Режа: Бозор иқтисодиёти шароитида нарх тизими

МАВЗУ. ЙЎЛ ХЎЖАЛИГИДА ХАРАЖАТЛАР
РЕЖА:
1.Ишлаб чиқариш харажатлари, уларнинг моҳияти ва таснифланиши
2. Смета қийматига киритиладиган харажатлар
3. Таннарх ва уни камайтириш йўллари


Ишлаб чиқариш харажатлари, уларнинг моҳияти
Маҳсулот таннархи корхоналар хўжалик фаолиятини ифодаловчи сифат кўрсаткичи бўлиб, корхоналар фаолиятининг ҳамма томонларини, яъни ишлаб чиқариш ва молиявий томонларини акс эттиради ва уларнинг иш самарадорлигини кўрсатади.
Маҳсулот таннархи деганда, маҳсулот ишлаб чиқариш, сотиш ва корхона молиявий фаолияти бўйича барча харажатларининг пул орқали ифодаланиши тушунилади.
Маҳсулот (ишлар, хизматлар)нинг ишлаб чиқариш таннархини ҳосил қилувчи харажатлар уларнинг иқтисодий мазмунига кўра қуйидаги элементлар билан гурухларга ажратилади:
*ишлаб чиқариш хусусиятига эга бўлган меҳнатга ҳақ тўлаш харажатлари;
*қурилиш материаллари ва хом – ашё;
* қурилиш машиналарини эксплуатация харажатлари;
*ишлаб чиқариш аҳамиятига эга бўлган бошқа харажатлар(устама харажатлар);
Ишлаб чиқаришнинг моддий харажатлари таркибига қуйидагилар киради:

• 
  хизмат кўрсатиш ёки маҳсулот тайёрлашда зарур компонент ҳисобланадиган хомашё ва материаллар;
  
• 
  ишлаб чиқариш заруриятлари учун сотиб олинган материаллар, таъмирлаш учун эҳтиёт қисмлар, мосламалар ва бошқа меҳнат буюмлари;
  
• 
  технологик мақсадлар, биноларни иситиш, барча турдаги энергияни ишлаб чиқариш учун сарфланадиган, четдан сотиб олинган ёқилғининг ҳамма турлари;
  
• 
  корхонанинг технологик, транспорт ва бошқа ишлаб чиқариш, шунингдек, хўжалик заруриятларига сарфланадиган, сотиб олинадиган барча турдаги энергия;
  
• 
  табиий камайишининг меъёр чегарасидаги моддий ресурсларнинг камомади ва бузилишларидан йўқотишлар.
  

Ишлаб чиқаришдаги меҳнатга ҳақ тўлаш харажатларига қуйидаги моддалар киради:

• 
  корхонада қабул қилинган меҳнатга ҳақ тўлаш шакл ва тизимларига мувофиқ ишбай ҳақлари, тариф ставкалари ва мансаб окладлари асосида ҳақиқий бажарилган ишлар учун ишлаб чиқаришдаги ҳисобланган иш ҳақи;
  
• 
  - амалдаги тартибларга кўра рағбатлантирувчи тўловлар, жумладан, ишлаб чиқариш натижалари учун мукофотлар; таъриф ставкалари ва окладларга касб маҳорати учун қўшимча устама тўловлар
  
•