Reja I. Kirish II. Asosiy qism Jeferson kriptografik shifrlash qurilmasi. Uning ishlash prinspi Hagelin m-209 kriptografik shifrlash qurilmasi haqida umumiy tushunchalar. Enigma shifrlash qurilmasi. Shifrlash jarayonida bajaradigan

2-rasm.M-209 kriptografik shifrlash qurilmasi
2.3. Enigma shifrlash qurilmasi. Shifrlash jarayonida bajaradigan algoritm.

Enigma birinchi jahon urushining oxirida nemis muhandisi Artur Sherbius tomonidan ixtiro qilingan. Artur Sherbius tomonidan tashkil etilgan nemis Scherbius & Ritter firmasi 1918 yilda shifrlash mashinasi uchun g‘oyalarni patentlashtirdi va dastlab tijorat bozorlariga yo‘naltirilgan 1923 yilda Enigma savdo belgisi ostida tayyor mahsulotni sotishni boshladi. Dastlabki modellar 1920-yillarning boshlaridan boshlab tijorat maqsadlarida ishlatilgan va bir necha mamlakatlarning harbiy va davlat xizmatlari tomonidan, xususan Ikkinchi Jahon urushidan oldin va undan oldin Germaniyasi tomonidan qabul qilingan.

Bir nechta turli xil Enigma modellari ishlab chiqarildi, ammo plaginli nemis harbiy modellari eng murakkab edi. Yaponiya va Italiya modellari ham foydalanishda edi. 1926 yilda Germaniya dengiz floti va Germaniya armiyasi va havo kuchlari tomonidan (ozgina o‘zgartirilgan shaklda) qabul qilinishi bilan Enigma nomi harbiy doiralarda keng tanildi. Urushdan oldingi nemis harbiy rejalashtirish, tezkor, harakatchan kuchlar va taktikalarga alohida urg‘u berdi, keyinchalik ular blitskrieg deb nomlandi, ular buyruq va muvofiqlashtirish uchun radio aloqasiga bog‘liq. Dushmanlar radio signallarini to‘sib qo‘yishi mumkinligi sababli, xabarlar xavfsiz kodlash bilan himoyalangan bo'lishi kerak. Ixcham va oson ko‘chma, Enigma mashinasi bu ehtiyojni to'ldirdi.

1932 yil dekabrda Polshalik matematik va kriptovalyutali Marian Rejevskiy Polshaning Shifr byurosida ishlayotganda Enigma mashinasining xabar kalitlarini buzish uchun nemis harbiy xabarlarini shifrlash protseduralarida xatolar va kamchiliklar nazariyasidan foydalangan. Rejewski ushbu natijaga mashinaning simlarini bilmagan holda erishdi, shuning uchun natijalar polyaklarga haqiqiy xabarlarni shifrlashiga imkon bermadi. Fransuz ayg‘oqchisi Xans-Tilo Shmidt nemis shifr materiallari bilan tanishishga imkon berdi, unda 1932 yil sentyabr va oktyabr oylarida ishlatilgan kunlik kalitlar mavjud edi. Fransuzlar materialni qutblarga topshirdilar va Rejewski ushbu materialning bir qismini va sentyabr-oktyabr oylarida noma’lum rotor simlarini yechish uchun ishlatdi. Shunday qilib, Polsha matematiklari Enigma dubllari deb nomlangan o‘zlarining Enigma mashinalarini qurishga muvaffaq bo'lishdi. Rejewskiga kriptovalyutachilar Eji Rojitski va Genrix Zigalski yordam berishdi, ularning ikkalasi ham Poznan universitetidan Rejewski bilan yollangan edilar. Polsha Shifr Byurosi plaginni sindirish va kundalik kalitning barcha tarkibiy qismlarini topish usullarini ishlab chiqdi, bu esa 1933 yil yanvaridan boshlab Shifr byurosiga German Enigma xabarlarini o‘qishga imkon berdi. Vaqt o‘tishi bilan nemis kriptografik protseduralari yaxshilandi va Shifr byurosi texnikasini ishlab chiqdi. Ushbu sa’y-harakatlar natijasida polyaklar rotorlarning sirlarini ishlatishdi, kataloglar tuzdilar, 100000 yozuvdan iborat katalogni yaratishda yordam beradigan siklometr qurdilar, rotor parametrlarini qidirish uchun elektr-mexanik kriptologik bomba qurdilar. 1938 yilda nemislar Enigma mashinalariga murakkablikni qo‘shdilar, natijada polyaklar qarshi turish uchun juda qimmatga tushishdi.

