Reja: Banklarning paydo bo'lishi O'zbekiston hududida banklar paydo bòlishi

Reja:

1.Banklarning paydo bo'lishi

2.O'zbekiston hududida banklar paydo bòlishi

3.bank tizimi

4.Markaziy bank

5.Tijorat banklari

Kirish

Banklarning kelib chiqishi va moxiyati

• Bank so’zi italiyancha “banco” Olingan bòlib Pulli stol degan ma’noni anglatadi.
• Bank deb pul mablag’larini yig’uvchi Saqlab beruvchi Kredit xisob va boshqa Har xil vositachilik operatsiyalarni Bajaruvchi muassasaga aytiladi.Bank paydo bòlishing asosi bòlib Tovar pul munosabatlarning rivojlanishi xisoblanadi Tovar pul munosabatlarning Bòlishi va ularning rivojlanib Borishi barcha Ijtimoiy iqtisodiy Tuzulmalarda banklarning Ham bòlishini taqazo qildi.

Bank ishining dastlabki belgilari quldorlik jamiyatida paydo boʻlgan. Ular asosan, savdogarlarning pul bilan bogʻliq hisob-kitob ishlarini bajargan jiro-banklar (mijozlar Oʻrtasida hisob-kitoblarni naqd pulsiz olib boradigan banklar) shaklida vujudga keldi. Shu bilan bir qatorda maxsus sarrofxonalarda sarroflar pul almashtirish va yirik pullarni maydasiga almashtirib berish ishlari bilan shugʻullangan. Bankning ayrim belgilariga ega boʻlgan muassasalar oʻrta asrlarda shimoliy Italiya shaharlarida, soʻngra Gollandiya va Germaniyaning savdo markazlarida yuzaga keldi

• Bank ishining dastlabki belgilari quldorlik jamiyatida paydo boʻlgan. Ular asosan, savdogarlarning pul bilan bogʻliq hisob-kitob ishlarini bajargan jiro-banklar (mijozlar Oʻrtasida hisob-kitoblarni naqd pulsiz olib boradigan banklar) shaklida vujudga keldi. Shu bilan bir qatorda maxsus sarrofxonalarda sarroflar pul almashtirish va yirik pullarni maydasiga almashtirib berish ishlari bilan shugʻullangan. Bankning ayrim belgilariga ega boʻlgan muassasalar oʻrta asrlarda shimoliy Italiya shaharlarida, soʻngra Gollandiya va Germaniyaning savdo markazlarida yuzaga keldi
• Kapitalizmning vujudga kelishi va rivojlanishi bilan bankning ahamiyati ortib ketdi. Bank ishining hozirgi tamoyillari birinchi boʻlib 17-asrdan boshlab Angliyada, soʻngra boshqa mamlakatlarda yuzaga kela boshladi. Shu davrdan boshlab bank kapital va tadbirkorlikni ishga solishning maxsus bir sohasiga aylandi. bankning koʻpayishi bilan ssuda kapitali kapitalning asosiy shakllaridan biri boʻlib qoldi. Asta-sekin bank yiriklashib, ular bajaradigan operatsiyalar doirasi kengayib bordi

