Reja Ijtimoiy dizayn va ijtimoiy muhandislik faoliyati. Ijtimoiy texnologiya Sotsiolog ijtimoiy muhandis rolida. Sotsiologlar tomonidan hal qilingan ijtimoiy muammolar Ijtimoiy muhandislik atrofidagi bahslar

---

Reja
1. Ijtimoiy dizayn va ijtimoiy muhandislik faoliyati. Ijtimoiy texnologiya
2. Sotsiolog ijtimoiy muhandis rolida. Sotsiologlar tomonidan hal qilingan ijtimoiy
muammolar
3. Ijtimoiy muhandislik atrofidagi bahslar. Sotsiologik faoliyatni insonparvarlashtirish
muammosi
Adabiyot

---

1. Ijtimoiy dizayn va ijtimoiy muhandislik faoliyati. Ijtimoiy texnologiya
“Ijtimoiy muhandislik” deb ataluvchi fanning mavqeini aniqlash va muhandislik
faoliyati bilan sotsiologiya o‘rtasidagi bog‘liqlik mohiyatini o‘rnatish uchun, birinchi
navbatda, umuman muhandislik faoliyati nima ekanligini aniqlash zarur. Bu holatda javob
berilishi kerak bo'lgan savollar quyidagilardan iborat: uni amalga oshirishning zaruriy
sharti nima, uning o'ziga xosligi, maqsadi nima?
Ko'pgina mualliflar muhandislikni sun'iy, texnik ob'ektlar va moddiy qadriyatlarni
yaratish uchun ilmiy bilimlarni qo'llash faoliyati deb hisoblashadi. Kundalik ong
muhandisni mashinalar, turli xil texnik vositalar bilan shug'ullanadigan shaxs sifatida
ifodalovchi muhandisning faoliyatini shunday tushunishga moyildir. Biroq, muhandislik
faoliyatining mohiyatini tushunish ijtimoiy ishlab chiqarish va ijtimoiy amaliyotning
o'zgarishi bilan bir qatorda fanning rivojlanishi, uning turli bilimlarni amaliy tavsiyalarga
aylantirish qobiliyati ta'siri ostida o'zgardi. Shunga ko'ra, muhandislik faoliyati tushunchasi
kengaydi. Asta-sekin ilmiy bilimlarni qo'llash faqat texnik vositalar va ob'ektlarga emas,
balki iqtisodiy, tashkiliy va boshqa tizimlar va jarayonlarga ham tegishli bo'la boshladi.
Muhandislik faoliyatining ko'pgina ta'riflarida uning moddiy-ob'ektiv natijasining
ko'rsatkichi butunlay yo'qoldi. Har qanday muhandislik faoliyati uchun eng muhim va
umumiy nuqtalar quyidagilardir: 1) ilmiy bilimlardan muntazam foydalanish; 2) maxsus
kasbiy tayyorgarlik; 3) amaliy bevosita transformatsiya ishlari. Shunga ko'ra, ijtimoiy
muhandislik faoliyatining quyidagi ta'rifini berish mumkin: bu kasbiy va amaliy faoliyat
turi bo'lib, uning yordamida ijtimoiy ilmiy (xususan, sotsiologik) bilimlar bevosita
transformatsion amaliy faoliyatga aylanadi. 1) ilmiy bilimlardan muntazam foydalanish; 2)
maxsus kasbiy tayyorgarlik; 3) amaliy bevosita transformatsiya ishlari. Shunga ko'ra,
ijtimoiy muhandislik faoliyatining quyidagi ta'rifini berish mumkin: bu kasbiy va amaliy
faoliyat turi bo'lib, uning yordamida ijtimoiy ilmiy (xususan, sotsiologik) bilimlar bevosita
transformatsion amaliy faoliyatga aylanadi. 1) ilmiy bilimlardan muntazam foydalanish; 2)
maxsus kasbiy tayyorgarlik; 3) amaliy bevosita transformatsiya ishlari. Shunga ko'ra,
ijtimoiy muhandislik faoliyatining quyidagi ta'rifini berish mumkin: bu kasbiy va amaliy
faoliyat turi bo'lib, uning yordamida ijtimoiy ilmiy (xususan, sotsiologik) bilimlar bevosita
transformatsion amaliy faoliyatga aylanadi.
Keyinchalik ijtimoiy muhandislik faoliyatining asosiy nuqtalarini ko'rib chiqing.
Birinchidan, ijtimoiy-muhandislik faoliyatida qo'llaniladigan ilmiy bilimlar amaliyotga
moslashtirilgan, amaliy xususiyatga ega bo'lishi kerak . Ikkinchidan, ushbu faoliyatni
amalga oshirish uchun o'qitish kerak. Uchinchidan, ijtimoiy-muhandislik faoliyatini amaliy
ish sifatida amalga oshirish ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va sotsial-madaniy xarakterdagi bir
qator shart-sharoitlarning mavjudligini nazarda tutadi, chunki ijtimoiy muhandislik
aholining turli guruhlari manfaatlariga ta'sir qiladi va ularning faoliyatiga ta'sir qiladi. turli
funktsiyalarga ega .Ijtimoiy muhandislik tabiatini to'liqroq tushunish uchun e'tiborga
olinishi kerak bo'lgan muhandislikning boshqa xususiyatlari quyidagilardan iborat:
muhandislik faoliyati operatsion, ma'lum, ko'pincha "qattiq" vaqt oralig'ida amalga

