Reja: I. Kirish

Mintaqalarda ishsizlik

Reja:

I.Kirish.

II. Asosiy qism

1.Ishchi kuchining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati.

2.Ishchi kuchi bandligi va uning darajasi, ishsizlik va uning turlari.

3.Ishchi kuchi bozori. O’zbekistonda ishchi kuchi bozorini shakllantirish.

III.Xulosa.

IV. Foydalanilgan adabiyotlar.

I.Kirish

Mehnatga layoqatli bo'lib, ishlashni xohlagan, lekin ish bilan ta'minlanmaganlar ishsizlar deyiladi.

Namoyon bo'lish xususiyati va vujudga kelisli sabablariga ko'ra, ishsizlik friksion, tarkibiy, siklik, institutsional, texnologik, regional, yashirin va turg'un ishsizlik turlariga bo'linadi.

Ishsizlik turlari.

Bir ishdan bo'shab yangi ishga joylashgunga qadar bo‘lgan davrdagi ishsizlik friksion (oraliq) ishsizlik deyiladi. (bu muddat 1 oydan 3 oygacha davom etishi mumkin)

Yangi kasb va mutaxassislikni o'zlashtirib yoki boshqa joyga ko'chib o’tib, yangi ishga joylashgunga qadar bo‘lgan ishsizlik tarkibiy ishsizlik deb ataladi (odatda 6 oydan ko'proq davom etadi).

Siklik ishsizlik — iqtisodiy siklning inqiroz fazasi bilan bog'liq bo'lib, u ishlab chiqarishning pasayishi va yalpi talabning qisqarishi natijasida vujudga keladi va siklning yuksalish fazasida mavjud bo'lmaydi.

Institutsional ishsizlik - ishchi kuchi bozori infratuzilmasi, ya'ni ishchi kuchini ish bilan ta'minlashga xizmat ko'rsatuvchi muassasalarning yetarli darajada rivojlanmaganligi yoki samarali faoliyat ko'rsatmasligi natijasida paydo bo'ladi.

Texnologik ishsizlik ishlab chiqarish jarayoniga texnologik usullarning kirib kelishi bilan bog'liq bo'ladi.

Hududiy ishsizlik muayyan hududdagi tarixiy, demografik, madaniy, milliy va ijtimoiy-ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta'siri ostida ishchi kuchi talabi va taklifi o'rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi.

Yashirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to'liq band bo'lmaslik xos.

Turg'un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo'qotgan, ishsizlik bo'yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo'Igan hamda faol mehnat faoliyatiga hech qanday qiziqishi bo'lmagan qismini qamrab oladi.

II.Asosiy qism

O’ZBEKISTONNING IQTISODIY GEOGRAFIK RAYONLARI VA YIRIK TABIIY-IQTISODIY MINTAQALARI

Ma’muriy-hududiy bo’lak va iqtisodiy rayon tushunchalarining mohiyati, mazmuni. , ularning o’rtasidagi aloqadorlik va farqli jihatlar.

Iqtisodiy rayonga xos xususiyatlar, rayon hosil qiluvchi omillar. O’zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy bo’laklari va ularning iqtisodiy-geografik tavsifi.

O’zbekiston Respublikasi iqtisodiy rayonlarining tavsifi.

A) Toshkent iqtisodiy rayoni;

B) Mirzacho’l iqtisodiy rayoni;

V) Farg’ona iqtisodiy rayoni;

G) Zarafshon iqtisodiy rayoni;

E) Janubiy iqtisodiy rayoni;

J) Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni.

1. Ma’muriy-hududiy bo’lak va iqtisodiy rayon tushunchilarining mohiyati, mazmuni, ularning o’rtasidagi aloqadorlik va farqli jihatlar

Ma’lumki, har qanday mamlakatda iqtisodiy rayonlashtirish jarayoni uni ma’muriy-hududiy bo’laklarga ajratish jarayoni bilan uzviy aloqadordir.

Iqtisodiy rayon – bu insonlarning hohishi – irodasidan qat’iy nazar ob’ektiv tarzda mavjud bo’lgan kategoriyadir.

Siyosiy-ma’muriy bo’lak – qonun asosida davlat tomonidan ajratiladi, shuning uchun ham u sub’ektiv kategoriyadir.

Shunga qaramasdan, siyosiy - ma’muriy bo’laklar mavjud iqtisodiy rayonlar doirasida barpo qilinadi. Iqtisodiy rayonlarning rivojlanishi jarayonidagi o’zgarishlar siyosiy - ma’muriy bo’laklar tarmog’iga mutanosib o’zgarishlarni kiritilishini talab qiladi.

O’zbekiston Respublikasida qishloq tumani iqtisodiy rayonlashtirishning eng pastki quyi bo’lagi hisoblanadi. U shu vaqtning o’zida mamlakatning eng kichik siyosiy-ma’muriy bo’lagi hamdir. Keyingi bo’lak-viloyat tumanga nisbatan yuqori darajaga ega bo’lgan iqtisodiy rayon hamda siyosiy - ma’muriy bo’lakdir. Iqtisodiy rayonlashtirishning eng muhim bo’lagi - asosiy iqtisodiy rayon siyosiy-ma’muriy jihatdan rasmiy-lashtirilmagan. Chunki, bunday yuqori darajada iqtisodiy rayon rejalashtirish bo’lagi hisoblansa ham, u ma’muriy boshqarish ob’ekti emasdir.

Iqtisodiy rayonlashtirish davlatlarning konstitutsion asoslariga tayanishi lozim. Bunda milliy davlatlarning mavjudligi va shakllari, ularga xos iqtisodiy shart - sharoitlar albatta hisobga olinishi lozim.

