Reja; Elektron biznesda narx siyosati

REJA;

1. 
   Elektron biznesda narx siyosati
   
2. 
   Interneda tovar va xizmatlarning narxi qimmat va arzonligi sabablari
   
3. 
   Elektron biznesda narx belgilash strategiyalari
   

Xulosa
Internetda narx strategiyalarining shakllanishda narx hosil bo’lishning an’anaviy omillarni ham, internet auditoriyasi xususiyatlarini, internetning kommunikativ xarakterini ham hisobga olish lozim, ya’ni internetda narx hosil bo’lish an’anaviy marketingga qaraganda yanada egiluvchan bo’lishi kerak.
Masalan, firma virtual do’kon orqali an’anaviy tovarlarni taklif etsa, oddiy do’konlardagidan ko’ra pastroq narxlarning belgilanishi va bepul etkazib berilishining taklif etilishi tarmoq xaridorlari uchun rag’bat bo’ladi. Shu bilan birga, noyob tovar taklif etilgan bo’lsa-yu, uni faqat birta virtual do’konda xarid kilib olinadigan bo’lsa, maksimal narxlar belgilanishi asoslangan strategiya bo’ladi.
Narx siyosatiga tegishli aytilganlarga shuni qo’shish kerakki, internetda firmalarda sotiluvchi mahsulot narxining bir qismini boshqa shaxsga o’tkazish imkoniyati mavjud.
Ko’pincha bu reklama beruvchilarni jalb etish va ular reklamasini serverda berish hisobiga mumkin. Bu usuldan foydalanish o’z web-serverlarida reklamani joylashtirish bo’yicha xizmatlarni sotish orqali bu ma’lumotni yaratish va yoyish xarajatlarini to’liq yoki qisman qoplaydigan axborot mahsulotlarini tarqatuvchi kompaniyalarga xosdir. Narxlarni kamaytirishning boshqa usuli hamkorlikka malakali mijozlarni jalb etish hisobiga operastiyalari harakatlarini qisqartirishdir. Masalan, Goland banklari mijozlariga o’z hisobi bilan Internet orqali mustaqil operastiyalar o’tkazishni taklif etib, bunda omonatlar bo’yicha katta foizlar beradilar, chunki bunda bank operastiya faoliyatiga o’z xarajatlarni shunchalik pasaytiradiki, mijozga mustaqil operastiya ishni amalga oshirgani uchun «to’lash» imkoniga ega bo’ladi.
Internet bozori narx bo’yicha mukammalroq sanaladi. Chunki narxlar to’g’risidagi malumotlar ko’zgudek barcha sotuvchi va xaridorlarga yoki vositachilarga bir xil malum.
Elektron biznesda ko’pchilik tovarlar ananaviy biznestovarlariga qaraganda anchagina arzon. Arzon bo’lishiga tasir qiluvchi omillar:

1. 
   Savdo agentlari (vositachilar)- yani ular xaridorlarga ko’plab turdagi tovar va ularni narxlari borasida juda ko’p malumotlarni etkazib turadi va sotuvchilar ham u yoki bu tovarga raqobat jihatidan narx belgilashga yondashadi.
   
2. 
   Teskari aukstionlarning mavjudligi, yani bunday aukstionlarda xaridor sotuvchining belgilangan narxiga o’zini narxini taklif etishi mumkin.
   
3. 
   Erkin hududlarning mavjudligi.
   
4. 
   Venchur kapitali, yani ko’plab internet loyihalarni venchur kompaniyalari qiziqqan holda uzoq muddatli hamkorlikda amalga oshirilishi sanaladi. Ular ishning boshlashida zarar ham ko’rishi mumkin yoki katta yo’qotishlarga duch kelishi mumkin.
   
5. 
   Juda yuqori raqobatnarx arzon bo’lishiga xarajatlarning kamayganligiga sabab bo’ladi.
   

Xarajatlarning kamligiga esa quyidagi omillar sabab bo’ladi:

1. 
   barcha ishlarni (buyurtmalarni, reklamani) insonning o’zi bajarishi, yani boshqa biron bir shaxsga to’lovlar yo’qligi;
   
2. 
   zaxiralar bilan bog’liq bo’lgan xarajatning cheklanganligi, bu electronic data interchange - EDI deb nomlangan tizim asosida amalga oshiriladi,hamda yetkazib berlishlar esa JIT (just in time) rejimiga asoslanishi;
   
3. 
   savdo bo’yicha uni tahlil qilish bo’yicha xarajatlarning kamligi.
   
4. 
   Call Center larning ananaviy ko’rinishiga nisbatan elektron biznesdagi istemolchiga ko’rsatilayotgan xizmatlarning arzonligi va aniqligi.
   
5. 
   raqamli tovarlar fizik jihatida etkazib berishni talab etmaydi.
   

Internetda bazi bir tovar va xizmatlarning narxlari yuqoriligiga sabab bo’luvchi omillar quyidagilar:

1. 
   Etkazib beruvchi kanal xarajatlari.
   
2. 
   Mukofot foizlarining to’lanishi, yani kompaniyalar o’z saytlarida boshqa firmaning magazinlarini reklama qilganlarida ularga mukofot foizlari to’lanadi. Savdo hajmining 7% dan 20% gacha bo’lgan miqdori.
   