---

oshiriladi, muhandislik fikrlash uslubi - bu ishlash qobiliyatini anglatadi. nazariy va amaliy,
kontseptual va majoziy narsalarni uyg'unlashtirish.
Ijtimoiy muhandislikning kengligini tushunish "ijtimoiy muhandislik" va "ijtimoiy
texnologiya" nima ekanligini bilishni o'z ichiga oladi. Dizayn - kelajakdagi ob'ektning
qiyofasini shakllantirish bo'yicha ilmiy bilimlarga asoslangan faoliyat. Ijtimoiy dizaynda
bunday kelajak ob'ekti erishilishi kerak bo'lgan ijtimoiy hodisalar va jarayonlarning
holatidir. Ijtimoiy dizayn texnik dizayndan keyingi hodisadir. 20- asrda loyiha faoliyati
ko'lami juda kengaydi. Shunday nuqtai nazar mavjudki, unga ko'ra XX asr dizayn
madaniyati asridir. Loyiha faoliyatini kengaytirishning oqibatlaridan biri ijtimoiy
dizayndir. Ikkinchisining rivojlanishi ijtimoiy fanning o'zgarishi (amaliy muammolarni hal
qilishga moslashtirilgan amaliy yo'nalishlarning paydo bo'lishi) va jamiyatning kelajakdagi
ijtimoiy davlat haqidagi ilmiy va ob'ektiv qarorlarga qiziqishi natijasidir. Masalan, sobiq
SSSRda ijtimoiy rejalashtirish muammolarini hal qilish munosabati bilan ijtimoiy dizayn
biroz oldinga siljidi .
Faoliyatning yana bir turi, ijtimoiy va texnologik, ijtimoiy dizayn bilan chambarchas
bog'liq. Ijtimoiy texnologiya - bu kelajakdagi ijtimoiy davlat qiyofasini amalga oshirishning
ilmiy asoslangan usullarini belgilash. Ko'rib turganingizdek, ijtimoiy texnologiya to'g'ridan-
to'g'ri dizayn bilan bog'liq bo'lib, kelajakdagi ob'ektning qiyofasini shakllantiradi, unga
erishishning fundamental imkoniyatlarini hisoblaydi. Texnologiya ob'ektga qanday
erishishni aniqlaydi. Tasvirni amalga oshirish va kerakli ob'ektni yaratish uchun ushbu
usullardan foydalanish ijtimoiy muhandislik masalasidir. Ko'rib turganimizdek, yagona
zanjir shakllanmoqda: dizayn - texnologiya - muhandislik faoliyati.
Ilgari texnologiyalashtirish imkoni bo'lmagan faoliyatning har xil turlarini
texnologiyalashtirish qobiliyati ilmiy bilimlarning amaliy funktsiyalarining kengayishi
munosabati bilan paydo bo'ldi. Buning sharofati bilan “boshqaruv texnologiyasi”,
“kommunikatsion texnologiya”, “ijtimoiy texnologiya” kabi atamalar keng tarqaldi.
Texnologiyalashtirish ob'ekti inson faoliyatining turli sohalari, shu jumladan shaxsiy
munosabatlar bo'lishi mumkin. Texnologiyalashtirish prizmasi orqali "jamiyat tomonidan
qo'llaniladigan samarali faoliyat ko'rsatish vositalarining butun majmuasini - oliy
hokimiyat organlaridan tortib, aniq ijtimoiy institutlargacha" ko'rib chiqish mumkin.
Ijtimoiy faoliyatni texnologiyalashtirish imkoniyatini tan olish texnologiyalashtirish
va texnologiya nima ekanligini, ularga qanday xususiyatlar xosligini batafsilroq
tushuntirishni nazarda tutadi. Qadim zamonlardan beri texnologiya san'at,
hunarmandchilik, mahorat degan ma'noni anglatadi. "G'oyalardan haqiqatga ko'prik"
bo'lib, u muhandislik faoliyati kabi ijtimoiy taraqqiyotning turli bosqichlarida o'zgartirildi.
Texnologizatsiyaning asosiy xususiyatlari: ommaviy xarakter, natijalarning qat'iy
takrorlanishi, printsiplarning kanonizatsiyasi, retseptlarni standartlashtirish. Ishlab
chiqilgan texnologiya samaradorligining soddaligi (u haddan tashqari murakkab
bo'lmasligi kerak), moslashuvchanlik (o'zgaruvchan muhitga moslashish), ishonchlilik