O’zbekiston hududida banklar paydo bo'lishi

• Oʻzbekistonda birinchi bank muassasasi 1875-yil Toshkentda ochilgan Rossiya imperiyasi davlat bankning filiali boʻlgan. 19-asrning oxirida Turkistonda rus kapitali ishtirokidagi Oʻrta Osiyo aksiyadorlik banki (1881), Volgakama banki (1893), Rus-Xitoy (Rus-Osiyo) banki (1903), Azov-Don savdo banki (1910), Nijniy Novgorod-Samara banki (1899), Poltava Yer banki (1901)ning filial, boʻlim va agentliklari faoliyat olib bordi.
• Oktabr toʻntarishidan soʻng barcha bank sovet hokimiyati tomonidan natsionalizatsiya qilindi. Oʻzbekistonda bank tizimi 1924-yildan boshlab sobiq SSSR bank tizimining tarkibiy qismi sifatida tashkil qilindi. 1992-yilga qadar SSSR Davlat banki (1923; 1921 — 23-yillarda RSFSR Davlat banki), SSSR Qurilish banki (1959; 1922 — 59-yillarda SSSR Savdo banki), SSSR Tashqi savdo banki (1924)ning Oʻzbekiston idora (kontora)lari respublikadagi bank muassasalari ishiga rahbarlik qildi. SSSRning parchalanishiga qadar Oʻzbekistonda mustaqil bank tizimini yaratish maqsadlarida 1991-yil 15-fevralda Respublika Oliy Kengashi sessiyasida respublika hududidagi bank Faoliyatining huquqiy asoslari belgilab berilgan Oʻzbekiston Respublikasining „Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida“gi Qonuni qabul qilindi va shu vaqtdan boshlab respublikaning haqiqiy, mustaqil bank tizimi shakllana boshladi. Sobiq SSSR bankining respublika idoralari mustaqil bank sifatida OʻzR Markaziy banki tomonidan roʻyxatga olindi.

Oʻzbekiston Respublikasi bank tizimini shakllantirish va rivojlantirish strategiyasi iqtisodiyotni xoʻjalik yuritishning bozor sharoitlariga bosqichmabosqich oʻtkazish dasturiga mos keladi. Oʻtgan davrda bank islohotlari davomida milliy bank tizimining 2 bosqichli strukturasi (yuqori bosqichda — Markaziy bank, quyi bosqichda — tijorat banklari) huquqiy jihatdan mustahkamlandi; bankning soni va ular koʻrsatadigan xizmat turlari koʻpaydi.

• Oʻzbekiston Respublikasi bank tizimini shakllantirish va rivojlantirish strategiyasi iqtisodiyotni xoʻjalik yuritishning bozor sharoitlariga bosqichmabosqich oʻtkazish dasturiga mos keladi. Oʻtgan davrda bank islohotlari davomida milliy bank tizimining 2 bosqichli strukturasi (yuqori bosqichda — Markaziy bank, quyi bosqichda — tijorat banklari) huquqiy jihatdan mustahkamlandi; bankning soni va ular koʻrsatadigan xizmat turlari koʻpaydi.
• 1995 — 96-yillarda bank qonunchiligi yanada takomillashdi. OʻzRning „Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʻgʻrisida“gi (1995-yil 21-dekabr) Qonuni bank tizimining huquqiy asoslarini toʻldiribgina qolmasdan, Oʻzbekiston Respublikasi markaziy bankining alohida maqomi, maqsadlari, vazifalari hamda vakolatlarini ham aniq belgilab berdi. OʻzRning „Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida“ 1996-yil 25-apreldagi yangi Qonuni esa tijorat banki faoliyatining barcha huquqiy asoslarini xalqaro standartlar darajasida belgilab berdi. Tarkibida Qoraqalpogʻiston Respublikasi, 12 viloyat va Toshkent shahar boshqarmalari boʻlgan Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki OʻzRning bosh banki hisoblanadi (1992-yil sentabrgacha sobiq SSSR Davlat bankining Oʻzbekiston boʻlimi).

Bank tizimi

• Hozirgi zamonda jahonda umum qabul qilingan tizim bolib ikki pogonali bank tizimi xizmat qiladi va u davlat Markaziy banki va tijorat banklari tarmogini oz ichiga oladi

