|
Ishlab chiqarish va sotish dinamikasini tahlil qilish
U ishlab chiqarish va sotish dinamikasini o'rganishdan, bazaviy va zanjirli o'sish va o'sish sur'atlarini hisoblashdan boshlanadi. Ushbu tahlil ma'lum yillar davomida ishlab chiqarish va sotish hajmi qanday o'zgarganligini ko'rsatadi. Agar ishlab chiqarishning o'sish sur'ati mahsulotlarni sotish tezligidan ancha yuqori bo'lsa, bu sotilmagan mahsulotlar korxona omborlarida to'planib, xaridorlar tomonidan to'lanmaganligini ko'rsatadi.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning o'rtacha yillik o'sish sur'ati (o'sishi) geometrik o'rtacha yoki arifmetik o'rtacha og'irlik bo'yicha hisoblab chiqilishi mumkin. Ushbu tezisda men o'rtacha og'irlikdagi geometrik vositalardan foydalanaman.
Rejani bajarmaganlik sabablarini aniqlash uchun shartnoma majburiyatlarini bajarish bo'yicha faoliyat baholanadi.
Shartnoma majburiyatlarining bajarilish foizi shartnoma majburiyatlarini etkazib berishning rejalashtirilgan hajmi (OPPL) va uning bajarilishi (OPN) ni rejalashtirilgan hajmga (OPPL) bo'lish orqali hisoblab chiqiladi:
Kdp = (Oppl - Omn) / Oppl
Mahsulotlarning qisqa vaqt ichida etkazib berilishi nafaqat korxonaning natijalariga, balki savdo tashkilotlari, tegishli korxonalar, transport tashkilotlari va boshqalarning ishiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Amalga oshirilishini tahlil qilishda davlat buyurtmasi bo'yicha majburiyatlarni bajarishga, kooperativ ravishda etkazib berish va mahsulotlarni eksport qilishga alohida e'tibor qaratish lozim.
Tovar ishlab chiqarishda mehnat, xom ashyo, texnik, texnologik, moliyaviy va boshqa resurslardan samarali foydalanish zarur. Assortimentni shakllantirish tizimi quyidagi asosiy fikrlarni o'z ichiga oladi.
- mijozlarning hozirgi va kelajakdagi ehtiyojlarini aniqlash:
- ishlab chiqarilgan yoki ishlab chiqarish rejalashtirilgan mahsulotning raqobatbardoshligini baholash;
- mahsulotning hayotiy tsiklini o'rganish va yangi, yanada ilg'or mahsulot turlarini joriy etish va eskirgan va iqtisodiy jihatdan samarasiz mahsulotlarni ishlab chiqarish dasturidan olib tashlash uchun o'z vaqtida choralar ko'rish;
- iqtisodiy samaradorlikni va mahsulot assortimentining o'zgarishi xavfi darajasini baholash.
Mahsulotlar assortimentini tuzish rejasini bajarmaganligiga ta'sir qiluvchi asosiy sabablar ichki (ishlab chiqarishni tashkil etishdagi kamchiliklar, uskunalarning texnik holati, ishlamay qolish, avariyalar, mablag'larning etishmasligi, boshqaruv tizimidagi kamchiliklar va moddiy rag'batlantirish) va tashqi (bozor sharoitlari, ma'lum turlarga bo'lgan talabning o'zgarishi). mahsulotlar, moddiy-texnik ta'minotning holati, ishlab chiqarish uskunalarini o'z vaqtida ishga tushirish) omillari:
- qiymat ko'rinishida ishlab chiqarish hajmi;
- material iste'moli;
- sotiladigan mahsulotlarning tannarxi;
- foyda;
- rentabellik.
Agar qimmatroq mahsulotlarning ulushi ko'payib ketsa, u holda qiymat ishlab chiqarish hajmi oshadi va aksincha. Xuddi shu narsa yuqori rentabellik ulushining ko'payishi va mos ravishda past rentabelli mahsulotlar ulushining kamayishi bilan foyda hajmida sodir bo'ladi.
Tarkibiy omilning mahsulot ishlab chiqarish qiymatining o'zgarishiga ta'sirini hisoblash o'rtacha og'irlikdagi narxlar (agar mahsulotlar bir hil bo'lsa) yordamida amalga oshirilishi mumkin. Buning uchun avval mahsulotning haqiqiy tarkibini hisobga olgan holda o'rtacha og'irlik narxini aniqlang, so'ngra rejalashtirilgan va ular orasidagi farq shartli ravishda real ishlab chiqarish hajmiga ko'paytiriladi:
Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatini tahlil qilish metodologiyasi
Mahsulotlar sifati sanoat korxonalari faoliyatining muhim ko'rsatkichidir. Uning o'sishi raqobat, bozor mavqeini egallash va saqlab qolish shakllaridan biridir. Mahsulot sifatining yuqori darajasi mahsulotga talabni oshirishga va nafaqat sotish hisobiga, balki yuqori narx tufayli ham foyda miqdorini oshirishga yordam beradi.
