Reja: Ekspert tizimni yaratishning bosqichlari. Ekspert tizimlar klassifikatsiyasi

17-ma'ruza. Ekspert tizimlarni qurish vositalari

Reja:

1. Ekspert tizimlarni yaratishning instrumental vositalari.

2. Ekspert tizimni qurishda muhandislik bilim tillari.

3. Ekspert tizimni qurishda qo`shimcha vositalar.

4. Ekspert tizim qurish usullari.

5. Statik ekspert tizimlarni yaratishning texnik kompleksi (integrallashgan EKO kompleksi misolida).

6. Real vaqt ekspert tizimlari – sun’iy intellektning asosiy yo`nalishi.

7. Real vaqt rejimida ishlaydigan ETni yaratishning texnik kompleksi (G2 – gensym. corp. integrallashgan muhiti misolida, AQSh).

Tayanch iboralar: Ekspert tizim (Expert System), ishchi xotira (working memory), agent (agent), agregatsiya (aggregation), sintaktikli (syntax), parametrikli (parametric,), semantikli (semantic), EKO kompleksi (complex IVF), integrallashgan qatlam (integrated shell), ILIS tizimi (Ilisu system), platforma (platform), bilimlarni tasvirlash (knowledge representation), muloqot tili (the language of communication), statikli (statistical), dinamikli (dynamic), интерпретируемые знания (interpretable knowledge), meta-qoida (meta-rules,) predmet soha (subject area), RTWorks, COMDALEC, COGSYS, ILOG Rules, G2, Gensym, G2 Diagnostic Assistant (GDA), NeurOn-Line (NOL), Statistical Process Control (SPC), Batch Design_Kit, G2 Scheduling Toolkit (GST), Dynamic Scheduling Packadge (DSP), ReThink, BatchDesign Kit, Fault Expert.

1. Ekspert tizimlarni yaratishning instrumental vositalari

Instrumental vositalarni bilimlarni namoyish etish va qayta ishlash darajasiga qarab quyidagicha sinflashtirish mumkin [1-5, 7, 9, 10, 13, 16]:

1.Ananaviy (shuningdek, obyektga mo`ljallangan) dasturlashtirish tillari C, C++ (bu tillar nafaqat ET larni yaratishda, balkim rivojlangan instrumental vositalarni ham yaratishda qo`llaniladi).
2. Simvolli dasturlashtirish tillari (masalan Lisp, Prolog va boshqalar). Bu tillar oxirgi vaqtlarda haqiqiy ilovalarda kam ishlatilayapti, chunki ular ananaviy dasturlashtirish tillari bilan birgalikda ishlatishga yaxshi moslashtirilmagan.
3. ET komponentalarini o`z ichiga olgan vositalar. Bu vositalar ET yaratuvchilariga mo`ljallangan bo`lib, ushbu yaratuvchilardan dasturlash tillarini bilish va dasturiy komplekslardagi komponentlarni birlashtirish bilimlariga ega bo`lishni talab etadi. Bunday vositalarga misol sifatida OPS 5, ILIS va boshqalarni keltirish mumkin.
4. Barcha dasturlashtirish komponentalarni o`z ichiga olgan ET qobig`i. Bunday qobiqlarga EKO, Leonardo, Nexpert Object, Kappa, ESWin va boshqalarni keltirish mumkin. Shuningdek, statik ET larni yaratishda Nexpert Object, ProKappa, ART*Enterprise, Level 5 Object va boshqa qobiqlardan ham foydalaniladi.
5. Muammoli-obyektga mo`ljallangan qobiqlar:
- obyektga mo`ljallangan qobiqlar(problem-specific), ular ba’zi bir yechiladigan masalalar sinfiga mo`ljallangan bo`ladi (masalan izlash, boshqarish, tashxis qo`yish, rejalashtirish, bashorat qilish va boshqalar);
- obyektga mo`ljallangan vositalar(domain-specific), ular ba’zi bir predmet sohaga mo`ljallangan bo`lib, bu soha haqidagi bilimlarga ega bo`ladi;
Instrumental vositalarning yuqorida keltirilgan sinflashtirilishi ET ni yaratishga ketadigan mehnat sarfining kamayish tartibiga asoslangan.



17.1-rasm. 200px-Symbolics3640 – simvolli LISP mashina.