Reja: Birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi uglerod atomlari

Musbat induktiv effekt (+I-effekt) namoyon qiladigan o‘rinbosarlarga barcha metallar, tuzsimon moddalardagi O^, S^ zaryadlangan atomlari, alkil radikallari CH₃, C₂H₅, C(CH₃)₃ kiradi. Elektromanfiyligi uglerod va vodorodnikidan kichik bo‘lgan bu o‘rinbosarlar elektronodonor ta’sir ko‘rsatib, qo‘shni uglerod atomini manfiy zaryadlaydi:

Mezomer effekt. -Bog‘i, p-elektronlari yoki musbat zaryadlangan uglerod atomi bor o‘rinbosar sp² yoki sp-gibridlangan uglerod atomi bilan bog‘langan birikmalarda mezomer effekt (M-effekt) namoyon bo‘ladi. Bunday birikmalarda o‘rinbosarning p- yoki -orbitallari molekula asosiy qismining orbitallari bilan bir-birini qoplaydi. Natijada molekulaning asosiy qismi va o‘rinbosar odatdagi -bog‘dan tashqari, uncha katta bo‘lmagan, qo‘shimcha -elektron buluti bilan ham bog‘lanadi. Boshqacha aytganda, o‘rinbosarning p-elektronlari yoki -bog‘i molekula asosiy qismidagi -bog‘i bilan tutashish tizimini hosil qiladi:

vinilmetilketon
(3-buten-2-on)

vinilxlorid
Formulalardagi egik ko‘rsatgichlar p- yoki -elektronlar qaysi bog‘ yoki atom tomon siljishini ko‘rsatadi. Induktiv effektda -bog‘ning qutbliligi o‘zgarsa, mezomer effektda elektron buluti qo‘shni -bog‘ tomon qisman siljiydi.
Elektronlar juftini tutashishi bor zanjirga yoki aromatik halqaga beradigan quyidagi o‘rinbosarlar +M-effekt namoyon qiladi:

O‘rinbosar tutashish tizimidan elektron juftini o‘ziga tomon tortganda manfiy mezomer effekt (–M-effekt) namoyon bo‘ladi. –M-effekt beradigan o‘rinbosarlar quyidagilar:
–CN, –N=O, –NO₂
Bir xil atomlar orasida qo‘sh bog‘ yoki uch bog‘ tutgan guruhlar (C=C, N=N, CC) musbat va manfiy mezomer effektlarni o‘tkazuvchanlari hisoblanadi.
Giperkonyugatsiya. Alkil guruhlar (xususan, metil) qo‘sh bog‘ yoki uch bog‘ uglerodi bilan bog‘langan birikmalar (CH₃–CH=CH₂, CH₃–CCH, CH₃–CHO, CH₃–CC–CH₃, CH₃–CN, C₆H₅–CH₃) da qo‘sh yoki uch bog‘ning -elektron orbitallari alkil guruhining C–H bog‘lari orbitallari bilan qoplanadi. -Bog‘larning elektronlari ishtirok etadigan bunday delokallashish giperkonyugatsiya yoki , -tutashish deyiladi.
Giperkonyugatsiya alkil guruhlarining +I-effektini kuchaytiradi, ya’ni giperkonyugatsiya va +I-effektlarining yo‘nalishi bir xil bo‘ladi. Masalan, propenda CH₃ guruhining+I- va +M-effektlarini turlicha aks ettirish mumkin:

+J; +M
Giperkonyugatsiya tufayli qo‘sh yoki uch bog‘ uglerodlarining elektron zichligi bu effekt bo‘lmagandagiga nisbatan ancha ortadi. CH bog‘larning vodorodlari qisman musbat zaryadlanadi. Tutash tizimi bor birikmalardagi elektron siljishlar (elektron effektlari) va ularning sinflanishi to‘g‘risidagi qarashlarni 1925-1933-yillarda K.Ingold ilgari surdi.
+M- va –M-effektlar tutashishli birikmalardagi bog‘larning uzunligiga, molekuladagi o‘rinbosar va asosiy qismining kimyoviy tabiatiga muayyan darajada ta’sir ko‘rsatadi.