Reja: I. Kirish II. Asosiy qism

Iqtisodiy qisim

Avtotransport iqtsodi deganda biz avvalo tor ma’nodagi moddiy ta’minotni tejab-tergab ishlatilishini tushunamiz, ya’ni yonilg’i moylash materiallari, extiyot qisimlari avtomobil shinalari va xakozolar.

Avtotransport iqisodiyotining keng ma’nodagi tushunchasi esa xujalik faoliyatini boshkarishdan iboratdir. Bu faoliyat ishlab chiqrishdan boshlanib, yuk yoki yulovchilar tashishdagi iqisodiy qonunlar majmuasidir. Avtotransport iqtisodiyotida iktisodiy xodisalar jarayonlar ularning sabablari, oqibatlari, ularga xos bo’lgan qonun-qoidalar o’rganiladi. Shu munosabat bilan ushbu qullanmaning birinchi qismida avtotransport korxonalarining tarkibi, ularning turlari, ishlab chiqarish fondlarining samaradorligi, mexnat unumdorligi va ish xaqi tizimlari xaqida boshlang’ich tushunchalar berilgan. Shuningdek talabalar avtotransport moliyasi xaqidagi tushunchaga xam ega bo’ladilar.

Xozirgi kunda ishlab turgan Uzbekiston Respublikasining «Uzbekiston Respublikasidagi korxonalar tugrisida»gi qonunida berilgan ta’rifga binoan xuquqiy shaxs mavqeiga ega bulgan, mulkchilik xuquqi yoki xujalikni tula yuritish xukuki buyicha uziga karashli mol-mulkdan foydalanish asosida maxsulot ishlab chikaradigan va sotadigan, yoki maxsulotni ayriboshlaydigan, ishlarni bajaradigan, xizmat kursatadigan, mulkchilikning barcha shakllari teng xuquqligi sharoitida amaldagi konunlarga muvofiq o’z faoliyatini ro’yobga chiqaradigan mustaqil xujalik yurituvchi sub’ekt korxona xisoblanadi.

Bu ta’rifga kura avtomobil transporti oldiga qo’ygan vazifalariga binoan «Avtomobil transporti korxonasi» deganda, avtomobillarni ta’mirlash xamda ulardan foydalanish, yuk va yulovchilar tashish,

Xozirgi kunda ishlab turgan Uzbekiston Respublikasining «Uzbekiston Respublikasidagi korxonalar tugrisida»gi qonunida berilgan ta’rifga binoan xuquqiy shaxs mavqeiga ega bulgan, mulkchilik xuquqi yoki xujalikni tula yuritish xukuki buyicha uziga karashli mol-mulkdan foydalanish asosida maxsulot ishlab chikaradigan va sotadigan, yoki maxsulotni ayriboshlaydigan, ishlarni bajaradigan, xizmat kursatadigan, mulkchilikning barcha shakllari teng xuquqligi sharoitida amaldagi konunlarga muvofiq o’z faoliyatini ro’yobga chiqaradigan mustaqil xujalik yurituvchi sub’ekt korxona xisoblanadi.

Bu ta’rifga kura avtomobil transporti oldiga qo’ygan vazifalariga binoan «Avtomobil transporti korxonasi» deganda, avtomobillarni ta’mirlash xamda ulardan foydalanish, yuk va yulovchilar tashish, avtomobillarga texnik va boshka xizmatlar kursatish, bor mol-mulk, mablag mexnat manbalaridan oqilona foydalanishda birlashgan, amaldagi qonunlarga muvofiq uz faoliyatini ro’yobga chiqaradigan, yuridik shaxs xuquqiga ega bulgan ikki yoki undan ortik kishilar uyushmasi tushiniladi.

avtomobillarga texnik va boshka xizmatlar kursatish, bor mol-mulk, mablag mexnat manbalaridan oqilona foydalanishda birlashgan, amaldagi qonunlarga muvofiq uz faoliyatini ro’yobga chiqaradigan, yuridik shaxs xuquqiga ega bulgan ikki yoki undan ortik kishilar uyushmasi tushiniladi.

Avtomobil transporti korxonalarining asosiy vazifasi va maqsadi xalq xujaligi va axolini yuk va yulovchilar tashishga bulgan doimiy o’sib borayotgan talablarini qondirish, avtomobillardan foydalanish, ta’mirlash, ularga texnik xizmat kursatish, saqlash, yoqilg’i moy va extiyot qismlari bilan o’z vaktida va uzluksiz ta’minlashdan iboratdir.

Uzbekiston respublikasida mulkchilik tugrisidagi Uzbekiston Respublikasi konunida belgilab qo’ilgan mulk shakllariga muvofiq quyidagi turdagi (1-rasm) avtomobil transporti korxonalari bo’lishi mumkin:

- davlat mulkiga asoslangan respublika, viloyatlaro, viloyat, tuman, shaxar davlat korxonasi;

-jamoa mulkiga asoslangan jamoa, oila, maxalla korxonalari, shirkatlari, xissadorlik jamiyatlari, ma’suliyati cheklangan jamiyatlar, jamoat va davlat tashkilotlarining korxonalari va boshkalar,

- to’la yoki ulush kushib ishtirok etishga asoslangan ko’shma korxonalar,

- individual (xususiy va shaxsiy) mulkga asoslangan korxonalar:

- ijara korxonalari,

Avtotransport iqisodiyotining keng ma’nodagi tushunchasi esa xujalik faoliyatini boshkarishdan iboratdir. Bu faoliyat ishlab chiqrishdan boshlanib, yuk yoki yulovchilar tashishdagi iqisodiy qonunlar majmuasidir. Avtotransport iqtisodiyotida iktisodiy xodisalar jarayonlar ularning sabablari, oqibatlari, ularga xos bo’lgan qonun-qoidalar o’rganiladi. Shu munosabat bilan ushbu qullanmaning birinchi qismida avtotransport korxonalarining tarkibi, ularning turlari, ishlab chiqarish fondlarining samaradorligi, mexnat unumdorligi va ish xaqi tizimlari xaqida boshlang’ich tushunchalar berilgan. Shuningdek talabalar avtotransport moliyasi xaqidagi tushunchaga xam ega bo’ladilar.

Xozirgi kunda ishlab turgan Uzbekiston Respublikasining «Uzbekiston Respublikasidagi korxonalar tugrisida»gi qonunida berilgan ta’rifga binoan xuquqiy shaxs mavqeiga ega bulgan, mulkchilik xuquqi yoki xujalikni tula yuritish xukuki buyicha uziga karashli mol-mulkdan foydalanish asosida maxsulot ishlab chikaradigan va sotadigan, yoki maxsulotni ayriboshlaydigan, ishlarni bajaradigan, xizmat kursatadigan, mulkchilikning barcha shakllari teng xuquqligi sharoitida amaldagi konunlarga muvofiq o’z faoliyatini ro’yobga chiqaradigan mustaqil xujalik yurituvchi sub’ekt korxona xisoblanadi.