Rеjа: Ishlovchilarni faoliyat xavfsizligi talablariga amal qilishga o‘qitish tizimi

2. Ishlab chiqarish changlari va zaharli moddalarning inson organizmiga salbiy 
ta’siri, ularga qarshi chora-tadbirlar. 
3.
Chang va ularning turlari. 
4. Ishlab chiqarishda zararli moddalar va ulardan himoyalanish usullari. 
 
Yil fasli
 
Ish
 k
at
egor
iyasi
 
Haror
at
, oS
 
Nisb
iy n
amli
k
, %
 
Havon
in
g 
h
ar
ak
at
i,
 
 m
|s
 
At
m
osfe
ra b
osimi, 
m
m
.sim.u
st
 
Ruxsat etilgan chegaraviy 
meyor 
Haror
at
, oS
 
Nisb
iy n
amli
k
, 
 
%
 
Havon
in
g 
 
h
ar
ak
at
i, m|s
 
Doim
iy 
b
olmagan
 ish
 
joyid
a h
ar
or
at
, 
 
S
 
Yil 
ning
so vuq 
va 
o‘tish
davri 
engil-1 
20-23 
60-40 
0,2 
550-
950 
19-25 
75 
0,2 
15-26 
О‘rta 
og‘ir- 
II a 
18-20 
60-40 
0,2 
550-
950 
17-23 
75 
0,3 
13-24 
O‘rta 
og‘ir- 
II b 
17-19 60-40 
0,3 
550-
950 
15-21 
75 
0,4 
13-24 
Og‘ir-III 
16-18 
60-40 
0,3 
550-
950 
13-19 
75 
0,5 
12-19 
Yilning
Issiq 
davri 
Yengil-1 
22-25 
60-40 
0,2 
550-
950 
19-25 
75 
0,2-0,3 
15-26 
O‘rta 
og‘ir- 
II a 
21-23 
60-40 
0,3 
550-
950 
17-23 
75 
0,3-0,5 
13-24 
O‘rta 
og‘ir- 
II b 
20-22 
60-40 
0,4 
550-
950 
15-21 
75 
0,3-0,5 
13-24 
Og‘ir-III 
18-21 
60-40 
0,5 
550-
950 
13-19 
75 
0,5-1,0 
12-19 