3. 
   Saytni yaratish va uni boshqarish bo’yicha xarajatlar. Forester tadqiqot markazi (www.foresterreseach.com) tadqiqotiga ko’ra har birta konservativ sayt 1000$ dan 100.000$ gacha xarajatni talab etadi.
   
4. 
   Marketing va reklama xarajatlarning yuqoriligi. Boston Consulting Group (www.bsg.com) tadqiqotiga ko’ra elektron biznes bilan shug’ullanuvchi korxona o’z daromadining 43% ini reklama va marketingga sarflaydi, bu esa ananaviy biznesda esa o’rtacha 14,2% ni tashkil etadi.
   

Internetda narxni shakllantirish.

Internet bozori narx bo’yicha mukammalroq sanaladi. Chunki narxlar to’g’risidagi ma’lumotlar ko’zgudek barcha sotuvchi va xaridorlarga yoki vositachilarga bir xil ma’lum. Elektron biznesda ko’pchilik tovarlar an’anaviy biznesga, tovarlarga qaraganda anchagina arzon.
Arzon bo’lishiga ta’sir qiluvchi omillar:

1. 
   Savdo agentlari (vositachilar)- ya’ni ular xaridorlarga ko’plab turdagi tovar va ularni narxlari borasida juda ko’p ma’lumotlarni yetkazib turadi va sotuvchilar ham u yoki bu tovarga raqobat jihatidan narx belgilashga yondashadi.
   
2. 
   Teskari ouksionlarning mavjudligi-ya’ni bunday ouksionlarda xaridor sotuvchining belgilangan narxiga o’zini narxini taklif etishi mumkin.
   
3. 
   Erkin hududlarning mavjudligi
   
4. 
   Venchur kapitali-ya’ni ko’plab internet loyihalarni Venchur kompaniyalari qiziqqan holda uzoq muddatli hamkorlikda amalga oshirilishi sanaladi. Ular ishning boshlashida zarar ham ko’rishi mumkin yoki katta yo’qotishlarga duch kelishi mumkin.
   
5. 
   Juda yuqori raqobat-narx arzon bo’lishiga xarajatlarning kamayganligiga sabab bo’ladi. Xarajatlar kamayishiga quyidagi sabablari:
   

1. 
   Barcha ishlarni (buyurtmalarni, reklamani) insonning o’zi bajarishi ya’ni boshqa biron bir shaxsga to’lovlar yo’qligi.
   
2. 
   Zaxiralar bilan bog’liq bo’lgan xarajatning cheklanganligi bu Electronic Data Interchange-EDI deb nomlangan tizim asosida amalga oshiriladi hamda yetkazib berlishlar esa JIT (just in time) rejimiga asoslanib bo’ladi.
   
3. 
   Savdo bo’yicha uni tahlil qilish bo’yicha xarajatlarning kamligi.
   
4. 
   Call Center larning an’anaviy ko’rinishiga nisbatan elektron biznesdagi iste’molchiga ko’rsatilayotgan xizmatlarning arzonligi va aniqligi.
   
5. 
   Raqamli tovarlar fizik jihatida yetkazib berishni talab etmaydi. Internetda ba’zi bir narxlari yuqoriligiga sabab bo’luvchi omillar:
   
   1. 
      Yetkazib beruvchi kanal xarajatlari.
      
   2. 
      Mukofot foizlarining to’lanishi ya’ni kompaniyalar o’z saytlarida boshqa firmaning magazinlarini reklama qilganlarida ularga mukofot foizlari to’lanadi. Savdo hajmining 7% dan 20% gacha bo’lgan miqdori.
      

Saytni yaratish va uni boshqarish bo’yicha xarajatlar Forester tadqiqot markazi tadqiqotga ko’ra har birta konservativ sayt 1000$ dan 100.000$ gacha xarajatni talab etadi.
Marketing va reklama xarajatlarning yuqoriligi Boston Consulting Group (BCG) tadqiqotiga ko’ra elektron tijorati bilan shug’ullanuvchi korxona o’z daromadining 43% ini reklama va marketingga sarflaydi, an’anaviy biznes esa o’rtacha 14,2% ni tashkil etadi

Internet tovar va xizmatlarni sotish va sotib olishning eng effektiv va ommalashgan yuli bulib, bu xizmatlarga kitoblar, orgtexnika, programma Bilan ta’minlash, musikali kompakt disklar, videokassetalar, aviabiletlar kiradi.

