Reja: Elektrolitlarning suvli eritmalari

9.4. Kislota, asos va tuzlarning dissotsiatsiyasi. Ionli reaksiyalar. Suvdagi eritmalarida elektrolit bo`lgan kislotalar, asoslar va tuzlarning elektrolitik dissotsiyatsiyasi nuqtai-nazaridan ko`rib chiqaylik.
Kislotalarning xossalari faqat eritmalarda va nuqul suvli eritmalarda namoyon bo`ladi, masalan, suvsiz HCl yoki suvsiz H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> lar yoki ularning benzoldagi eritmalari umuman kislotalik xossalarni namoyon qilmaydi. Suvli eritmalarda kislotalar dissotsiyatsiyalanadilar va vodorod hamda kislota qoldig`i anionlarini hosil qiladi.
Shuning uchun bunday eritmalarning xossalari butun molekulalarga emas balki, alohida ionlarga bog`liq bo`ladi. Demak kislotalarga beriladigan xossalar asosan Н⁺ ionlariga bog`liq bo`ladi, eritmada Н⁺ ionlarining yo`qolishi bilan kislotalik xossa ham yo`qoladi.
Elektrolitik dissotsiyalanish nuqtai-nazaridan kislotalar suvdagi eritmalarida faqat bir turdagi kationlar - Н⁺ ionlarini hosil qilib dissotsiyalanadigan elektrolitlardir.
Kislotalarning dissotsiyalanish harakteri va dissotsiyalanish darajasi uning kuchiga va negiziga bog`liq bo`ladi. Kuchli bir negizli kislotalar qaytmas jarayon bilan dissotsiyalanadilar:
HCIO₄ → H⁺ + CIO^-₄
HJ → H⁺+I^-
Kuchli ko`p negizli kislotalar bosqichli dissotsiyalanadilar, bunda 1-chi bosqich qaytmas, qolganlari qaytar bo`ladi:
H₂SO₄ → H⁺ + HSO^-₄
HSO^-₄ ↔ H⁺ + SO^-2₄
Kuchsiz bir negizli va ko`p negizli kislotalar faqat qaytar jarayon bilan bilan dissotsiyalanadilar:

Dissotsiyalanishdagi bosqichlar soni kislota negiziga teng bo`ladi. Dissotsiya konstantasi bir bosqichda ikkinchisiga o`tganda keskin kamayadi. Bu eritmada birinchi bosqichda bo`lgan ionlargina ko`p bo`lishini bildiradi.
Hamma asoslar uchun umumiy bo`lgan ularning eritmalarida OH^-(gidroksil) ionlarning bo`lishidir, ishqorlik xossasini tashuvchi bo`lib OH^- (gidroksil) ioni xizmat qiladi. Eng kuchli ishqorlar I-guruh ishqoriy metallarning gidroksidlari bo`lib, masalan o`yuvchi natriy va o`yuvchi kaliyning 0,1 normal eritmalarida α<sub>g</sub>=90 % гача бўлади. Ko`pchilik asoslar kuchsiz elektrolitlardir.
Demak, elektrolitik dissotsilanish nuqtai-nazaridan asoslar eritmalarida faqat bir turdagi anionlar - OH^-(gidroksil gruppa) ionlarining hosil qilib dissotsiyalanidigan elektrolitlardir. Asoslarning dissotsiyalanish harakteri va dissotsiyalanish uning kuchi va kislotaliligiga (asosliligiga) bog`liq bo`ladi. Asos tarkibidagi gidroksil gruppalarning soni (nOH^-) ayni asosning kislotaliligi deyiladi. Agar asos tarkibida bitta OH- gruppasi bo`lsa bir asosli, agar ikkita (2ОН<sup>-</sup>)bo`lsa ikki asosli deyiladi va h.k.
Kuchli bir yoki ikki asosli asoslar faqat bir bosqichda qaytmas dissotsiyalanadi:

Kuchsiz bir va ko`p kislotali (asosli) asoslar qaytar va bosqichli dissotsiyalanadilar, bosqichlar soni asosning kislotaliligiga bog`liq bo`ladi.

Amfoter asoslar bir vaqtning o`zida ham kislota tipi ham asos tipi bo`yich dissotsiyalanadilar
Tuzlar suvda eriganda musbat Н⁺ ionlaridan tashqari boshqa musbat ionlar, hamda manfiy ОН^- ionlaridan tashqari boshqa manfiy ionlar hosil qilib dissotsilanadigan elektrolitlardir.

Nordon tuzlar – suvdagi eritmalarida metal kationi va kislota qoldig`i anionidan tashqari Н<sup>+</sup> kationi ham hosil qilib dissotsiyalanadigan elektrolitlardir. Nordon tuzlar bosqichli dissotsiyalanadi, birinchi bosqich qaytmas, qolgan bosqichlar qaytar bo`ladi:

Asosli tuzlar – suvdagi eritmasida metall kationi va kislota qoldig`i anionidan tashqari ОН^- gidroksil ionini ham hosil qilib dissotsiyalanadigan elektrolitlardir:

Birinch bosqich qaytmas, qolgan bosqichlari qaytar bo`ladi.