---

1. Ishlab chiqarish jarayonlarida zararli omillar va ulardan himoyalanish tadbirlari.
Ishlab chiqarishdagi zararli omillarning mavjudligi, ishchilarning bu omillar ta’siridan 
zararlanish darajalarini kamaytirish yoki tugatish muammosini keltirib chiqaradi. Zararli omillar 
moddiy yoki moddiy bo‘lmasligi mumkin: 
A) moddiy – chang, gaz, tutun, aerozol, bug‘, kimyoviy moddalar kabilar zararli; 
jarohatlovchi kuch ta’sirini beruvchi metall qirindi, singan detallar uchishi, olov, yuqoridan 
tushayotgan yuk kabilar moddiy xavflar sanaladi. 
B) moddiy bo‘lmagan – shovqin, titrash, lazer nuri, elektromagnit maydon, yuqori issiqlik 
kabilar moddiy bo‘lmagan zararli; yuqoridan tushib ketish, zarb to‘lqini, vakuum yoki yuqori 
darajadagi bosim kabilar moddiy bo‘lmagan xavflar sanaladi. 
Zararli omillar bilan zaharli omillar o‘rtasida farq qo‘yilmagan holda zararli va xavfli 
omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: 
Xavfli va zararli omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: 1) alkogol; 2) havo haroratining 
meyorida emasligi; 3) havo namligining meyorida emasligi; 4) havo harakatining meyorida 
emasligi; 5) havo bosimining meyorida emasligi; 6) noto‘g‘ri yoritilganlik; 7) havoning noto‘g‘ri 
ionizatsiyasi; 8) yaltiroqlik; 9) vakuum; 10) portlash; 11) portlovchi modda; 12) titrash; 13) suv; 
14) vulqonlar; 15) balandlik; 16) gaz; 17) gerbitsidlar; 18) chuqurlik; 19) gipodinamiya; 20) 
gipokineziya; 21) ochlik; 22) mo’z; 23) tog‘ bosimi; 24) issiq yo’za; 25) og‘irlik tayanchi; 26) 
dinamik zo‘riqish; 27) yomg‘ir; 28) tutun; 29) o‘yuvchi modda; 30) issiqlik; 31) suyuq gaz; 32) 
kasallik; 33) berkitilgan(germetik) idish; 34) yer qimirlashi; 35) idishdagi bosimning ortiqligi; 
36) infratovush; 37) infraqizil nurlanish; 38) uchqun; 39) sakrash (kachka); 40) kinetik energiya; 
41) klaustorofobiya; 42) korroziya; 43) ko‘chki; 44) lazer nurlanishi; 45) yaproq to‘qilishi; 46) 
magnit maydoni; 47) makroorganizmlar; 48) tibbiy dori-darmon; 49) meteorit; 50) 
mikroorganizmlar; 51) yashin (momaqaldiroq); 52) bir xillik (monotonlik); 53) havodagi turli 
gazlar miqdorining meyorda emasligi; 54) suv toshqini; 55) qizigan yo’za; 56) cho‘kindi (idish, 
quvurda); 57) chuqurlik; 58) mustahkamlikning yetarli emasligi; 59) o‘ta xavfli modda; 60) olov; 
61) ko‘chki; 62) qurol (sovuq, o‘qotar); 63) o‘tkir asboblar; 64) zahar; 65) sovutilgan sirt; 66) 
sababsiz tushib ketish; 67) bug‘; 68) mashina va mexanizmlarning zo‘riqishi; 69) tahlil 
qiluvchini ortiqcha kuchaytirish (kuchlanishini); 70) pestitsidlar; 71) yorug‘likni ortiqcha 
kuchaytirish; 72) yong‘in; 73) potensial energiya; 74) psixologik kelishmovchilik; 75) yorug‘lik 
potogini pulslantirish; 76) chang; 77) ishchi holat; 78) radiatsiya; 79) rezonans; 80) sel; 81) 
chirish; 82) aylanish harakat tezligi; 83) sirpanchiq yo’za; 84) qor yog‘ishi; 85) quyosh aktivligi; 
86) quyosh (oftob) urishi; 87) uyqusizlik; 88) statik zo‘riqish; 89) statik elektr; 90) dovul; 91) 
yuqori chastotali tok; 92) tuman; 93) zarb to‘lqini; 94) ultratovush; 95) ultrabinafsha nurlanish; 
96) aqliy zo‘riqish (toliqish); 97) bo‘ron; 98) tezlanish; 99) charchash; 100) sovuq sirt; 101) havo 
oqimi (siklon); 102) sunami (dengizdan chiqadigan bo‘ron); 103) shovqin; 104) elektr yoy; 105) 
elektr toki; 106) elektr maydoni; 107) elektromagnit maydon; 108) hayajonlanish; 109) hissiy 
zo‘riqish va boshqalar. 
Yuqorida keltirilgan umumiy tushunchaga ega bo‘lgan zararli omillarga hozirgi kunda 
sanoat korxonalari, tashkilotlar, xo‘jaliklar va hattoki oilalarda duch kelishimiz mumkin bo‘lgan 
tomonlar bo‘yicha olingan bo‘lib, bularning har birining kelib chiqish sabablari, oqibatlari 
batafsil o‘rganilishi talab etiladi. Baxtsiz hodisalarning yo’zaga kelmasligi yoki insonning biror 
kasbiy kasallikka yo‘liqilmasligi uchun ana shu omillar va ularning ta’sir etishi oqibatlarini 
bilish zarurdir.