Borgan sari kuprok iste’molchilar uzlariga «on-layn» rejimida sotilayotgan tovar va xizmatlar mikdori doimo ortmokda keyingi yillarda elektron tarmokda ishlayotgan sotuvchilar (masalan, Amazon va Travelocity) o’z soxalarida oldingi o’rinlarni egalladilar.
An’anaviy savdoni mashxur kompaniyalar avvaliga internetni inkor kildilar, sungra o’z qarashlarini kurib chiqdilar. Bu bobda xaridorlar nuqtai nazaridan elektron savdoning obzori berilgan, xamda internet –texnologiyalarining narxlarga, tovarlarni taklif qilish va firmalar raqobatiga iqtisodiy ta’siri muxokama qilinadi.
Bu erda ikkita muxim jixat bor: “ on-layn “ rejimida olish –sotishnmng qanday iqtisodiy muvofiqligi bor, ya’ni nega “on-layn” rejimida savdo qilish kerak?
Elektron savdodan kim ko’proq mafaatdor bo’ladi: sotuvchimi yoki oluvchi?

Elektron tijoratning tovarlar taklifi va narxiga ta’siri.

Internet orkali tovarlar va xizmatlarni sotib olishning odatdagi usuldan farqi quyidagicha : Birinidan, tovarlar, ayniqsa bir jinsli tovarlar xaqida axborotni izlash oson bo’ladi. Axtarish xarajati odatdagi savdo usulidan arzon bo’ladi. Ikkinchidan, sotuvchilar o’z xaridorlari xaqida kuproq axborotga ega bo’ladilar, “shaxsiylashtirilgan texnologiya”lar tufayli sotuvchilar xaridorlar xaqidagi ma’lumotlarni olish imkoniyati, oldingi oldi-sotdilar xaqida ma’lumotlarga ega bo’lish imkoniyati va mos ravishda narxlar va xizmatlar o’zgartirishi imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Umuman bu sistema quyidagi strategiyalardan foydalanishning qushimcha imkoniyatlarini beradi.

1. 
   Maxsulotlarni xilma-xillashtirish; bozorning turli qismlari iste’mochilariga bir maxsulotni turli vaziyatlarda taklif qilish ;
   