1939 yil 26 va 27 iyulda Varshava yaqinidagi Pirida polyaklar Fransiya va Buyuk Britaniya harbiy razvedkalari vakillarini Enigma shifrlash texnikasi va jihozlariga, shu jumladan kriptologik bombalarga qo‘shib yuborishdi va har bir delegatsiyaga Polshada rekonstruktsiya qilingan Enigmani va’da qildilar. Namoyish keyinchalik Buyuk Britaniyaning davomi va sa’y-harakatlari uchun muhim asos bo‘lib xizmat qildi.

1939 yil sentyabr oyida Kolin Gubbins va Vera Atkinsni o‘z ichiga olgan 4-sonli Britaniya Harbiy Missiyasi Polshaga kodni buzuvchilar Gvido Langer, Marian Rejevski, Eji Rojitski va Genrix Zigalskiyni o‘zlarining "Enigma" replikalari yordamida mamlakat tashqarisiga evakuatsiya qilish uchun jo‘nadilar. Atkins qo'yib yuborilishi va keyinchalik G‘arbiy Evropaga safarini uyushtirdi, o‘sha paytda Germaniya xabarlarini hal qila olmagan fransuz va inglizlarga maslahat berdilar.

Urush paytida ingliz kriptologlari Enigmada shifrlangan juda ko‘p xabarlarning shifrini ochdilar. Ushbu manbadan to‘plangan, inglizlar tomonidan "Ultra" nomi bilan atalgan ittifoq Ittifoqning urush harakatlariga katta yordam bo'ldi.

Enigma ba‘zi kriptografik kamchiliklariga ega bo‘lsada, amalda bu nemis protsessual kamchiliklari, operatorlarning xatolari, shifrlash tartib-qoidalariga tizimli o‘zgarishlarni kiritmaslik va urush paytida ittifoqchi kriptologlarga muvaffaqiyat qozonishga imkon bergan "asosiy jadvallar va jihozlarni" Ittifoq tomonidan bosib olinishi edi.

Enigmaning shifrlash qurilmasi quyidagi rasmda tasvirlangan.

3-rasm.Enigma kriptografik shifrlash qurilmasi.

Enigmaning shifrlash usuli quyidagi rasmda berilgan.

Reflektor	Chap g‘ildirak	O‘rta g‘ildirak	O‘ng g‘ildirak	Statik g‘ildirak
A	A A	A A	A A	A
B	B B	B B	B B	B
C	C C	C C	C C	C
D	D D	D D	D D	D
E	E E	E E	E E	E
F	F F	F F	F F	F
G	G G	G G	G G	G
H	H H	H H	H H	H
I	I I	I I	I I	I
J	J J	J J	J J	J
K	K K	K K	K K	K
L	L L	L L	L L	L
M	M M	M M	M M	M
N	N N	N N	N N	N
O	O O	O O	O O	O
P	P P	P P	P P	P
Q	Q Q	Q Q	Q Q	Q
R	R R	R R	R R	R
S	S S	S S	S S	S
T	T T	T T	T T	T
U	U U	U U	U U	U
V	V V	V V	V V	V
W	W W	W W	W W	W
X	X X	X X	X X	X
Y	Y Y	Y Y	Y Y	Y
Z	Z Z	Z Z	Z Z	Z