---

(ortiqcha mexanizmning mavjudligi), samaradorlik, foydalanish qulayligi (qulaylik) kabi
mezonlarga ham e'tibor qaratiladi. foydalanishi kerak bo'lgan odamlar uchun ishlaydi).
Ijtimoiy dizayn va ijtimoiy texnologiyalar ijtimoiy muhandislik faoliyatini amalga
oshirish uchun zarur shartlardir. Ikkinchisi ko'pincha muhandislik va texnik faoliyatda
ajratilgan barcha yoki ba'zi funktsiyalarni birlashtiradi. Ikkinchisini ishlab chiqish
amaliyoti loyihalar va yangi texnologiyalar ishlab chiqilayotgan ko'plab ixtisoslashtirilgan
ilmiy va loyihalash tashkilotlarining faoliyati bilan bog'liq.
Rivojlanish ko'lami hali ham ahamiyatsiz bo'lgan ijtimoiy muhandislik faoliyati
maxsus dizayn va tasdiqlangan texnologiyalar bilan ta'minlanmagan. Bu uning qanday
ta'riflanishiga ham ta'sir qiladi. Demak, masalan, uning ikki ko'rinishda mavjudligini
ko'rsating: 1) protsedura va operatsiyalarni (faoliyat usullari va vositalarini) o'z ichiga
olgan dastur shaklida; 2) ushbu dasturga muvofiq qurilgan faoliyatning o'zi shaklida.
Ijtimoiy muhandislik faoliyati ham kengroq tushuniladi, jumladan, ijtimoiy loyihalash va
qurilish, shuningdek, tashkiliy va texnologik faoliyat. Kelajakda ijtimoiy muhandislik
faoliyati ko'lami kengayib borishi bilan ijtimoiy loyihalash va ijtimoiy-texnologik faoliyat
ilmiy va amaliy faoliyatning mustaqil ixtisoslashtirilgan turlariga ajratiladi;
Ijtimoiy ko'rsatkichlar "ilmiy bilim - loyihalash - texnologiyalashtirish - muhandislik
faoliyati" zanjirining muhim bo'g'inidir. Ijtimoiy dizayn bosqichida, ikkinchisining
ahamiyati aniq ochib berilgan. Darhaqiqat, kelajak qiyofasini loyihalash, biz erishmoqchi
bo'lgan ijtimoiy holatni aniqlash uchun "oddiy, to'g'ri" holatdan chiqish kerak. Dizayn
mavjud holatdan (o'rganish va "tashxis" qo'yish jarayonida aniqlangan) kerakli holatga
ko'prikni tashlaydi. Biroq, kelajak timsoli sifatida ko'rsatilgan maqsad orzu qilingan sabab
emas. Bu mavjud real holat tufayli kerakli narsaga ma'lum bir yaqinlikdir. Ijtimoiy
ko'rsatkichlar - bu ob'ektning sifat va miqdoriy xususiyatlari; ob'ektning to'g'ri, normalga
yaqinlashish darajasini ko'rsatadi. Ijtimoiy ko'rsatkichlardan foydalanish ijtimoiy
muhandislik faoliyatining eng muhim tarkibiy qismlaridan biridir...