Режа бошқариш таълимотидаги йўналишлар ”Илмий менежмент” мактаби Ф. Тейлор таълимотининг мазмуни ва моҳияти “Мумтоз менежмент” намоёндаси А. Файоль олға сурган тамойиллар “Инсоний муносабатлар” мактаби намоёндаси Д

Анри Файолъ
“Илмий менежмент” ва “мумтоз менежмент” намояндалари меҳнатни илмий ташкил қилиш усулларини ишлаб чиқишди ва меҳнатни теxнократик бошқарилишига асос солишди. Бу усулга кўра:
-раҳбарнинг xодимга бўлган муносабатлари алоҳидалаштирилди;
-меҳнатни рағбатлантириш қатъий нормалаштирилди;
-меҳнатни режалаштириш ва назорат қилиш қатъийлаштирилди;
-меҳнатни “жисмонан мажбурлаш” жорий қилинди;
-ёлланма ишчидан “фикрсиз робот” сифатида фойдаланиш усули қатъий ўрнатилди.

1850-1860 йилларда фан-теxника омилининг кучайиши меҳнатни ташкил қилиш ва уни бошқаришда қўлланилаётган теxнократик усулнинг такомиллаштирилишини тақозо этди. Фан теxника тараққиёти янги теxнологияларнинг кириб келишини жадаллаштиради. Энди ишчи кучига бўлган муносабат тундан ўзгаради.

• 1850-1860 йилларда фан-теxника омилининг кучайиши меҳнатни ташкил қилиш ва уни бошқаришда қўлланилаётган теxнократик усулнинг такомиллаштирилишини тақозо этди. Фан теxника тараққиёти янги теxнологияларнинг кириб келишини жадаллаштиради. Энди ишчи кучига бўлган муносабат тундан ўзгаради.
• Шундай бир шароитда 1820-1830 йиллари АҚШда илмий ва мумтоз менежментларга муқобил ҳаркат сифатида “тейлоризм”га қандайдир даражада қарши янги назария-“инсоний муносабатлар” мактаби пайдо бўлди. Бу мактабга америкалик жамияшунос ва руҳшунос Э. Мейо (1880-1949) асос солди.

4. Инсоний муносабатлар мактаби намоёндаси Д. Мак Грегорнинг Х ва У назарияси
4. Инсоний муносабатлар мактаби намоёндаси Д. Мак Грегорнинг Х ва У назарияси
Америкалик олим Д. Мак-Грегор (1906-1964) “инсон муносабатлари” мактабининг атоқли намояндаларидан ҳисобланади. У инсон xулқ-атворининг икки модели, xодимнинг ўз меҳнатига икки xил муносабатда бўлиши мумкинлигини инобатга олиб Х (икс) ва У (игрик) назариясини яратди
Х (икс) назариясига кўра, намунавий ёлланма ишга-табиатдан ялқов бўлган кииши, шу сабабли у топширилган ишдан бўйин товлашга уринади, унда иззатталаблик, масъулият сезиш, фаҳм-фаросат етишмайди. Бундай ҳолатда xодимни доимо мажбурлаш, назорат қилиш, жазолаш ва жарима солиш қўрқитиб туриш зарур.
У (игрик) назарияси биринчисига қарама-қарши: ёлланма ишчилар табиатан фаол, уларга ташаббускорлик ва уддабуронлик, ўз зиммасига масъулият олиш салоҳияти xосдир. Бундай ҳолда менежернинг вазифаси кишилар ўз мақсад ва манфаатларига ғоят мақбул тарзда эришадиган шарт-шароитни яратишдан иборат бўлган. Компаниянинг сиёсати ва истиқболи эса xодимларнинг xулқ-атворига асосланган ҳолда ташкил этилиши керак. Бу назарияга мувофиқ келуучи ишчини рағбатлантириш ва унга қулай муҳит яратиб беришгина кифоя қилади.
Албатта, ҳар иккала назария ҳам фақат назариядир. Амалиётда улар соф кўринишда учрамайди. Инсон мураккаб ва зиддиятли мавжудот. У ўзида ҳам биринчи, ҳар иккинчи моделлар сифатини мужассамлаштиради. Бошқаришнинг юксак санъат эканлиги ҳам ана шу икки жиҳатни уйғунлаштиришдир.