Reja: I. Kirish qisim

pechiarida havoni kiritmasdan 1000-1200⁰ C da gizdirganda koks, toshko'mir smolasi, ammiakli suv, koks gazlari hosil bo'ladi. Koks -metallurgiya sanoatida rudalardan metallarni ajratib olishda qaytaruvchi sifatida ishlatiladi. Toshko'mir smolasidan benzol, toluol, ksilollar, fenol, krezollar, naftalin, piridin, tiofen, xinolin, difenil, atsenaften, Ayuoren, antratsen, fenantren singari 160 dan ortiq kimyoviy mahsulot ajratib olinadi. Koks gazlaridan ham benzol, toluol, ksilollar, fenollar, naftalin, piridin asoslari, ammiak va boshga mahsulotlar olinadi. Hozirgi kunda toshko'mirni quruq haydash bilan olinadigan benzolning qariyb 90% i koks gazlaridan, qolgani esa toshko'mir smolasidan ajratiladi. Koks gazlari tarkibidagi ammiakni oksidlab, nitrat kislota, ammiak va sulfat kislotadan esa ammoniy sulfati olinadi. Neftdan olish. Ayrim neftlarda 60% gacha aromatik uglevodorodlar bo'lib, ular oddiy haydash yoki piroliz, shuningdek, katalitik kreking usuli bilan ajratib olinadi.

Benzol toluol va ksilollarga nisbatan qiyin alkillanadi. Alkillash reaksiyalarida ko'pincha di va trialkilbenzollar ham hosil bo'ladi:
6.Alkilarilketonlarni qaytarish:
7.Aromatik kislotalar tuzlaridan olish: 8. R-CO-CH₃ tipidagi ketonlardan sintez qilish: 9. «Qaytmas kataliz» reaksiyasi bilan siklogeksen, siklogeksadiyen va ularning gomologlaridan
Fizikaviy xossalari va tavsifi Benzol va uning gomologlari suvda erimaydigan, organik erituvchilarda esa yaxshi eriydigan, o'ziga xos hidli suyuqlikdir. (3-jadval) Benzol qatori arenlarining fizikaviy doimiyliklari.

Benzol va alkilbenzollarning ultrabinafsha spektrlarida 170-210 nm sohada intensiv, 240-270 nm sohada esa intensivligi kam yutilish bo'ladi. Benzol va uning IQ spektrida C⅏C bog'larning valent tebranishlari 1500-1600 sm^-1 C-H bog'larning valent tebranishlari 3000-3050 sm^-1 C-H bog'larning deformatsion tebranishlari esa 700-900 sm^-1 sohada kuzatiladi. PMR-spektrlarida benzol halqasi protonlarining signallari kuchsiz maydonda (σ=6,5-8,5 m.h) kuzatiladi. Benzol va uning gomologlari mass-spektrlarida molekulyar ion intensiv pik beradi. Alkilbenzolning mass-spektrlarida maksimal pik tropiliy ioni C₇H₇⁺ (m/b=77,85,53,50 va 39) bo'lgan ionlarning fragmentlari ham xarakterli hisoblanadi. Kimyoviy xossalari Gidrogenlash. Benzol halqasi alken qo'sh bogli va alkin uch bog'iga nisbatan qiyin gidrogenlanadi. Benzol va uning hosilalarini siklogeksan hosilalarigacha gidroganlash Reney nikeli ishtirokida, 1200-150⁰C haroratda va 1-1,5*10⁷ Pa (100-150 atm) bosimda boradi:

Benzol halqasining katalitik gidrogenlanishini birinchi va ikkinchi bosqichda to'xtatib, qisman gidrogenlangan siklogeksen va siklogeksadiyenlarni ajratib olishning iloji yo'q, chunki ular aromatik birikmaga nisbatan katta tezlikda gidrogenlanadi.