2. 
   Narx diskriminastiyasini qullash, bir-xil maxsulot uchun turli iste’molchilarda turlicha narxlar belgilash
   
3. 
   Bozor “xujumi” aloxida iste’molchi uchun takliflarni ishlab chiqish;
   
4. 
   Omma uchun odatda aylanadigan individual iste’molchilar uchun asosiy tovarlarga past narxlarni shakllantirish.
   

“On-layn” tizimidagi tijoratning iste’molchilar uchun afzalligi

Iste’molchilar uchun “On-layn” tizimi qulayroq, chunki iste’molchi talabiga to’laroq javob beradigan tovarni topish oson, narxlarni taqqoslash oson.Ayniqsa bu bir turdagi tovarlar
–kompakt disklar kitoblar, dastur ta’minoti kabilarga nisbatan samaralidir, lekin murakkabroq narsalar, masalanaviabiletlar uchun xam shunday.
Faraz qilaylik, siz shu yo’l bilan musiqiy kompakt disklar olmoqchisiz. Buning uchun 2 ta usul bor. Brinchisida siz standart qidirish dasturlari, masalan Yahoo va Altavista -nimani xoxlashingizga bogliq ravishda orqali xarakat qilib veb-saytlarning katta xajmdagi ro’yxatini olasiz va ularga kirib ularning xar biriga qulda so’rov yozib o’zingiz tanlagan disk narxini topasiz. Bu jarayon ko’p vaqt oladi va xaqiqatdan ozgina veb-saytlardan foydalana olasiz. Biroq bu magazinlarga qungiroq qilish yoki borishga nisbatan baribir yaxshiroq. Bunda “on- layn” real tejam beradi. Biroq, yana xam samaralirok vaziyat “shop-bot”bor. Bunda siz “musiqiy kompakt disklar“ kategoriyasini tanlaysiz, nomi yoki turini tanlaysiz va shop-bot barcha saytlarni qarab chiqadi; narxini so’raydi va narxi eng past bo’lgan tovar xaqida axborot beradi (yoki eng past narxlardan boshlab tuzilangan ro’yxatni beradi ).
Agar siz eng past narxda kompakt disk sotib olmoqchi bo’lib magazinlarni axtarib chiqsangiz juda ko’p vaqt sarflar edingiz.Ko’p vaqtning sarflanishi xaridingizni ancha qimmatlashtirib qo’yar edi.Shop-bot orqali qidirish esa deyarli vaqt olmaydi.
Xozirda shunday qidirish tizimlari, masalan–Dealtime Grenter Good(ular siz sarflagan summaning kamida 5% ini siz tanlagan tashkilot uchun muruvvat yordami uchun o’tkazishga va’da berishadi), Jango, My Simon, StreetPrices, StoreRunner va Bid find (ularning faoliyati “on-layn “ aukstionlar ishiga qaratilgan ).
Bugun kompaniyalarning goyalari bir–xil bo’lsa xam texnologiyalari farq qiladi.Masalan, My Simon mexanizmi odamning xatti-xarakati immutastiya qiluvchi Vizual learning agent qidiruv texnologiyasini ishlatadi.
Evenbetter bilan ishlayotgan ro’yxatdan o’tgan xaridor sayt orqali (masalan Amazon) biroz narsa sotib olayotib xuddi shu tovarni boshqa joyda arzonroq sotib olish mumkinligi xaqida ma’lumot olishi mumkin va sichqlonchadagi knopkani bosish bilan arzon saytga o’tib ketishi mumkin.
shop-bot lar on-layn rejimida sotib olayotgan xaridorlar orasida juda ommalashgan. 2003 yili Angus Read maslaxat firmasi tomonidan o’tkazilgan tadqiqotlarga ko’ra AQSh dagi yollanma ishchilarning 1000 tadan 67%i shop-botdan foydalanadilar. Bu son yangiliklar va sport saytlariga kiruvchilardan ozgina kam xolos. Sotuvchir berilganlarga ko’ra narx belgilaydi, agar ular talab oshayotganini ko’rishsa narxni orttiradi.
shop-bot lar asosan bir turli tovarlarga ixtisoslashgan bo’lsa xam bu texnologiyani murakkabroq uchun xam ishlatmaslikka sabab yo’q. Masalan Mortgage bot. com iste’molchilar uchun turli ippoteka –bank kreditorlarning turli parametrlarini taqqoslaydigan birinchi veb sayt deb xisoblanadi. Bu saytda prostent stavka va yigimlari taqqoslanadi, narxlar xaqida kerakli axborot ni ishlashi ta’minlanadi –ya’ni turli kreditorlar bilan ishlash afzalliklari solishtiriladi. Natijalar ularni oson taqqoslash imkonini beruvchi formatda berirladi. ””Unumli qidiruv ippoteka bilan xaridor uchun “”on-layn rejimida qidirish vaqtini qisqartiradi, va oxir oqibat iste’molchi eng kam prostentli qarzni topadi”, -deydi Skot Xerr, M&I Morgage Corporation Morgagebot. com firmasining prezidenti –“Agar biz iste’molchilarga kreditor “on-layn ” rejimida yaxshi narxni taklif qilayotganini bildirsak, bo’lgusi qarz oluvchilar qidirishga kam vaqt sarflaydilar va imkoniyatlarini taqqoslashga ko’p vaqtlari qoladi. Odatda, Morgagebot. com yordamida”on-layn”qidiruvi bir minutdan akm vaqt oladi. Kompaniyaning aytishicha, qo’lda qidirish o’rtacha 30 minut vaqt olar ed i.
Shunisi qiziqki, taqqoslashga sayt o’zini kam qo’shadi, xolbuki sayt kreditorlarni xech qanday garazsiz qidirish bilan shugullanishi aytilgan.
“Biz bu texnoloogiyani kengaytirish va iste’molchilarga “on-layn ” rejimida eng yaxshikreditorlar xakida begaraz axborot berishni maqsad qilib qo’yganmiz”-deydi Xepp. Lekin men iste’molchilarda bu borada ikkilanishga jiddiy sabablar borligini keyinchalik aytaman.
Lekin, sotuvchilar xam foyda ko’radilar.
So’zsiz. iste’molchilar “on-layn “ rejimi yordamida xarid qilar ekanlar yutadilar. Boshlanishiga aytish kerakki, sotuvchilar xam yutadilar, chunki bir-birlaring narx siyosatlarini kuzatishga kamroq vaqt sarflaydilar va ularning ozgina ko’tarilgan narxlarni oson bo’ladi.
