Режа: Гидродинамиканинг асосий масаласи

2.1- расм. Оқим чизиғининг тушунтиришда оид чизма:
а- траектория, б-оқим чизиғи.
Ҳосил бўлган янги векторнинг давомида В дан масофадаги С нуқтада шу нуқтага тегишли заррача тезлигининг вектори ни кўрамиз.
векторнинг давомида масофадаги D нуқтада шу нуқтага тегишли заррача тезлигининг векторини кўрамиз ва х.к. Натижада AВСDЕ синик чизиқни ҳосил киламиз (2.1-расм). Агар , , ларни чексиз кичрайтира бориб, нолга интилтирсак, АВСDЕ урнида бирор эгри чизиқни ҳосил киламиз. Бу эгри чизиқ оқим чизиғи деб аталади.
Юқорида айтилгандан кўриниб турибдики, оқим чизиғи деб суюқлик ҳаракатланаётган фазода олинган ва берилган вақтда ҳар бир нуқтасида унга ўтказилган ўринма шу нуқтага тегишли тезлик вектори йуналишига мос келувчи эгри чизиққа айтилади. Беқарор ҳаракат вақтида тезлик ва унинг йуналиши вақт давомида ўзгариб таргани учун траектория билан оқим чизиғи бир хил бўлмайди. Баркарор ҳаракат вақтида эса, тезлик вектори нуқталарининг вазияти вақт утиши билан ўзгармагани учун, траектория билан оқим чизиғи устма-уст тушади.
Оқим трубкаси. Энди, суюқлик ҳаракатланаётган соҳада бирор А нуқта олиб, шу нуқта атрофида чексз кичик контур ажратамиз ва шу контурнинг ҳар бар нуқтасидан оқим чизиғи утказамиз. У ҳолда оқим чизиқлари оқим трубкаси деб аталувчи трубка ҳосил қилади (2.2-расм). Оқим трубкасида ҳаракатланаётган суюқлик элементар оқимча деб аталади.





2.2- расм. Оқим трубкаси.

Элементар оқимча учун суюқлик сарфи.

Суюқлик ҳаракатини текширишда мухим аҳамиятга эга бўлган миқдорлардан бири ҳаракат кесимидир.
Ҳаракат кесими деб шундай сиртга айтиладики, унинг ҳар бир нуқтасида оқим чизиғи нормал бўйича йуналган бўлади.
Умумий ҳолда ҳаракат кесими эгри сирт бўлиб (2.3-расм), параллел оқимчали ҳаракатлар учун тексликнинг бўлагидан иборат (яъни текис сирт) дир. Масалан, радиал таркалаётган суюқлик оқими учун ҳаракат кесими сферик сирт бўлса, узанда ва трубада ҳаракат қилаётган оқимнинг ҳаракат кесими текис сиртдир (2.3-расм).



2.3- расм. Ҳаракат кесими.
Элементар оқимчалар баркарор ҳаракат вақтида қуйидаги хусусиятларга эга бклади:

1. 
   Оқим чизиқлари вақт утиши билан ўзгармагани учун улардан Ташкил топган оқим трубкаси уз шаклини ўзгартирмайди.
   
2. 
   Бир оқимчада оқаётган суюқлик заррачаси бошқа ёнма-ён оқимчаларга ўта олмайди. Шунинг учун элементар оқимчаларнинг ён сирти оқимча ичидаги заррачалар учун ҳам, ташқаридаги заррачалар учун ҳам утказмас сирт бўлади.
   
3. 
   Элементар оқимча кўндаланг кесими чексиз кичик бўлгани учун бу кесимдаги барча нуқталарда суюқлик заррачаларининг тезлиги ўзгармасдир.
   

Элементар оқимчанинг ҳаракат кесимидан вақт бирлигида утаётган суюқлик миқдорига унинг сарфи дейилади. Элементар оқимчанинг сарфини ҳисоблаш учун тезлик u ни ҳаракат тезлиги юзаси га кўпайтирамиз.

Бу миқдорни соддалаштириб, элементар сарф деб ҳам аташ мумкин.