Birinchi pog'ona

• Markaziy Bank banklarning banki sifatida bank va moliya muassasalari faoliyatining barqarorligini taminlaydi. Birinchi navbatda, u kopchilik moliya institutlari, banklarning faoliyatida moliyaviy jihatdan muammolar yuzaga kelganida, banklar omonatchilar oldidagi oz majburiyatlarini bajara olmay qolgan holda moliyaviy sarosima paydo bolishining oldini olishi kerak. Bu masalani hal qilish uchun Markaziy bank, avvalo, tartibga solish va nazorat qilish funksiyalarini ikkinchi pogona - tijorat banklari tizimiga nisbatan bajaradi. Markaziy bank majburiyatiga tijorat banklarining har kunlik faoliyatiga aralashish kirmaydi. Markaziy bank tijorat banklarning meyoriy boshqarilishi, ularning tolovga qobiliyatliligi va likvidliligini taminlanishini kuzatib borishi va omonatchilar manfaatlarini himoya qilishi kerak. Bularning barchasi nazorat meyorlari tizimi yordamida amalga oshirilib tijorat banklari pogonasiga etkaziladi

Ikkinchi pog'ona

• Bank tizimining ikkinchi pogonasi - bu xalq xojaligi va aholiga xizmat korsatishda bosh bogin bolgan mustaqil tijorat banklarning tarmogidir. Ular yuridik va jismoniy shaxslarga shartnoma asosida turli hisob-kitob va kredit operatsiyalarini amalga oshirish va xizmatlar korsatish hamda boshqa turli bank xizmatlarini korsatish bilan bogliq operatsiyalarni amalga oshiradilar. Har bir mamlakatda tijorat banklarining soni turlicha bolishi mumkin. Masalan, SHvetsiyada Davlat banki 40ga yaqin tijorat banki faoliyatini nazorat qiladi, xolos, AQSH da 13 mingga yaqin tijorat banklari mavjud, SHveysariyada esa har 10 ming aholiga bittadan moliya muassasasi togri keladi. Rossiyada 1995 yil boshiga kelib, Rossiya Markaziy banki tomonidan bank operatsiyalarini amalga oshirish litsenziyasiga ega bolgan 2486 ta tijorat banki qayd qilingan

Bank tizimini qaytadan tashkil etish 1987 yilda boshlandi. Bu jarayonda bank tizimining tashkiliy tuzilmasini ozgartirish, banklarning rolini oshirish, iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ularning tasirini kuchaytirish, kreditni harakatdagi iqtisodiy dastaklarga aylantirish kozda tutilgandi.Qayta tashkil etish jarayonining birinchi bosqichi davlat bankining yangi tuzilmasini tashkil etish bilan boshlandi. Qayta tashkil etish modeli quyidagilarni oz ichiga oladi: - ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish: Markaziy emission bank va bevosita xojaliklarga xizmat korsatuvchi ixtisoslashgan davlat banklari;- ixtisoslashtirilgan banklarni tolaligicha xojalik hisobiga va oz-ozini moliyalashga otkazish;- iqtisodiy tizim doirasida yuridik va jismoniy shaxslar bilan boladigan kredit munosabatlari, uslublari va shakllarini takomillashtirish va boshqalar.

• Bank tizimini qaytadan tashkil etish 1987 yilda boshlandi. Bu jarayonda bank tizimining tashkiliy tuzilmasini ozgartirish, banklarning rolini oshirish, iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ularning tasirini kuchaytirish, kreditni harakatdagi iqtisodiy dastaklarga aylantirish kozda tutilgandi.Qayta tashkil etish jarayonining birinchi bosqichi davlat bankining yangi tuzilmasini tashkil etish bilan boshlandi. Qayta tashkil etish modeli quyidagilarni oz ichiga oladi: - ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish: Markaziy emission bank va bevosita xojaliklarga xizmat korsatuvchi ixtisoslashgan davlat banklari;- ixtisoslashtirilgan banklarni tolaligicha xojalik hisobiga va oz-ozini moliyalashga otkazish;- iqtisodiy tizim doirasida yuridik va jismoniy shaxslar bilan boladigan kredit munosabatlari, uslublari va shakllarini takomillashtirish va boshqalar.