Yana sotuvchilar “on-layn “da sotayotib ana’naviy savdo bilan taqqoslaganda ularda kim ularning sayti bilan qiziqayotganligini aniq aniqlab olishlariga imkoniyatlari bor.
Berilgan veb-sayt demografiyasiga muvofiq personifikastiya.Ya’ni bu veb saytdan foydalanuvchi xaqida qisqacha tasavvur tuzish, uning faoliyat doirasini aniqlashni amalgaoshirish mumkin.
Keyin korrelyastiya (foydalanuvchilarning afzal ko’rgan narsalarini taqqoslash va bu korrelyastiyaga asoslanib takliflar kiritish masalan –Barnes& Noble va Firefly shu prinstip asosidakitob sotib olishnitaklif qiladigan sistemani yaratdilar )o’tkazadilar.
Personifikastiya texnologiyasidan foydalanib, sotuvchi konkret odamning u xaqidagi axborotga asoslanib, xoxishigamos keluvchi taklifni shakllantirishi mumkin.U narxni xam personalizastiya qilishi mumkin.Personifikastiyalash texxnologiyasining moxiyati shundaki, u iste’molchi shu maxsulotni sotib olishni qanchalar xoxlashinianiqlash imkonini beradi, mos keluvchi narxni belgilaydi yoki taklifni mijozning istaklariga javob beradigan qilib o’zgartiradi.
Elektron savdoda personifikastiya texnologiyasi bir necha darajada foydalaniladi.
Birinchidan sotuvchidan “birichi darajali narx diskrimianstiyasi ”strategiyasini qullaydilar, ya’ni turli xaridorlarga, ularni identifikastiya qilgach tovarni turli narxlarda sotadilar.
Ikkinchidan sotuvchilar elektronsavdo yordamida tovar va xizmatlarni akm chiqim bilan ba’zan esa umuman chiqimsiz rastomizastiyaqiladilar.
Uchinchidan, bu texnologiya tufayli sotuvchi xaridorlar xaqida ma’lumot yigib, avval risk bilan operastiyalar –masalan qimmatbaxo avtomobil sotaytib uni xaydab sinab ko’rish (test- drive) ni tashkil qilishda aldanib qolish yoki o’smirlaning bezoriligiga uchrashdan tashvishlanmasligi mumkin.
Elektron savdo iste’molchi xaqida maxsus ma’lumot berib.katta imkoniyatni beradi.
Foydalanuvchilar saytgakirayotib odatda.registrastiyadan o’tishadilar (ko’p kompaniyalar yoki registrastiyadan o’tishnitalab qiladilar yoki o’zi xaqida ma’lumot qoldirishgaragbatlantiradilar), sotuvchi berilgan vaqtda kim uning ma’lumotlar omboriga kirganini aniq biladi. Bu sotuvchilargao’zlarining takliflarini shakllantirishga va ma’lum mijozlar uchun baxo belgilashda yordam beradi. Xuddi shu ma’lumotlar (masalan, bundan avvalgi xaridor tajribasiga asoslanib ) xaridorgakeyigi safar qanday tovarlar va xizmatlar kerak bo’lishini aniqlab. oldindan bu tovarlarni ulargataklif etish uchun foydalanish.
Keyingi yillarda sotuvchilar va marketing xizmatlari tomonidan iste’mochilar xaqidagi maxsus axborotlarni o’z ichiga olgan katta miqdoridagi ma’lumotlar omborlari (baza dannыx
)yaratganlar (masalan turli iste’mol kartochkalari –ular tovarlarni ma’lum bir skidka (chegirma )bilan sotib olish xuquqini beradi va mijozlar tomonidan magazinga tashrif buyurish chastotasini stimullashtiriladigan (rag’batlantiriladigan ) dasturlarni yara- tganlar.
)Hozirgi vaktda British Teklecom va Britaniya pochta xizmati kabi kompaniyalar firmalarga potenstial iste’molchilarni aniklash va individual takliflar ishlab chikish buyicha texnologiyalarni taklif kilmokdalar.
Bu texnologiyalar mijoz xaqida yanada aniqrok ma’lumotlar olishda ishlatilishi mumkin. Bu marketing «yakkama-yakka» yoki itaruvchi (push)marketingdir.
Experion agentligi bozorga elektron savdosi bilan shug’ullanuvchi sotuvchilarga iste’molchilarga darhol tanib oladigan Yangi dasturni chikardi.Savdogarda mijoz xakida aniq ma’lumotlar; uning to’lash imkoniyati u yoki bu tovarga bog’liqligi haqida ma’lumotlar paydo bo’ladi.
Bu sayt sotuvchining mijoz talablariga maksimal darajada javob bera olishini ko’zda tutgan. Moliya kompaniyalari straxovaniyaning yanada foydali shartlarini taklif qilib, konkret mijozlar uchun investistiya programmalarni ishlab chiqib bunday dasturlardan faol foystdalanadilar deb umid qilinmoqda.
“Sandi Time” ga intervyusida Experion vakili Richard Fidis dedi: potenstial imkoniyatlar chegaralanmagan. Xaridorlar narxning kamayishidan va maxhsus takliflardan yutadilar. Siz ko’rishingiz mumkinki, agar maxsus kredit kartani pastroq prostent stavaksi biln sotib olsaingiz, xaridingi0zga chegirma berish taklifini beradilar.kompaniyalar o’z takliflarini yanada puxtaroq yarata oladilar, chunki buyurtma orqalitovarlar sotish bugungi k4ndagi tabiiy prog7ressni ifoda etadi. Shuning uchun 14 yoshli o’smirlarga qimmatbaho mahsulotlarni yoki biznesmenlarga kompyuter o’yinlarini skidka blan chegirama qilish ma’nosizdir.Yaxshi fikrlanmagan strategiya o’tmishga ketdi.
Xuddi shunga o’xshash texnologyalar AQSh da ishlatilmoqda – Shapiro& Varian (1999) aytadiki”on-layn ”rejimida savdo qilish qilish etkazib beruvchi bex15-№ x 15amalda barcha sotuvchiga individual narxda sotish imkonini beradi.
Personizastiyalashgan narx xosil qilish kengsh qulolanila boshlandi.
Masalan AQSh da dastur ta’minoti bilan savdo qiluvchi broad Visionkompaniyasi Retail commerce Suit ni taklif qiladi, Bu ulrning aytishicha elektron savdo ishtrokchisiga dinamik narx hsil qilish : turli xaridorlardan bir –xil tovar uchun turlicha narx olish imkonini beradi.

