Режа: “Жамият” тушунчаси, унинг фалсафий таҳлили. Жамият тараққиёти хақидаги турли назариялар. Инсон тушунчаси ва унинг моҳияти. Инсон ижтимоий муносабатлар тизимидир

Маданий-тарихий типлар ғояси
XIX асрда маданий-тарихий типлар назарияси вужудга келди.
Маданий-тарихий типлар тушунчаси социологияга Н.Я.Данилевский
томонидан киритилган бўлиб, у тарихни «ўзига хос
цивилизациялар»нинг ўзаро муносабатлари сифатида тасаввур
қилган.
Бу цивилизацияларнинг ривожланиши этник гуруҳларнинг
тил жиҳатидан бирлиги ва цивилизацияни ташкил этадиган
халқларнинг сиёсий мустақиллиги; (улар бир типнинг асосларини
бошқа типга ўтказмайдилар, лекин бошқа ўтмишдаги ва ҳозирги
цивилизациялар таъсирини ҳис қиладилар); барча цивилизация-
ларнинг этник жиҳатдан ранг-баранглиги ва ривожланиш жараёни-
нинг бирлиги (улар ўсиш, қисқа муддат равнақ топиш ва таназзул
босқичларини бошдан кечиради) каби қонунлар билан белгиланади.
Данилевскийнинг ғоялари кейинчалик Шпенглер ва Тойнби
концепцияларида ривожлантирилди, лекин уларнинг илмий
асосларини П.А.Сорокин таклиф қилди.

9.2. Жамият тараққиёти хақидаги турли назариялар

П.А. СОРОКИН
Таниқли файласуф П.А.Сорокин (1889-1968) тарих
фалсафасининг ривожланишига кучли таъсир кўрсатди. У
жамиятга индивидлар ва ижтимоий гуруҳларнинг ўз эҳтиёж-
ларини қондиришга қаратилган фаолияти билан белгилана-
диган бир-бири ва жамият билан ўзаро муносабатлари натижа-
сида вужудга келадиган интеграл яхлитлик сифатида қараган.
П.А.Сорокин жамиятни горизонтал, вертикал йўналишларда
ва флуктуация (тебраниш) тарзида мураккаб ҳаракатда
бўлган ижтимоий-маданий тизимларнинг ранг-баранглигини
тан олиш нуқтаи назаридан тавсифлаган. П.А.Сорокин
социологиясида ўтмиш ва ҳозирги социология фанининг