Korxonalarda tahlil qilish kerak:
- mahsulot sifati;
- sertifikatlangan mahsulotlarning nisbati;
- xalqaro standartlarga javob beradigan mahsulotlar ulushi;
- eksport qilinadigan mahsulotlar ulushi, shu jumladan yuqori rivojlangan sanoat mamlakatlariga.
Individual (bitta) ko'rsatkichlar - mahsulot sifati uning xususiyatlaridan birini tavsiflaydi:
- foydali (sutdagi yog 'miqdori, ko'mirning kul miqdori, rudadagi temir miqdori, oziq-ovqat mahsulotlaridagi protein miqdori);
- ishonchlilik (chidamlilik, ish vaqti);
- ishlab chiqarish qobiliyati, ya'ni. dizayn va texnologik echimlarning samaradorligi (mehnat zichligi, energiya zichligi);
- mahsulotlar estetikasi.
Bilvosita ko'rsatkichlar - past sifatli mahsulotlar uchun jarimalar, rad etilgan mahsulotlarning hajmi va o'ziga xos og'irligi, nikohdan qilingan yo'qotishlar va boshqalar.
Xulosa
Har qanday mamlakatda ichki bozorda raqobatning mavjudligi bozor xo’jaligi muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatishining asosiy ko’rsatkichi hisoblanadi, jahonning ko’plab mamlakatlarida, shu jumladan o’tish iqtisodiyotiga ega bo’lgan mamlakatlarda raqobat to’g’risida qonunlarning qabul qilinganligi va mazkur masalalar bilan shug’ullanuvchi milliy tashkilotlarning tashkil etilganligi ushbu holatni tasdiqlab turibdi. Milliy iqtisodiyotning rivojlanganligi– bu iqtisodiyotning muhim ko’rsatkichlari halatini tashqi paramеtrlarga nisbatan yalpi baholashni o’zida mujassam etgan qiyosiy tavsifhisoblanadi, shu sababli milliy iqtisodiyotning rivojlanganligi xalqaro raqobatda namoyon bo’ladi. Mamlakatning raqobatbardoshligini baholash. Mamlakatning raqobatbardoshligi erkin va halol raqobat sharoitida mamlakatning jahon bozori talablarini qondiruvchi tovarlarni ishlab chiqarish vaxizmatlar ko’rsatish qobiliyati sifatida ta’riflash mumkin.Mamlakatning raqobatbardoshlik ko’rsatkichi, birinchi galda mamlakatning jahon bozoridagi mavqеini tavsiflovchi,shuningdеk tovar va tovar ishlab chiqaruvchining hamda tarmoqning raqobatbardoshligini birlashtiruvchi umumiy ko’rsatkich hisoblanadi. Rivojlangan mamlkatlar dunyodagi eng takomillashgan jihozlar bilan ta’minlagan tipogarfiya va kinostudiyalari yangilik chiqarish bo’yicha yetakchilikni qo’lga kiritgan. Rivojlangan mamakatlar mahsulotlari bilan jahon bozorini egallagan. Har qanday holatda ham rivojlangan mamakatlar iqtisodiyotini o’ziga xos ko’rinish deb hisoblash kerak emas. Milliy iqtisodiyotga erishish uchun sabab bo’lgan asosiy omillaridan O’zbekiston sharoitida qo’llash imkoniyatlari mavjuddir. Avvalambor Dunyo tabiiy resurslarga ega bo’lmay turib milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligining yuqori darajada ekanligini ta’kidlab o’tish joiz. O’zbekiston esa tabiiy resurslarga boy mamlakatlardan biri ekanligi hammamizga ma’lum. Shuningdek rivojlanishning dastlabki yillaridayoq hukumat fan texnika taraqqiyotiga, kadrlar tayyorlash tizimiga juda katta imkoniyatlar bergan. Shu bilan birga ko’rib turganimiz kabi raqobatbardosh milliy iqtisodiyotga erishishning yana bir muhim sabablaridan biri yapontovarlarining jahon bozorida raqobatbardosh bo’lishiga imkoniyat yaratuvchi bir nechta iqtisodiy chora tadbirlar olib borganligi natijasidir. Shunday ekan aynan shulardan oqilona foydalanish natijasida milliy iqtisodiyot raqobatbardoshligini yanada oshirish imkoni mavjuddir. O’zbekiston sharoitida esa aynan shular qo’llashmaqsadga muvofiqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
