Reja: Birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi uglerod atomlari

Organik reaksiyalarning turlari
Aksariyat organik reaksiyalar sekin boradi, ularda asosiy mahsulotning unumi unchalik yuqori emas (50-80%ni tashkil qiladi). Buning sababi – asosiy mahsulot hosil bo‘lish jarayonida, asosiy reaksiya bilan bir vaqtda bir necha qo‘shimcha reaksiyalar ham boradi. Shuning uchun ham, ko‘pincha organik reaksiya kimyoviy tenglama ko‘rinishida emas, balki uning sxemasi shaklida ifodalanadi. Sxemada reaksiyaga kirishgan dastlabki moddalar, reaksiyaning asosiy mahsuloti, shuningdek, reaksiya sharoiti ko‘rsatiladi, tenglik belgisi () o‘rnida, moddalarning aylanish yo‘nalishini ko‘rsatuvchi ko‘rsatgich () ishlatiladi. Reaksiya tenglamasi ham qisqartirilgan holda yoziladi. Ko‘rsatgich ustida reaksiyani o‘tkazish sharoiti (katalizator, bosim, harorat, ba’zan reagentlar), ko‘rsatgich ostida esa minus belgisini qo‘yib ajraladigan qo‘shimcha moddalar ko‘rsatiladi.
Organik reaksiyalar yo‘nalishi, mexanizmi va molekulyarligiga ko‘ra sinflanadi.
Yo‘nalishiga ko‘ra ular to‘rt turga bo‘linadi:
1. O‘rin olish yoki almashinish reaksiyalari
Bu reaksiyalarda organik molekuladagi vodorod atomi yoki funksional guruh, boshqa funksional guruh yoki vodorod atomiga almashinadi. Masalan, XY o‘rin olish reaksiyasini umumiy ko‘rinishda quyidagicha yozish mumkin:

R  X + Y  R  Y + X (1)
reagentlar mahsulotlar
Organik reaksiyalarda dastlabki moddalarni reagentlar, hosil bo‘ladigan birikmalarni esa mahsulotlar deyiladi.
Qulaylik uchun reagentlardan biri substrat, boshqasi esa hujum qiluvchi reagent deb ataladi. Odatda, substrat murakkabroq tuzilishga, hujum qiluvchi reagent esa ko‘pincha noorganik tabiatga ega bo‘ladi. Masalan, metanning xlor bilan reaksiyasida metan-substrat, xlor esa hujum qiluvchi reagent hisoblanadi:

O‘rin olish reaksiyalari lotincha S harfi bilan belgilanadi (inglizcha «substitution» –o‘rin olish).
Vodorod atomining almashinish reaksiyalari, ko‘pincha kiritiladigan funksional guruhning nomi bilan ataladi. Masalan, (2) reaksiya xlorlash deyiladi (HCl, ya’ni vodorod atomi xlor atomiga almashinadi).
O‘rin olish reaksiyalarida nafaqat vodorod atomlari, balki turli funksional guruhlar ham almashinishi mumkin:
Masalan, Cl  OH almashinishi:
CH₃Cl + ^OH  CH₃OH + Cl^ (3)
xlormetan gidroksid- metanol xlorid-
ion ion