Reja Cho’kindi tog’ jinslarining hosil bo’lish jarayoni. 2Cho’kindi tog’ jinslarining turlari. Cho’kindi tog’ jinslariga mansub bo’lgan menerallar va konlar. Cho’kindi tog’ jinslarining insoniyat rivojlanishidagi o’rni. Tayanch iboralar

Changsimon va gilli jinslar. Changsimon va gilli zarralar qumloq tuproq, 
kumloq tuproq va gil tuproq jinslarining asosiy tarkibiy qismini tashkil etadi. 
Gilli jinslar tabiatda keng tarqalgan bo’lib, cho’kindi jinslarning 50% dan 
ortig’ini tashkil etadi. 


Lyoss va lyossimon jinslar tuzilishi jixatidan o’ziga xos fizik va mexanik, 
kimyoviy mineral tarkibli xamda yer yuzasining ma'lum sharoitdagi ulkalarida 
hosil bo’lgan cho’kindi tog’ jinsidir. “Lyoss” so’zi nemischa yumshoq 
uvalanadigan ma'noni bildiradi. 

Lyoss sergovak, sariq yoki bo’z-sariq rangda, qatlamlanmagan, qulda siqilganda 

tez uvalanadigan jins bo’lib, uning 70% 0,05 - 0,001mm li zarralardan tashkil 
topgan. 
Lyosslar quyidagi xususiyatlariga qarab ajratiladi: 1. Rangi sarg’ish, och malla 
sarg’ish. 2. Serg’ovak. G’ovaklarini oddiy ko’z bilan ko’rish mumkin, diametri 
3mm gacha. G’ovaklik jins xajmining 45-50% ni tashkil etadi 3. Kaltsiy va 
magniy karbonat tuzlari jins massasining 5% dan ko’prog’ini tashkil etadi. 4. 
Lyoss qatlamida qum va shag’al linzalari bo’lmasligi kerak. 5. Jinsni tashkil 
qiluvchi zarrachalarning 50% dan ko’pi 0,05mm dan 0,001mm gacha bo’lishi, 
0,001mm dan kichik zarrachalar 10% gacha bo’lishi va 0,25mm li 
zarrachalarning bo’lmasligi. 6. Jarliklarda vertikal tarzda ajralish xususiyatiga 
ega. 7. Uzoq vaqt suv ta'sir etganda o’z massasi ta'sirida cho’kishi. 8. uqori 
darajada suv o’tkazuvchanligi. 9. Quruq xolda qattiq, namlanganda tez ivib loy 
xoliga kelishi. 10. Tarkibida tez eriydigan tuzlarning ko’p miqdorda bo’lishi. 
Lyoss va lyossimon jinslar paydo bo’lish va olib borib yotqizilishi sharoitiga 
qarab eol, prolyuvial, elyuvial, delyuvial, allyuvial va flyuvio-glyatsial turlarga 
ajratiladi. 

Tsementlangan cho’kindi jinslar. Tabiatda chaqiq yumshoq jinslar faqat 
qatlamlanib, zichlashib tarqalmasdan, balki yer ostida siljiyotgan suvlar eritib 
olib kelgan oxak, magniy, temir, kremniy va gil moddalar ta'sirida tsementlanishi 
xam mumkin. Bu xolda moddalar yumshoq jinslar oralariga kirib cho’kishi, 
natijasida jins zarrachalarini bir-biriga biriktirib tsementlaydi. Natijada 
konglomerat (shagaltosh), brekchiya (qirrali tosh), qumtosh, alevrolit, argillit va 
boshqa jinslar hosil bo’ladi. 

Konglomyerat (shag’altosh) - silliqlangan shag’al, brekchiya - qirrali (sheben) 
jinslarining temir, fosfor, oxak, kremniy yoki gilli moddalar bilan tsementlanib 
birikishidan hosil bo’ladi. Xajmiy og’irligi 1500 - 2900 kgG`m3. Mustaxkamligi 
5 dan 160 MPa gacha. 


Qumtoshlar qumlarning tsementlanishi natijasida paydo bo’ladi. Ayniqsa, 
kremniy oksidi yordamida birikkan, tsyementlangan qumtoshlar mustaxkam va 
nurash jarayoniga chidamli bo’ladi. Xajmiy ogirligi 1800 - 2500 kgG`m3, 
mustaxkamligi 5...200 MPa. 


Alyevrolitlar qumoq tuproqning tsementlanishidan hosil bo’ladi. Alevrolitlar 
jichlashgan jins bo’lib, suvda ivimaydi va o’z xossalariga ko’ra qumtoshlarga 
yaqin turadi. 

Argillitlar - tsementlangan gil tuproq bo’lib, suvda ivimaydi. Tsementlanish va 
yangi jins hosil bo’lish jarayonida birlamchi gilli moddalarning bir qismi xlorit, 
muskovit va boshqa minerallarga aylanadi.