Reja: Ekosistema haqida tushuncha

Fiziologik munosabatlar. Fiziologik munosabatlar jamoada yashovchi bir necha tur va bur turga mansub individlar ichida ro`y beradi. Jamoadagi bir turga mansub individlarning ildiz sistemasida va yer ustki organlarida ham turli xil fiziologik jarayonlar amalga oshadi. Sodir bo`layotgan fiziologik jarayonlarga o`simliklar qoplami tarqalgan yerning tuprog`i, iqlimi, relef kabi turli xil ekologik omillar ham, o`simliklarning hayotiy shakllari, pog`onaliligi ham muhim rol o`ynaydi.
d) Bioximiyaviy munosabatlar. Bioximiyaviy munosabatlar jamoada o`sadigan har bir turda ro`y berib, o`simlikning har xil organida oziqlanish miqdori va turiga, quyosh energiyasiga, yorug`likning tushish darajasiga qarab har xil namoyon bo`ladi. Jamoadagi yuksak o`simliklar o`rtasida bo`ladigan bioximiyaviy jarayon allelopatiya deb ataladi. Allelopatiya fitotsenozda birga yashovchi o`simliklarning har bir turi o`zidan har xil hid ajratib chiqarishi bilan birga taxsir etishidir. Masalan, olma mevasi o`zidan chiqargan hid. Buni o`z vaqtida Teofrast ham ta`kidlagan. Bunday hodisa turli jamoalarda turlicha sodir bo`ladi.
Yuksak o`simliklardan ajralib chiqqan moddalar kolin deb atalib, boshqa tur yuksak o`simliklarga u yoki bu darajada ta`sir etadi. Kolinlar ba`zi bir tur o`simliklar ishlab chiqaradigan fitontsitlardan tubdan farq qiladi. Fitontsitlar mikroorganizmlarga antibiotik sifatida ta`sir ko`rsatadi. Archazor o`rmonlardan ajraladigan fitontsitlar ularga yaqqol misol bo`la oladi.
Har qanday jamoada yuksak o`simlik turlaridan tashqari mikroorganizmlar ham mavjud bo`lib, ular o`zlaridan marazminlar nomli moddalar ishlab chiqaradi. Bir turdagi mikroorganizmlar ishlab chiqargan antibiotiklar boshqa turdagi mikroorganizmlarga va yuksak o`simliklarga har xil ta`sir ko`rsatadi. Shuningdek, jamoada o`sadigan o`simliklarning ildiz sistemalari ham har xil turdagi moddalar ishlab chiqaradi. Misol uchun sirka kislota, chumoli kislota, otquloq kislotasi, qand, aldegidlar, etilen spirti, aminokislotalar, alkoloidalar, vitaminlar kabi moddalar o`simliklar qoplamining bioximiyaviy tarkibini keskin o`zgartiradi. Bu ajralmalar o`simliklarga salbiy hamda ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Misol tariqasida shuni ko`rsatish mumkinki, kartoshka ekilgan maydonning qator oralariga, pomidor ekinining qator oralariga piyoz ekish, bu ekinlarning fitoftora zamburug`i bilan kasallanish darajasini kamaytiradi. Ma`lumki, piyoz fitontsit moddasi ishlab chiqaradi. Aksincha, uzumzorga yaqin ekilgan karamlarda kasallanish darajasi yuqori bo`ladi. Bunga sabab shuki, uzumdan ajralib chiqqan kolin moddasi karamga zarar yetkazadi. Bunday hodisalarni pishib yetilgan mevalarni saqlashda ham kuzatiladi. Masalan, uzum va olmani behi bilan birga saqlash turli kasalliklarni keltirib chiqaradi va mevalarni chiritadi.
e) O`simliklar qoplamida bir turning boshqa turlarga