Perasonalizastiya qilingan marketing : uni qo’llab- quvvatlovchi va unga qarshi dalillar. Internet bozori bo’yicha Ernst & Yung kompaniyasi tomonidan o’tkazilgan tadqiqot shuni ko’rastdieki, in ternet odatda “o’ylab ko’rilgan xaridlar”uchun ishlatiladi. boshqacha

aytganda xaridogr nimani hoxlashini aniq biladi. Va ko’proq samara berpadigan savdoni amalgaoshirish uchun internetdan foydalanadi. O’z-o’zidan ma’lumki.Odatiy usulda xam shunday bo’ladi.Lekin buncha xaridor magazinma-magazin yurishga ko’p vaqtni sarflaydi.va oldindan nima stib olishni bilmaydi. Agar chekldama bo’lmaganda bu xaridor imkoniyatlarini kuchli darajada cheklagan bo’lar edi.Chunki, o’ziga nima kerak bo’lishini bilgan xaridor cheklamagakamroq vaqt sarflaydilar.Sotuvchi bu muammoni personizastiyalashtirilgan texnoloyadan foydalanib xal qilishi mumkin.
Bu texnologiyalar faqat xaridor xaqida ma’lumot yig’ish uchunginaemas.xaridornning kelgusidagi istaklarinir oldindan prognoz qilib avvaldan ungakerakli xizmat va tolvarni taklif qilish uchun xam qullaniladi.
Buyuk Britaniyada shunday texnologiyalardan biri Telecom you CAN. British Telecom firmasining texnologiyasi bo’lib bu fira telekommuniakstiya xizmatlari bozorlarida etakchi o’rinni egallagan (unga telkommunikastiya xizmatlari bozorining 80% i xususiy shaxslarga xizmat bozorining 64% i tegishli ) bo’lib, you CAN texnologiyasini yaratdi. Uning maqsadi “kompaniyalarning ularning biznesida yrdam berish va mavjud texnologiyalarni
kommpaniyalarning mijozlari bilan munosabatlari ni tkomillashtirishda foydalanish ” dan iborat. Bu xizmatlar o’z ichiga Call markazlarni yangiliklar va informachstiyalar kanallarini va personaollizastiyalashtirrilgan tarmoqlarini oladi.
Shu kabi texnologiyalarning mazmuni eng bop mijozlarni axtarib topish va ishlab turishdan iborat. Yangi mijozlarni jalb etish uchun, sotuvchi potenstial mijolzlarni o’rganadi va ular uchun individual takliflarni shakllantiradai. Shu bilan birga u mavjud xaridorlarni o’rganish da davom etishi va ularning xar –biriga nima eng ma’qul kelishini aniqlab olishi mumkin.
Mijozlar bilan munosabatlar menejmeti sotuvchilarga xaridorlar bilan munosabatlarni yaxshilashgaimkon beradi vauning xaridorlari hozirda nimani hoxlayapti, va kelajakda ularga nima kerak bo’lishini o’rganish imkonini beradi. Bu xolda sotuvchilar xaridarlarning istaklarini yaxshiroq qanoatlantirish mumkin.
Xaridorlar xaqidagi ma’lumotlarni to’plovchi va analiz qiluvchi ma’lumotlar omborini rivojlantira borib kompaniyalar eng foydali mijozlarni aniqlashlari mumkin va mos ravishda o’zlarining marketing harakatlarini ularga yo’naltirish mumkin.
C. YAM faraz qiladiki, kompaniyalar o’zlaring mijozlariga kerakli maxsulotni topish uchun etarli me’lumotlarga egalar, an’anaviy marketing vositalari esa ma’lum bir maxsulot uchun xaridor qidirishga yo’naltirilgan bo’ladi. Avvalgi xaridlar va kelishuvlar xakida axborot to’plab, kompaniyalar o’z mijozlari bilan uzoq muddatli munosabatlar o’rnatishlari mumkin. YOU CAN mijozlarni jalb etish va ishlab turishga doir bir qator texnologiyalarni taklif etadi. Bunda elektron servis muhim rol o’ynaydi. Elektron savdo xaridorga tovarlarni xaridorlarga tovarlarni internet orqali zarar qilish va haq to’lashga imkon beradi.
Yana kompaniyalar istalgan vaqtda sotuvlar haqida axborot olishi mumkin, bu ularga talablardan doimo xabardor bo’lib turishgaimkon beradi. YOU CAN tizimi xar-bir mijoz haqida axborot yig’adi va keyin uni tahlil qiladi va mijozlarni o’z an’analarigamos ravishda guruhlarga ajratadi. Kompaniyalar bu ma’lumotlardan har-bir mijoz bilan ishlashda foydalanishlari va shunday qilib mijozlarga xuddi kerak bo’lgan narsani taklif qilib. Sogtuvni ko’paytirishlari mumkin.
Umumun, dastur tizmi xaridor hatti- harakatini kuzatib borish imkonini beradi. Bunday dastur tizimldari “josulik dastur ta’minoti ”degan nom olgan. Bu ma’lumotlar bazasi xaridorlarning kelgusidagi talablarini aniqlashda ham qo’l keladi.Agar, masalan, xaridor hozirgina dam olish kunlari uchun parijga yo’llanma sotib olagn bo’lsin, dastur uning uchun mos keladigan ekskursovod tanlab berishi mumkin.Va sichqoncha tugmasaini bir marta bosish bilan mijoz kechqurun bormoqchi bo’lgan teatr yaqinidaga restoranda stol zakaz qilib qo’yishi mumkin. Albatta hamma ham bularga xursand emas. Amerikada Real Networks, Double CHck va Amazon kompaniyasining bo’limlaridan biri –Alexa larga qrshi sud jarayonlari boshlandi.
Da’vogarlar aytadilarki, kompaniyalar fuqarolarning shaxsiy xayotlariga bostirib kirmoqdalar.Amerika jurnalisti qizi uchun Mattel firmasining o’ynini sotib olayotib firmaning Broaddeast deb ataluvchi yashirin dasturi o’zining saytiga yashirincha ulanib olagnini aniqlagach Mattel firmasi xaridorlar g’azabiga uchradi. Mattel firmasida va yashirin dastur asosiy dasturni yangilash uchun kerak deganlar.
Shaxsiy xayotga aralashishgaqarshi bo’lgan Lobist guruxlari dastur ta’minotlari ortiqcha ko’p imkoniyatlarga, masalan har qanday kompyuterdagi istalgan faylga kirish imkoniyatlarigi yoki bolalar Mattel o’yinchoqlarini qanchalik tez-tez o’ynab turishlarini kuzatib borish imkoniyatlariga ega ekanliklarini aytmoqdalar.Tez orada Mattel firmasi Broaddeast dasturidan voz kechdi.
Amerikalik programmist StivGibson ko’pgina odatdagi dasturlar shunday imkoniyatlarga ega ekanligi ni aniqlagach “Spyware” terminini o’ylab topdi.
U agar siz muntazam o’z kompaniyangizdan foydalanib tursangiz kompyuteringizda shunday spion (josus) bo’ladi deb faraz kiladi. U hozirda “ kompyuterlarda egasiga xabar berilmagan holda 23 mln ga yaqin josuslik dasturlari” kiritilagn edi.
Lekin foydalanuvchilarni kuzatish bo’yicha mijozlar Spyware tasarrufiga kirmaydi.Amalda har qanday veb sayt “Cookie”deb ataluvchi kodga ega bo’lib, foydalanuvchi harakatlarini kuzatib turadi.
Bu “pirojkalar ”-odatdagi matn qatorlari bo’lib tanlangan veb saytlardan foydalanuvchi kompyuteriga o’tadi.
Cookie lar har qanday veb saytda avval unga kirgan foydalanuvchini tanib olishga imkon bo’lishi uchun yaratilgan. Cookie lar on-layn rejimida birlashgan va personallashtirilgan savdo texnologiyasini yaratadilar.
Bertran natijasining elektron savdodagi ahamiyati.
Bertran xulosasi Bertran paradoksi deb ham ataladi.
Bu shu bilan bog’liqki, narxlar raqobati nol foydaga olib keladi, bunda xatto bozorda 2 ta firma bo’lsa ham.
Xuddi shunday natija 8 yoki mln sotuvchi bo’lsa ham yuzaga keladi.
Amalda ko’ramizki bozorda o’z sotuvchi bo’lishiga qaraganda ko’p bo’lishi raqobatni kuchaytiradi. Bertran xulosasi bu paradoks u matematik nuqtai- nazardan to’g’ri va bizning borliqqa munosabatimizdan farq qiladi.
Albatta xaqiqiy narx raqobati dunyosining ba’zi bir tomonlari Bertran tahlilidahisobgaolinmagan.shuning uchun ham o’yin natijalari bilan haqiqiy, real sharoit farq qiladi.
Bertran modelishga asoslanib quyidagi 3 xulosani olish mumkin:

1. 
   Xaridor doim xam eng past narxli tovarni izlaydi, bunda sotuvchilar soni ma’lum emas.
   
2. 
   Sotuvchilar o’z konkurentlaring narx o’zgarishlariga e’tibor qilmaydilar, chunki analiz sotuvchi va xaridorning o’zaro ta’sirini ko’zda tutadi, bunda oxirgi natija 1 ta bo’ladi- real xayotda esa bu natija bo’lmasligi mumkin.
   
3. 
   Maxsulotlar bir-xil va xaridorga ta’sir qiluvchi narsa 1 ta bo’lib, u –narxdir.
   

Tahlil firma markasiga bog’liqli xizmat ko’rsatishdagi farq tovarlarning mayda – chuydalari bilan farq qilishi kabi faktorlarni hisobga olmagan
Bertran xulosasini o’quv maqsadlarida foydalidir. Uch xulosa bozor ideal raqobatini buzuvchi turli “ishqalanish ” larni paydo qiluvchi manbalar bo’lishi mumkin.
Elektron savdoni ko’pincha “ishqalanish “ larsiz savdo deb atashadi. (Bil Geyts ga ko’ra
–“ishqalanishsiz kapitalizm”).
. Bozordagi “ishqalanish” manbalrini aniqlash uchun o’tkazilgan iqtisodiy tahlildan foydalanib biz bu “ishqalanish”larni kamaytiruvchi texznologiyalarning iqtisodiy qimatligini osonroq tushunib etamiz.Buni faqat Bertran ning o’quv modelidan foydalanib qilish mumkin.