Z

P

H

N

M

S

W

C

I

Y

T

Q

E

D

O

B

L

R

F

K

U

V

G

X

J

A

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

Q

W

E

R

T

Y

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Z

X

C

V

B

N

M

Q

W

E

R

T

Y

U

I

O

P

A

S

D

F

G

H

J

K

L

Z

X

C

V

B

N

M

4-rasm.Enigma kriptografik shifrlash qurilmasi ishlash prinspi

T harfini shifrlashni ko‘rib chiqamiz.1)Klaviaturada T harfini bosganimizda algoritm quyidagicha bo‘ladi.T harfi K ga o‘zgaradi va g’ildiraklardan o‘tishni boshlaydi.K harfi Statik g‘ildirakdan O‘ng g‘ildirakga o‘z holicha o‘tadi.K harfi o‘ng g‘ildirakda 10 birlik oldinga suriladi ya’ni U harfiga o‘tadi.U harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik orqaga suriladi va P harfi hosil bo‘ladi. P harfi chap g‘ildirakda 8 birlik orqaga surilib H harfiga o‘zgaradi va Reflektor uni 4 birlik orqaga surib D harfiga o‘tkazadi.Qaytish jarayoni boshlanadi: Chap g‘ildirakda D harfi 3 birlik oldinga surilib G bo‘ladi. O‘rta g‘ildirak G harfini 11 birlik oldinga surib R hosil qiladi va R harfi o‘ng g‘ildirakda 5 birlik oldinga surilib W hosil qilinadi.W harfi Statik g‘ildirakda o‘zgarmasdan o‘tadi va jadvalga ko‘ra G harfiga aylanadi.Natijada T harfi shifrlanib G harfiga aylanadi.

Xulosa

Qadimdan, kriptografik shifrlash qurilmalari muhim ahamiyatga ega hisoblanib kelgan. Ayniqsa urush davrlarida maxfiy ma‘lumot dushmanga ma‘lum bo‘lib qolmasligi uchun uni yashirish talab qilingan. Bu qurilmalar hozirgi zamon hujumlariga bardoshsiz hisoblansada, uning avlodlari hali hanuzgacha qo‘llanib kelinmoqda. Takidlash joizki, kriptografiya uzoq vaqt davomida davlat organlari aloqa tarmoqlarida almashinadigan ma'lumotlar muhofazasining ta’minlanishida qo‘llanib kelindi. Kompyuter tarmoqlari va elektron hujjat almashinuvi texnologiyalarining rivojlanishi moliya, bank ishlari, savdo-sotiq kabi sohalarda qo‘llanilishi axborot muhofazasining kriptografik usullarini umumjamiyat faoliyatining turli sohalariga keng kirib borishiga sabab bo‘ldi. Haqiqatan ham, aloqa tarmoqlarida axborotni muhofaza qilinishi, kriptografik usulda ta'minlash umumjamiyat taraqiyotining rivojlanish bosqichlari bilan bog‘liq bo‘lgan uzoq tarixiy manbalariga ega bo‘lib, umuminsoniyat jamiyatiga xizmat qilmasligi (ya'ni kriptografik usullarni keng omma tomonidan foydalanilishining cheklanishi) taajublanarli holat bo‘lar edi.

Foydalanilgan manbalar.

1. 
   David Kahn, The Codebreakers
   1967. pp. 192-195.
   
2. 
   Mavis Batey, Dilly, The Man Who Broke Enigmas
   2009. Hard cover, ISBN 978-1-906447-01-4.
   
3. 
   Frode Weierud, Personal correspondence
   August 2017.
   
4. 
   Dennis Richie, Dabbling in the Cryptographic World - A Story
   Updated 5 May 2000. Retrieved November 2011.
   
5. 
   Collection of M-209 patent and license agreements
   A66684. Declassified by NSA on 11 June 2014 (EO 13526). 
   
6. 
   Jean-Francois Bouchaudy, M-209 Cryptanalysis
   Retrieved July 2016.
   

Internet saytlar:

https://www.cryptomuseum.com/crypto/usa/jefferson/index.htm

https://www.cryptomuseum.com/crypto/enigma/hist.htm

https://www.cryptomuseum.com/crypto/hagelin/m209/index.htm