Reja: "Informatika", "texnologiya", "axborot texnologiyalari"va" huquqiy texnologiya"tushunchalari

Ierarxik tasnifning ijobiy va salbiy tomonlari. Qidiruv natijalarini baholash
AQTni tasniflash printsipi axborot massivining mavzuli sarlavhalar bo'yicha 
taqsimlashdan iborat. Bunday tizimlarda qidirish tezligi odatda past, ammo uning 
aniqligi maksimaldir. AQTning analogi har qanday kutubxona tizimli katalogidir. 
Qidiruv tizimining ierarxik tasniflagichi, shuningdek katalog deb nomlangan 
bo'lib, hujjat tegishli bo'lishi mumkin bo'lgan sinflarni aniqlaydi. Tasniflash 
jarayonida hujjatlar tegishli sarlavha identifikatorlari bilan ta'minlanadi. Ushbu 
identifikatorlar tizim ma'lumotlar bazasida saqlanadigan hujjatlarni qidirish 
tasvirlarini tashkil qiladi. 
Standart kutubxonalarni tasniflash tizimlari turli maqsadlarda qo’llaniladi. 
Birinchidan, ular hujjatlarni (kitoblar, jurnallar va boshqalar) javonlarga va 
tokchalarga tartibli va qulay joylashtirsa, bibliografik ma'lumotlarni esa katalog va 
indekslarga joylashtirishni ta'minlaydi. Bundan tashqari, ular sizga ma'lum bir 
hujjat sinfini belgilashga, so'ngra foydalanuvchi ushbu qidiruv natijasida juda ko'p 
yoki juda kam tegishli hujjatlarni qabul qiladimi yoki yo'qmi, bu sinfni 
kengaytirish yoki toraytirishi yoki boshqa sinfga o'tishga imkon beradi. 
Tasniflash tipidagi AQT foydalanuvchisi avval qiziqadigan ma'lumot qaysi sohaga 
tegishli ekanligini aniqlaydi. Keyin u katalogdagi tegishli sarlavhani tanlaydi. 
Bo'limlarning ierarxiyasi bo'ylab qaraganda avval keng umumiy mavzudan tor 
doiradagi mavzuga boriladi, eng oxirida foydalanuvchi kerakli tematik 

---

yo'nalishdagi hujjatlarning tavsiflarini o'z ichiga olgan yakuniy hujjatga keladi. 
Ushbu hujjatlar qidiruvning natijasi hisoblanadi. 
AQT tasnifi tuzilishi rasmda ko'rsatilgan. Lug'at qidirish mexanizmidan farqli 
o'laroq, bu erda indekslash vositalari o'rniga tasniflash vositalari qo'llaniladi. 
Katalog tizimi tasniflash va qidirish jarayonining ham asosidir. Tizimning qolgan 
qismlarining vazifalari AQT lug'atining tegishli qismlarining funktsiyalariga 
o'xshashdir.
Shakl 1. Tasniflash axborot-qidiruv tizimining tarkibi
Foydalanuvchi interfeysining vazifasi AQT katalogini oson navigatsiya qilinadigan 
shaklda taqdim etishdir. Bu odatda ierarxik sarlavhalar ro'yxati - daraxt yoki o’zaro 
bog'langan gipermatnli sahifalar yordamida amalga oshiriladi. Topilgan hujjatlar 
ro'yxatini ko'rsatish uchun foydalanuvchi interfeysi ham talab qilinadi. AQT 
klassifikatsiyasida qidiruv so'rovi yakuniy sarlavha identifikatori yoki sarlavha 
identifikatorlarining ketma-ketligi pastdan yuqoriga qarab aniqlanadi. Ushbu so'rov 
bo'yicha qidiruv tizimi ma'lumotlar bazasiga kiradi va qidiruv natijalari ro'yxatini 
tuzadi. 
Tasniflash AQT katalog tizimi odatda odamlar tomonidan ishlab chiqiladi. Biroq, 
shu tarzda olingan tasniflash tizimlari ommaviy foydalanuvchilarga idrok qilishi 
qiyin va har doim ham hujjatlarning tegishli ravishda taqsimlanishini 
ta'minlamaydi. 
Tasniflash vositalaridan foydalanganda shunga o'xshash qiyinchiliklarga duch 
kelinadi, ular mehanik va avtomatik bo'lishi mumkin. Axborot hajmining uzluksiz 
o'sishi sharoitida hujjatlarning nisbatan cheklangan kataloglar to'plami bo'yicha 
avtomatik taqsimlanishi oxirgi toifadagi hujjatlar sonining keskin oshishiga olib 
keladi. Qidiruv samaradorligi kamayadi, chunki foydalanuvchi tasniflashning 
oxirgi qismida berilgan hujjatlar sonini qisqartirish orqali aniqlikni oshira olmaydi. 
Agar siz tasniflagichga dinamik ravishda yangi bo'limlar qo'shsangiz, ertami-
kechmi uning tuzilishi shunchalik murakkablashadiki, tizimni ishlatish imkonsiz 
bo'lib qoladi. 
Shu bilan birga, mutaxassislar jamoasi tomonidan amalga oshiriladigan hujjatlarni 
tizimlashtirish foydalanuvchilarning hujjatlarni katalogga joylashtirish nuqtai 
nazaridan oldindan aytib bo'ladigan tartibni ta'minlaydi. 
Tasniflagichni qo'lda ishlab chiqish AQT tasnifining asosiy kamchiliklaridan birini 
belgilaydi. Inson faoliyati va bilimlarining turli sohalarini rivojlanish guruhlari 
tomonidan ularning nisbiy ahamiyati to'g'risida har xil baholanishlari mumkin. 
Klassifikatorning muayyan qismini o'rganish darajasi ko'pincha turli xil AQTda 
farq qiladi, bu foydalanuvchilarni bir tizimdan ikkinchisiga o'tishning 
qiyinchiliklarini keltirib chiqaradi. 

---

Ta'riflangan muammo global va mahalliy tasniflash turiga tegishli. Agar 
foydalanuvchi qiziqqan mavzusi to'g'risida aniq tasavvurga ega bo'lmasa, kerakli 
hujjatlarni topish juda qiyin bo'ladi. Ammo, bu holda, tasniflagich ma'lumotga 
ehtiyojni shakllantirishga yoki so'rovni sinonim atamalar bilan kengaytirishga 
yordam beradi. 
Tasniflagichlarni kompilyatsiya qilish va ularga muvofiq hujjatlarni qo'lda 
taqsimlash usullari ko'proq vaqt talab etadi va avtomatik usullarga qaraganda 
ancha qimmat. Bu faqat kichik mahalliy qidiruv tizimlarida o'zini oqlaydi. 
Internetning global AQT tarmoqdagi barcha hujjatlarning faqat juda oz qismini 
tasniflashga qodir. Shuning uchun tasniflash AQT ning asosiy afzalligi ular taqdim 
etgan ma'lumotlarning sifati hisoblanadi. Odamlar tomonidan ko'rilgan va 
tizimlashtirilgan hujjatlar yuqori aniqlikka erishishga imkon beradi. 
5-Ma'ruza matni 2021-2022 o‘quv yil