli 
harakatlar qisqa masofada qilichbozlikda sanchish, muallaq to’pni zarb bilan urish, 
bolaning biron qismi harakatini nihoyatda tezlashtirish uchun qo’llaniladi. 
Egri chiziqli harakatlar ko’plab qo’llaniladi, chunki harakat inertsiyasini 
yengish uchun qo’shimcha mushak zo’riqishiga zarurat qolmaydi, tennisda 
ko’ptokni urishda chovrini sirtmoqsimon xarakatga keltirish nishonga itqitish va 
boshqalar. Traektoriya shaklining murakabligi massasi xarakatiga bogliq: qancha 
ko’p bo’lsa, shakl shuncha oddiy, masalan qo’l xarakati oyoq xarakati va xilma 
xildir.
Xarakat yo’nalishi. Xarakatdagi gavdaga uning qismiga yoki pridmetga 
berilgan yo’nalishni aloxida mushaklarining taraqqiy etishi va xarakat vazifasi 
nishonga urishni muvoffaqiyatli bajarilishiga jismoniy mashqlarning samrali ta’sir 
ko’rsatishi bilan bogliqdir. 
Xarakat yo’nalishi o’z gavdasiga qo’l oldinga yoki tashqi arienterlarga arqon 
ustidan oshirib itqitish nisbatan aniqlanadi. Odam gavdasi xarakatining asosiy 
yo’nalishlarini – tepaga – pastga, oldinga- orqaga, o’ngga-chapga deb atamoq odat 
bo’lgan. Egik xarakatlar yo’nalishini gavda satxi bilan aniqlanadi. Bunda “ oldinga”, 
“ orqaga” atamalari yon satxiga xarakat qilishda ishlatiladi, masalan, gavdaning 
oldinga orqaga egilishida. “ o’ngga”, “ chapga” , atamalari yuza satx xarakatlari 
uchun, masalan, gavdaning “o’ng- chap” tamonga yegilish uchun masalan o’ng, 
chap tamonga egilishda, old satxiga xarakat qilish uchun gorizantal satxda aylanma 
xarakat uchun, masalan, o’ngga, chapga qayrilishda. Shuningdek oraliq yo’nalishlar 

---

xam qo’llaniladi, masalan o’ngga yarim burilish va boshqalar. Xarakat yo’nalishini 
nazorat qilishda, fazoviy chamalashda yetakchi vazifani ko’z o’taydi. Shu sabab, 
yo’nalish jadal katta o’zgarganda, gavdaning boshqa qismlariga nisbatan boshning 
xarakati ancha oldinroq bajariladi.