|
Terrorizm tu’sinigi. Terrorizm – ja’miyette turaqsızlıq keltirip shıg’arıw, xalıqtın’ ken’ qatlamlarında qorqıw ha’m qa’weterleniw oyatıwg’a qaratılg’an siyasiy gu’restin’ o’zine ta’n usılı bolıp esaplanadı. Ol jasırın ruwxtag’ı sho’lkemler ta’repinen turaqsızlıq keltirip shıg’arıw arqalı ma’mleketlik ha’kimiyattı iyelew maqsetinde qollanıladı. Terrorshı birleslepeler g’alaba tu’ste bola almag’anı ushın da ko’p jag’daylarda xalıqtın’ ken’ qatlamları atınan ha’reket etiw pikirin oyatıw maqsetinde diniy uranlardan nıqap sıpatında paydalanadı.
Terrorizmnin’ en’ tiykarg’ı o’zgesheliklerinin’ biri bunday ha’reket ta’repdarlarının’ «zorlıq ma’mleketti qulatıwshı ha’m ha’kimiyatqa erisiwin an’satlastıratug’ın ala-awızlıqqa alıp keledi»,-degen ideyag’a tiykarlanıp ha’reket etiwinde ayqın ko’rinedi. Terrorizmnin’ ja’ne bir o’zgesheligi hesh qanday urıs joq, tınıshlıq hu’kim su’rip atırg’an demokratiyalıq institutlar is ju’rgizip atırg’an bir sharayatta alternativ usıllardı a’deyi inkar etken halda, siyasiy ma’selelerdi zorlıq jolı menen sheshiwge umtılıwında ko’rinedi.
Bunday siyasiy ma’seleler o’z nawbetinde territoriyalıq ,etnik, diniy yamasa basqa korinis ka’sip etiyai mu’mkin. Mag’lıwmatlarg’a karag’anda 2000-2006 jıllar aralıg’ında du’nyanın’ 112 ma’mlektinde 14 mın’ 934 terrorshılıq ha’reketi bolıp o’tken. Olardın’ ko’pshiligi jer juzinin’ turli aymaqlarında jaylasqan, o’zine ta’n etnik diniy ham basqa tu’rdegi mashkalalar barlıg’ı menen ajıralıp turatug’ın İraq (4606), İordaniyanın’ batıs bo’legi (1927), Kolumbiya (1135), İspaniya (732), Tayland (619), Awg’anstan (591), Hindstan (509) , Pakistan (504), Turkiya (477), İzrayil (463), Frantsiya (446), Nepal (379), Rossiya (284), Gruziya (230), Filippin (213), İndoneziya (197), Shri-lanka (131), İtaliya (125), ha’m Bangladesh (111) aymaqlarında a’melge asırılg’anı da usınday juwmaq shıg’arıw imkanın beredi.
Amerikalı qa’niyge B.Jenkins terrorizmdi ba’ninen de burın qurbanlardan ko’re gu’walarg’a qaratılg’an ha’m qa’weterleniw oyatıwg’a qaratılg’an zorlıq, dep bahalaydı. Tag’ı bir amerikalı siyasattanıwshı J.Lojdın’ ta’riyplewinshe, terrorizm tikkeley qurbanlardan ko’re eo’birek adamlar pikirine ta’sir o’tkeriw ushın islenetug’ın qa’wip yamasa ku’sh isletiw bolıp esaplanadı.
Bul sıpatlama ha’m bahalawlarda terrorizmnin’ og’ada a’hmiyetli bir o’zgesheligi – onın’ siyasiy maqset yaki a’meliy na’tiyjelerge emes, al ol yaki bul topılıs na’tiyjesinde adamlardın’ arasında, ja’miyetlik pikirde ju’zege keletug’ın qa’weterli jan’g’ırıq, shawqımg’a erisiwge qaratılg’anı atap o’tilgen. Tap usı ma’niste, o’z aldına alıng’an ha’m bir terrorshılıq hu’jiminin’ maqseti ekstremistlerdin’ ma’mleketlk awdarıspaqtı a’melge asırıw, puqaralar urısın keltirip shıg’arıw sıyaqlı siyasiy wazıypalar menen bir-birine sa’ykes kele bermeytug’ını burınnan ma’lim. Keyin-ala, a’melde, bul muwapıqsızlıq ekstremistler jar salıp atırg’an maqsetler menen olar erisip atırg’an na’tiyjeler arasındag’ı qarama-qarsılıqlarg’a aylanadı.
Bu’gingi ku’nde terrorshılıq usıllarının’ a’dewir ken’eygenin atap o’tiw kerek. 1970-jıllarda qanday da bir jeke adamg’a yaki siyasiy g’ayratkerge qarsı sho’lkemlestirilgen terror a’meliyatı ko’birek ushırag’an bolsa, ha’zir ja’miyetlik orınlarda, samolet, avtobus, poezdlarda jarılıwlardı iske asırıw arqalı tosattan ko’plep adamlardın’ qurban bolıwına alıp keletug’ın qoparıwshılıqtı islewge itibar berilmekte. Ekspertlerdin’ pikirinshe, bunday ha’reketler birinshi gezekte nabıt bolg’anlardan ko’re, onın’ gu’walarına qaratılg’an boladı.
Sonın’ ushın da g’alaba xabar quralları terrorshılardın’ o’z maqsetlerine erisiwinde tiykarg’ı quralg’a aylanıp barmaqta. Kidnepping yaki girewge adam alıw da mazmunı jag’ınan o’zgerip barmaqta. A’welgi waqıtta girewge alıwdan maqset pul o’ndiriw bolg’an bolsa, ha’zir terrorshılar tiykarınan xalıq aralıq qatnasıqlar tarawında ha’m ma’mlekette turaqsızlıqtı keltirip shıg’arıw barasında go’zlengen siyasiy maqsetlerge erisiwdi ko’zde tutadı. Sonın’ menen birge bul protsesstin’ g’alaba xabar quralları arqalı ken’ jarıtılıwı ha’m xalıq sanasında qa’weterli jan’g’ırıq beriwine erisiw arqalı topardın’ ja’miyet aldında tanılıwı da esapqa alınadı. Bunday ha’reket tiykarında haslında terrorshılardın’ ha’lsizligi ko’rinetug’ının an’law mu’mkin. Sebebi ja’miyette ja’riya bolıwg’a umtılıw, adamlarda qorqıw sezimin oyatıw jolı menen sho’lkem o’zinin’ baslı maqsetine erispekshi boladı. Sonın’ ushın da ta’sir o’tkeriw arqalı minez-qulqtı modellestiriw ha’m belsendilik is-ha’reketin basqarıw mu’mkin bolg’an ruwxıy ha’lsiz ha’m ko’z-qaraslarında turaqlılıq joq kimseler orınlawshı sıpatında shıg’adı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
