Reja Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot bosqichlari va ularni bilishgan boʻlgan turlicha yondashuvlar

3.  Mulkchilik munosabatlarining mohiyati va iqtisodiy mazmuni. 

 

Mulkchilik 

munosabatlari 

har 

qanday 

jamiyat 

iqtisodiy 

tizimining 

asosiy 

munosabatlaridan birini tashkil qilib, insoniyat taraqqiyotining mahsuli hisoblanadi. 

Mulkchilik  munosabatlari  moddiy  va  ma’naviy  ne’matlarni  ishlab  chiqarish  hamda 

jamiyat boyliklarini oʻzlashtirish jarayonlarida vujudga keladi. 

Shunday  ekan,  mulkchilik  munosabatlari  –  bu  mulkka  egalik  qilish,  foydalanish, 

tasarruf etish va oʻzlashtirish jarayonlarida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlardir. 

Mulkka  egalik  qilish  mulkning  egasi  qoʻlida  saqlanib  turishini  bildiradi  va  yaratilgan 

moddiy  boyliklarni  oʻzlashtirishning  ijtimoiy  shaklini  ifodalaydi.  Mulkdan  foydalanish  –  bu 

mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi  yoki ijtimoiy hayotda qoʻllanilishidir. Mol-mulkni  

oʻzlashtirish  yuz  berganda  u  daromad  olish  uchun  yoki  shaxsiy  ehtiyojni  qondirish  uchun 

ishlatilishini bildiradi. Mulkni tasarruf etish – bu mol-mulk taqdirining mustaqil hal qilinishidir. 

U  mol-mulkni  sotish,  meros  qoldirish,  hadya  qilish,  ijaraga  berish  kabi  holatlarni  erkin  tanlash 

imkoniyati orqali namoyon boʻladi. 

 

4.  Mulkchilik shakllarining xilma-xilligi va ularning turlari. Mulk obyektlari va 

subyektlari. 

 

Shu  sababli  «Oʻzbekiston  Respublikasining  mulkchilik  toʻgʻrisida»gi  qonunida  turli-

tuman  mulklar  quyidagi  mulk  shakllariga  kiritiladi:  davlat  mulki,  jamoa  mulki,  xususiy  mulk, 

shaxsiy mulk, aralash mulk.  

Mulkchilik  munosabatlari  uning  ob’ektlari  va  sub’ektlari  boʻlishini  shart  qilib  qoʻyadi. 

Mulkka  aylangan  barcha  boylik  turlari  mulkchilik  ob’ektlaridir.  Mulk  ob’ekti  boʻlib,  inson 

yaratgan  moddiy  va  ma’naviy  boyliklar,  tabiiy  boyliklar,  aqliy  mehnat  mahsuli,  insonning 

mehnat qilishi qobiliyati – ishchi kuchi va boshqalar hisoblanadi. Mulk ob’ektida asosiy boʻgʻin 

– bu ishlab chiqarish vositalariga egalik qilish hisoblanadi.  

Mulk sub’ekti jamiyatda ma’lum ijtimoiy-iqtisodiy mavqega ega boʻlgan, mulk ob’ektini 

oʻzlashtirishda  qatnashuvchilar,  mulkiy  munosabatlar  ishtirokchilari  boʻlib,  ular  jamoa,  sinf, 

tabaqa yoki boshqa ijtimoiy guruhlarga birlashgan boʻladi.