Xaridorlarni tadqiq qilish va taqqoslovchi xaridlar : tovarlar qidirishga sarflarni iqtisod qilish.

Agar xaridor narxlar xaqida axborotistash uchun kamroq vaqt va kuch sarf qilishni istasa va qidiruv uncha qimmat bo’lmasa, sotuvchilargaraqobat bosimi ortib ketadi.

Shu bilan birga qidirish sarf xarajatlari ko’p bo’lmasa bu shuniko’rsatadiki, sotuvchilar axborot bilan yaxshi xabardor va ularga o’z raqobatchilaring narx siyosatlari bilan tanishib turishi osonroq.
Farz qilinadiki.qidirish xizmatlarinianaliz qilish Shopbot larning foydalanishini stimullashtiradi, lekin haqiqatda ham qidirish arzonlashadimi ?
Iqtisodiy tahlil nima berishi mumkin?
Bertran tahlilida xaridorlar doimo narxlar past bo’lgan sotuvchildarga murojaat qiladilar deb faraz qilinadi. Lekin bunday qilish uchun ular bunday sotuvchilarni topishlari kerak haqiqatda narxlarni taqqoslab tahlil qilish ko’p vaqt va kuchni olishi mumkin. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, odatda xaridorlar biror tovar yoki xizmat haqida “ umumiy tasavvur ”ga ega bo’ladilar. Ular umuman narxlarni taqqoslamaydilar, masalan ko’p magazinlar tovarlarni “o’zgarmaydigan narx ” larda taklif etadilar va agar bundan past narxli tovarni topsangiz bir narxlar farqini qaytarib beramiz deb va’da beradilar.
Ma’lum bo’lishicha narxning bunday garantiyasi xaridor uchun etarli bo’lib tovarni sotib oladilar chekni esa kassirda qoldiradilar.
Nega iste’molchilaning bir qsmi narxlarni taqqoslab ko’rmaydilar ?bu qidirishning qimmat tushishish sabablimi?
Busavolgajavob berish uchun faqt 1ta tadqiqiot o’tkazamiz. Faraz qilaylik shunday narx mavjud bo’lsin (boshqacha aytganda narxlar muvozanati mavjud bo’lsin)
Barcha sotuvchilar bir-xil narxda taklif etsinlar, bunda iste’molchilarda pastroq narxdagi tovarnitopish istagi bo’lmaydi.Shuning uchun iste’molchilar hamasini o’zlari kirgan magazindan oladilar.Agar ular narxlarni taqqoslamas ekanlar sotuvchilarda ham narxlarni pasaytirish ehtiyoji tug’ilmaydi.
Amalda birgina rastional narx –yakkaxokim narx bo’lib, u maksimal foyda beradi, bu narx talabiniqanoatlantiradi va bosh qa sotuvchilarni inkor qiladi. Raqobat bop narx Bertran taklif etgandek P-C bo’lmaydi.
Xatto bu xulosa qidirish xarajatlariga bog’liq bo’lmagan holda to’g’rilicha qoladi.
Birgina dalil shu bo’dadiki qidirish xarajati qanchalik oz bo’lsa ham mavjudligidir. AQSh da mahalliy qo’ng’iroqlar arzonturadi va qidirish xarajati -telefon orqali gaplashishga ketgan bir necha minut bo’dadi.
Bizning bu holdagi xulosamiz Bertran nikiga qaraganda ham paradoksaliroqdir. Agar qidiruvga ketadigan bo’lsa, “bir-xil narx gipotezasi ”mavjud bo’lmaydi.
Bu erda sotuvchilar tabaqalantirilgan narxlar o’rnatishi va xaridorlarning olishdan olo’din narxlarni taqqolslashi ehtimoli katta bo’ladi.
Haqiqatda ham sotuvchi va xaridolrlar hatti-haraaktlariign tadqiqioti qidirishlarga xarajat mavjeudligini ko’rsatadi.
1980 yil Holl Varian tomon6idan o’tkazilgan tadqiqiotda iste’molchilar 2 guruxga bo’linadilar :

1. 
   Sotuvchini tavakkaliga tanlab, agar narx o’zlari kutganidan past bo’lsa sotib oluvchilar
   

;

2. 
   Avval tovarlarning narxi eng arzonlarini istab topib so’ngra sotib oluvchilar
   

Har qanday sotuvchi birinchi xaridorlari tomonidan bo’ladigan talabning bir qismiga ega bo’ladilar, chunki bunday iste’molchilar narxlarni taqqoslamaydilar.Qisman sotuvchilar bir qton tovarlarga narxni pasaytirib savdoni boshqarishlari mumkin.Agar sotuvchi savdoni boshqarsa uning 2chi gurux xaridorlarni jalb etish imkoniyati ortadi.
Ikki gurux xaridorlari bilan munosabatlarni o’yin shaklida ko’raylik. Muvozanat xolidpa va o’yinda sotuvchi vaqti –vaqti bilan tasodifiy sotuvni amalga oshiradilar. Sotuvning takrorlanishi talab xajmi, konkurentlar soni kabilarga bog’liq bo’ladi.