Режа: Иқтисодиёт ва бозор. Бозордаги муваффақиятсизликлар ва ҳукумат органларининг роли

3. Иқтисодий сиёсатнинг типологияси ва консепсияси

Иқтисодий сиёсат деганда иқтисодга таъсир ўтказиш ёки назорат қилиш учун мўлжалланган ҳаракатлар йўналиши тушунилади. Қоида тариқасида, у давлат ҳукумати томонидан амалга оширилади. Унинг амалга оширилишини Иқтисодий сиёсат бошқармаси назорат қилиши мумкин.

У давлат харажатлари ва солиққа тортиш, даромадларни қайта тақсимлаш ва пул таклифига оид қарорларни ўз ичига олади. Унинг самарадорлигини ижобий ва меъёрий иқтисод деб аталадиган икки усулдан бири билан ўлчаш мумкин.

Улар давлат томонидан амалга оширилиши керак бўлган нарсага оид баҳоларни ўз ичига олади. Бу масала бўйича кўплаб келишмовчиликлар мавжуд бўлса-да, умумий қабул қилинган баъзи жиҳатлар мавжуд.

Буларга қуйидаги омиллар киради:
• Иқтисодий ўсиш барча истеъмолчилар ва ишлаб чиқарувчиларнинг даромадлари даражаси (инфляция ҳисобга олингандан кейин) вақт ўтиши билан ошиши кераклигини англатади.
• Тўлиқ кунлик бандлик, унинг мақсади - ишлашни хоҳловчи жамиятнинг ҳар бир аъзоси иш топиши мумкин.
• Нархларнинг барқарорлиги: бир томондан инфляция деб аталадиган нархларнинг умумий даражасининг ошишини, иккинчи томондан дефляция деб аталадиган унинг пасайишини олдини олишга қаратилган.


Бунда иқтисодий сиёсатнинг икки тури мавжуд.


Экспансионер: ялпи талабни рағбатлантириш учун мўлжалланган. Кенгайтирилган солиқ имтиёзларини ўз ичига олади; истеъмол ва инвестицияларни қисқартириш орқали давлат харажатларини ошириш. Мамлакатнинг экспансион иқтисодий сиёсати истеъмол, инвестисия ва соф экспортни рағбатлантиришга қаратилган.


Чеклаш: ялпи талабни камайтириш орқали секинлаштириш учун мўлжалланган. Шу билан бирга, харажатларни қисқартириш ёки пул массасини камайтириш мумкин эмас. Таъминот томонидаги ҳаракатлар табиий ишлаб чиқариш даражасини оширишга қаратилган, масалан, бозорларни яхшилаш, инвестициялар даражасини ошириш ёки технологик тараққиёт тезлигини ошириш. Бу фирмаларга тадқиқот ва ишланмаларга сармоя киритиш ёки иштирок этиш учун имтиёзлар бериш орқали меҳнат бозорини янада мослашувчан қилади.


Фискал: Бу турдаги иқтисодий сиёсат иқтисодиётни инфляция ва дефляцион тенденциялардан барқарорлаштириш учун давлат харажатлари ва солиққа тортишни манипуляция қилишга қаратилган.

Масалан, агар мамлакат инфляцияни бошдан кечираётган бўлса, солиқ органи харажатларни қисқартиради ва солиққа тортишни оширади, бу эса муомаладаги пул ортиқча миқдорини камайтиради ва юқори иқтисодий ўсишга эришиш учун умумий нарх даражасини тиклайди.