Kishilik jamiyatini vujudga kelishi va taraqqiy etishining, mehnat taqsimoti jarayonini rivojlanishining zaruriy sharti hisoblangan, geografik muhit har xil joylarda ishlab chiqarishning ixtisoslashuviga, hududiy mehnat taqsimotiga, iqtisodiy rayonlarning shakllanishiga juda katta ta’sir ko’rsatadi.

Mahalliy tabiiy sharoitlarni iqtisodiy rayonlashtirish jarayonida albatta hisobga olish zarurdir. Chunki iqtisodiy rayon er yuzasining aniq bir hududida rivojlanadi. Tabiiy sharoitlar iqtisodiy rayon xo’jaligiga, uning ixtisoslashuviga sezilarli tarzda ta’sir ko’rsatadi.

Iqtisodiy rayon xo’jaligi asosan majmuali rivojlangan bo’ladi, ya’ni xo’jalik tarmoqlari uzoq davr davomida bir - biri bilan aloqador holda rivojlanganligi tufayli, ularning o’rtasida optimal nisbatlar shakllangan. Bu esa rayon doirasida qo’shimcha iqtisodiy samara beradi. Rayondagi ayrim korxonalar o’rtasida ishlab chiqarish aloqalari, ayniqsa texnologik aloqalar yuqori darajaga ega bo’ladi.

Iqtisodiy rayon xo’jaligini majmuali rivojlanganligi unda mavjud tabiiy va mehnat resurslaridan oqilona foydalanish imkoniyatini yaratadi. Iqtisodiy rayon xo’jaligini majmuali rivojlanishida mazkur rayon doirasida sanoatning kooperatsiyalashuvi, ya’ni ixtisoslashgan korxonalar o’rtasida barqaror, doimiy ishlab chiqarish aloqalari tizimining mavjudligi juda muhim ahamiyat kasb etadi.

Har qanday iqtisodiy rayonni vujudga kelishi, shakllanishi va rivojlanishini ifodalovchi o’ziga xos ichki qonuniyatlar mavjud. Shularni bilish va to’g’ri baholash iqtisodiy rayon taraqqiyotini bashorat qilishda zarur metodologik asos hisoblanadi.

Ishsizlarga ish bilan band bo'lmagan va faol ish izlayotgan hamda bu haqda tegishli xizmat muassasalariga (mehnat birjalariga) bildiigan kishilar kiradi. Mehnat qilishga layoqatli bo'lib, ishlashni xohlamagan va ish izlashga harakat qilmaganlar ishsizlar tarkibiga kirmaydi.

Ishsizlik tabiiy darajasi

Ishsizlik darajasi ishsizlar sonining ishchi kuchi tarkibidagi foizi sifatida hisoblanadi.

Ishsizlar soni

Ishsizlik darajasi = x 100% •

Ishchi kuchi soni

Ишсизлик.

2013 йил июн ойи охирига меҳнат идораларида иш қидирувчилар сифатида рўйхатдан ўтган аҳоли сони 13,7 минг кишини (2012 йилнинг шу даврида - 16,6 минг киши) ташкил қилди.

Ишсизлар сони 2013 йил январ-июнида 630,6 минг кишини ташкил қилди ва иқтисодий фаол аҳоли сонига нисбатан ишсизлик даражаси 4,8 фоизга тенг бўлди.

Республика миқёсида юқори ишсизлик даражаси Қорақалпоғистон Республикасида (ишсизлар сони – 39,7 минг киши ёки иқтисодий фаол аҳоли сонига нисбатан ишсизлик даражаси 6,1 фоиз), Андижон (66,9 минг киши ёки 5,4 фоиз), Самарқанд (75,1 минг киши ёки 5,3 фоиз), Наманган (49,3 минг киши ёки 5,3 фоиз), Қашқадарё (57,5 минг киши ёки 5,2 фоиз), Хоразм (36,6 минг киши ёки 5,2 фоиз), Навоий (22,3 минг киши ёки 5,2 фоиз) ва Сурхондарё (46,9 минг киши ёки 5,1 фоиз) вилоятларида кузатилди.

Иқтисодиётда банд бўлган аҳоли

Respublikada ishchi kuchi resurslarining o’rtacha yillik soni 2008-yilda 16,3 mln kishini tashkil qilgan, bu mamlakat aholisining 59,1 foiziga tengdir. Iqtisodiyotda band bo’lgan ishchi kuchi o’rtacha yillik soni 11.0 mln kishidan ortiq bo’lib, jami ishchi kuchi resurslari tarkibida 67,5 foizni tashkil qiladi.

2013 йилнинг январ-июн ойларида иқтисодиётда банд бўлган аҳоли сони 12410,1 минг кишини ташкил қилди ва 2012 йилнинг шу даврига нисбатан 2,5 фоизга ошди.

Бандлар сонининг сезиларли ўсиш даражаси қишлоқ ва ўрмон хўжалигида (4,0 фоизга), қурилишда (3,3 фоизга), савдо, умумий овқатланиш, таъминот ва тайёрлов соҳасида (3,2 фоизга), уй-жой коммунал хўжалиги ва аҳолига маиший хизмат кўрсатишнинг ноишлаб чиқариш турида (2,9 фоизга), транспорт ва алоқада (2,7 фоизга), саноатда (1,6 фоизга) кузатилди. Нодавлат секторида жами бандлар улуши 80,6 фоизга етди, бу кўрсаткич 2012 йилнинг шу даврида 80,1 фоизни ташкил қилган.