Reja: I. Kirish. II. Asosiy qism. Birjalar va yarmarkalar rivojlanishi tarixi

Talab va taklif qonuni;

Pul muomalasi qonuni kiradi.

Bu qonunlar bozor munosabatlari sohasida amal qiladigan qonunlardir. Ular ob‘ektiv tarzda amal qiladi. Bozorda talab oshsa, narxni ham oshiradilar, agar pasaysa, narxni ham tushiradilar.

Tovar birjalari ham o‘zida, raqobat, talab, taklif, baho, narx kabi bozor mexanizmlarini mujassamlashtiradi. Birja bir tarafdan tovar sotish ilinjida bo‘lgan sotuvchi tomon, ikkinchi tomondan o‘z talabini qondirish uchun harakat qilayo‘tgan xaridor uchrashadigan joy bo‘lib, ular har ikkalasi ham mustaqil xo‘jalik sub‘ektlaridirlar. Oldi-sotdi jarayo‘ni vositachi dalol–broker, diler, treyderlar orqali amalga oshiriladi. Birjada ham xuddi boshqa bozorda bolgani kabi tovar narxi talab va taklif bilan bevosita bog‘liqdir. Agar ishlab chiqaruvchi birjaga yangi, sifati yaxshilangan tovar olib kelsa, u oz moliga yuqori narx ornatish huquqiga egadir. Bu holda birja qatnashchilari ham ijobiy yo‘ndoshsalar ishlab chiqaruvchi olgan foyda ortacha tarmoq foydasi korsatkichidan yuqori bo‘ladi.

Tovar birjalarini klassifikatsiyasi eng avvalo ularning maqsadalari va tashkiliy maqomiga qarab aniqlanadi.

Tovar birjalari tovar nomenklaturalariga qarab ixtisoslashgan va universal bolishlari mumkin.

Ixtisoslashtirilgan tovar birjalari ma‘lum tor doiradagi tovarlar nomenklaturasi (hatto bitta tovar) bilan savdo qiluvchi tovar birjalari bolib ularning ham oziga xos xususiyatlari mavjud.