Reja Ergashgan qo’shma gap haqida ma’lumot. Ergash gap bilan bosh gapning birikish usullari. Ergash gapning turlari

Ergashgan qo’shma gap

 

 

Reja

 

1. Ergashgan qo’shma gap haqida ma’lumot.

2. Ergash gap bilan bosh gapning birikish usullari.

3. Ergash gapning turlari.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Ergashgan qoshma gap.

    Ergashgan qo’shma gap sostavidagi soda gaplarning biri ikkinchisiga mazmunan va gramatik jihatdan tobe bo’lib, uni aniqlash, to’ldirish kabi vazifalarni bajaradi.

Masalan: Nargiz olislardagi yorining yo’liga ko’z tikib kuylarkan, uning kuyi boshqa barcha sevuvchilar quyidagi nafisroq, so’limroq, yoqimliroq yangraydi. (Sh.R.)

Bu qo’shma gap ikki soda gapning birikuvidan hosil bo’ladi.

         Ergashgan qo’shma gap tarkibidagi soda gaplar ikki xil bo’ladi. Biri boshqasiga bo’ysunib, tobe holatda keladi. Bu gap ergash gap deb ataladi. Ikkinchisiga esa ergash gapni o’ziga qaratib, bo’ysundirib keladi. Bunday gap bosh gap deb aytiladi.

         Masalan: Tong yorishgach, paxta dalalarini terimchilar qopladi. Ergashgan qo’shma gap tarkibidagi soda gaplar o’zaro ergashtiruvchi bog’lovchi yoki bog’lovchi vazifasidagi vositalar, turli morfologik ko’rsatkichlar yordamida birikadi. Bular, asosan, quyidagilar:

-Ergashtiruvchi bog’lovchilar yordamida: Karimovning nomi butun yurt fuqarolari uchun aziz va qadrlidir, chunki u insonlarni ozodlik yo’liga chorlaydi.

         - Ko’makchilar yordamida: Ota-onasi yonida bo’lgani uchun, kichkina Tojiev va Tojievalar osma ko’prikdan qarshiliksiz o’ta oldilar.

         - Yuklamalar yordamida: Bahor quyoshining tig’ida Komiljonning ko’zi qamashdimi, g’uborsiz ko’m-ko’k osmon unga dastlab kumushsumon yarqirab, so’ngra zarga o’xshab tovlanib ko’rindi.

         -Nisbiy so’zlar yordamida: Tog’asi qancha asabiylashsa, oyqiz o’zini shuncha og’irlikka solardi.

         - Sifatdosh formasi va kelishik affiksi yordamida: Bu uy ilgari bedanaxona bo’lganidan, darchasi ham yo’q edi. Oyqiz har safar biron maslahatni ko’pchilik o’rtasiga tashlaganda, kolxozchilar hamma vaqt uning fikrini maqull edi.

         - Fe’lning ravishdosh formasi yordamida:

Shu vaqt cabinet eshigi ochilib, undan Qalandarovning yuzi ko’rindi.

         -Shart mayli formasi yordamida: Qalovini topsang, qor yonar:

         Ergash gaplar bosh gapdan oldin ham, keyin ham kelishi mumkin.

Masalan: Paxta qor yog’sa, yurakka tosh yoqqandan battar bo’ladi.

         Ba’zi hollarda ergash gap bosh gap ichida ham kelishi mumkin.

Masalan: Biz, ob-havo sharoiti yomon bo’lsa ham. Ekskursiyamizni davom ettirdik.