Shartnoma majburiyatlarini bajara olmaslik xavfi fyuchers birjani, fyuchers kontraktlar va fyuchers savdoni rivojlanishining asosiy sababi bo‘ldi.
Odatda kontrakt shartlarini bajara olmaslik xavfini bartaraf etish bozor qatnashchilari zimmasidan, shartlarni bajara oladigan qatnashchilar zimmasiga ko‘chirib yuklaydi. Masalan: narx tebranishi natijasidagi xavfdan xejerlar fyuchers kontraktlar vositasidan foydalanib chayqovchilardek o‘z zimmalariga olib, narx ko‘tarilganda foyda olish umidida bo‘ladilar. Demak, bir taraf uchun noxushlik bo‘lgan vaziyat, boshqa bir taraf uchun cheksiz imkoniyatlar ochishi mumkin. Narxlardagi tebranma xavf mavjud bo‘lib, muammo faqat kim qanaqa bu masalaga yondashishida, Fyuchers birja aynan shunday mexanizmni ishlab chiqadi. Narxlarni aniqlash. Fyuchers narxlar fyuchers bitimlar bo‘yicha birja narxlaridir, ya‘ni fyuchers kontraktlari muddati davomidagi kontrakt asosidagi narx.
Fyuchers bozor minglab narx baland pasligiga qarab sotuvchi va xaridor qatnashchilarini o‘z ichiga oladi. Albatta sotuvga qo‘yilgan hamma tovarlar bo‘yicha narx dinamikasini ko‘rsatuvchi obro‘li hujjatlar bo‘ladi. Masala shundaki, fyuchers bozorini har bir qatnashchisi o‘z fikrini (narx borasidagi) oltin hisobidagi nakd pul bilan ta‘minlaydi. Agar narxlar dinamikasi haqidagi ma‘lumotlarda xabarsiz kolgan bozor qatnashchilari o‘yindan chiqishsa (kontraktdagi tovarlarni Fyuchers bozor minglab narx baland pasligiga qarab sotuvchi va xaridor qatnashchilarini o‘z ichiga oladi. Albatta sotuvga qo‘yilgan hamma tovarlar bo‘yicha narx dinamikasini ko‘rsatuvchi obro‘li hujjatlar bo‘ladi. Masala shundaki,nfyuchers bozorini har bir qatnashchisi o‘z fikrini (narx borasidagi) oltin hisobidagi nakd pul bilan ta‘minlaydi. Agar narxlar dinamikasi haqidagi ma‘lumotlarda xabarsiz kolgan bozor qatnashchilari o‘yindan chiqishsa (kontraktdagi tovarlarni sotib yuborishsa), bundan zarur ma‘lumotlarga ega bozor qatnashchilari o‘zlari uchun foyda ko‘rish maqsadida foydalanadilar. Fyuchers bozorni o‘zga xos xususiyatlaridan biri xejerlash operatsiyalarining mavjudligidir. Xejirlash bu, mavjud tovarlar bozoridagi narx (tavakkalchiligi) qaltisliklaridagi bahoni tushib ketishini oldini olish maqsadida fyuchers bozordan foydalanishga asoslangan harakatni ifodasi deb tushunish mumkin. Buning mohiyati shundan iboratki, fyuchers birjada bitilgan bitim ayni shu tovar yuzasidan mavjud tovar birjasida bitiladigan bitimning ― debocha -boshlanishi‖ yoki o‘rnini bosuvchi bitim deb tushunish ham mumkin; Masalan: Savdogar – tijoratchi birjada neft xarid qildi va uni qayta sotish maqsadida payt poylab turibdi, mavjud tovarni joriy narxda zudlik bilan yetkazib berish sharti bilan sotishni xohlamay, xarid qilingan neft yuzasidan fyuchers kontraktini sotadi. Keyinnmavjud neft sotilsa, agar mavjud tovar bozorida narx tushsa, fyuchers kontrakt sotibnolgan tijoratchi shaxs zarar ko‘radi, lekin fyuchers kontrakt sotgan shaxs esa o‘znnavbatida narxlar tafovuti miqdorida foyda ko‘rishi mumkin. Agar mavjud tovarlarnbozorida narx ko‘tarilsa, teskari natija vujudga kelishi muqarrar. Fyuchers kontraktlar qayta–qayta sotiladi va sotib olinadi, ko‘rinib turibdiki bir bozordaginzarar, boshqa bozordagi foyda bilan to‘ldiriladi va shu tariqa narxlarning noqulay tebranishi oqibatlari yumshatiladi.
Xejirlashdan mavjud tovarlar bozoridagi bitilajak bitimlardagi narxlarni aniqlash, bir maromda ushlab turish uchun ham foydalaniladi. Masalan xomashyo iste‘molchisi Oktyabr oyida kerak bo‘ladigan xom ashyoni oktyabr oyida narx utarilib ketishidan qo‘qib, oldindan oktyabr oyida yetkazib berilishi mo‘ljallangan fyuchers kontraktni sotib oladi, … keyin mavjud tovar sotib olayotganda fyuchers kontrakti yo‘q qilinadi, agar bazis narx o‘zgarmay qolsa, mo‘ljallangan narx darajasi saqlanib qolinadi. Bajarilishi texnikasi bo‘yicha ikki xil Xejirlash mavjud; 1. Qisqa Xejirlashfyuchers kontraktlarini sotish; 2.Uzun xejirlash – fyuchers kontraktlarni sotib olish.
Har qanday xejirlash bitimi ikki bo‘g‘indan iboratdir; birinchi bo‘g‘inda fyuchers kontrakti bo‘yicha pozitsiya ochiladi, ikkinchi bo‘g‘inda teskari bitim bilan shu pozitsiya (ma‘lum tovar yetkazib berish majburiyati) yopiladi.Klassik xejirlash kontraktlarida xejirlashning birinchi va ikkinchi bo‘g‘in pozitsiyalari bitta tovar yuzasidan bo‘lgan, ham miqdor, ham muddat ko‘rsatkichlari ham bir xil bo‘lishi ko‘zda tutilar edi.
Fyuchers narxlarni doimiy tebranib turishi real fakt. Bu tebranishlar bozor buqatnashchilarining doimiy o‘zgarib turuvchi ma‘lumotlarini taxlili natijasidagi nuqtai nazari muhim bo‘lib, fyucher bozorini ushbu axborot oqimidagi sezgirlik ko‘rsatkichidir.Fyuchers bozori haqida fikr yuritadigan bo‘lsa, birinchi navbatda kontrakt shartlarini bajara olishlilik va samaradorlik. Fyuchers birjalari eng samarador va kontrakt shartlari doimo bajariladigan bozordir samaradorlik fyuchers bitimlarni soddaligi va tezligidadir. Fyuchers birja brokerlik firmasida hisob raqami va telefoni bor kishi uchun juda oson ish, u bir necha daqiqa ichida joriy narxlarni bilib bitim tuzish uchun buyruq berish va buyruq bajarilganligi haqidagi tasdig‘ini olish mumkin. Bu juda kulay chunki, ishlab chiqaruvchi va iste‘molchini, savdogarni doimo o‘ziga hamokr topish ishidan xolos qilib, butun diqqat e‘tiborni asosiy biznesda mujassamlashtirish imkonini beradi. Narx tavakkalchiliklari qaltisliklari quyidagi xillarga bo‘linadilar.