Bank tizimini takomillashtirish jarayoni davomida davlat banki ozining kredit tizimidagi markaziy ornini saqlab qolgan holda korxona va tashkilotlarga kredit berish va ular bilan hisob-kitoblarni olib borish funksiyasini maxsus ixtisoslashgan banklarga topshirdi. YAni bankning emission faoliyatini kreditlash faoliyati bilan birga olib borish funksiyasiga chek qoyiladi. Davlat banki ixtisoslashgan banklar faoliyatini boshqaruvchi, barcha banklar uchun bir xil pul- kredit siyosatini olib boruvchi muassasaga aylandi. Bank tizimining takomillashtirilishi natijasida vujudga kelgan maxsus ixtisoslashgan banklar: Sanoat qurilish banki, Kommunal kurilish va Sotsial taraqqiyot banki, Agrosanoat banki, Tashqi iqtisodiy faoliyat banki, Jamgarma banki tashkil qilinib xojaliklar bilan banklar ortasidagi aloqalar tobora yaqinlashdi, Ixtisoslashtirilgan davlat banklari ozlarida malum darajada boshqaruvchilik rolini saqlab qoldilar. Bank tizimini takomillashtirish jarayonida juda muhim natijalarga erishildi, lekin tashkil qilingan banklar iqtisodiy munosabatlarning xususiyatlarini toliq ifoda qilolmasdi, shuning uchun ham bank tizimini yanada takomillashtirish obektiv zaruriyatga aylandi.

• Bank tizimini takomillashtirish jarayoni davomida davlat banki ozining kredit tizimidagi markaziy ornini saqlab qolgan holda korxona va tashkilotlarga kredit berish va ular bilan hisob-kitoblarni olib borish funksiyasini maxsus ixtisoslashgan banklarga topshirdi. YAni bankning emission faoliyatini kreditlash faoliyati bilan birga olib borish funksiyasiga chek qoyiladi. Davlat banki ixtisoslashgan banklar faoliyatini boshqaruvchi, barcha banklar uchun bir xil pul- kredit siyosatini olib boruvchi muassasaga aylandi. Bank tizimining takomillashtirilishi natijasida vujudga kelgan maxsus ixtisoslashgan banklar: Sanoat qurilish banki, Kommunal kurilish va Sotsial taraqqiyot banki, Agrosanoat banki, Tashqi iqtisodiy faoliyat banki, Jamgarma banki tashkil qilinib xojaliklar bilan banklar ortasidagi aloqalar tobora yaqinlashdi, Ixtisoslashtirilgan davlat banklari ozlarida malum darajada boshqaruvchilik rolini saqlab qoldilar. Bank tizimini takomillashtirish jarayonida juda muhim natijalarga erishildi, lekin tashkil qilingan banklar iqtisodiy munosabatlarning xususiyatlarini toliq ifoda qilolmasdi, shuning uchun ham bank tizimini yanada takomillashtirish obektiv zaruriyatga aylandi.

Markaziy bank

• Markaziy bank - mamlakatning pul belgilarini emissiya qilish (pul bosib chiqarish) va tijorat banklari faoliyatini nazorat qilish huquqi berilgan bosh davlat banki. Markaziy bank "banklarning banki" boʻlib, pul muomalasini tartibga solishda va byudjetni boshqarishda davlatga va hukumatga yordam beradigan organ hisoblanadi. Pul emissiyasini amalga oshirish, davlatning oltin-valyuta zaxiralarini saqlash, bank tizimini kreditlash, hukumat va tijorat banklarining hisoblarini olib borish, pul muomalasini tartibga solish, kredit muassasalarini nazorat qilish Markaziy bankning asosiy vazifasiga kiradi. Buyuk Britaniyada Angliya banki, AQSh Federal zaxira banki, Germaniyada Bundesbank, Yaponiya banki jahondagi eng yirik markaziy banklar qatorida turadi.

Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki. Oʻzbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevralda qabul qilingan „Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida“ qonuniga muvofiq, mamlakatning Davlat bankisifatida tashkil etilib, 1992-yil 2-iyulda Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy bankiga aylantirildi. Markaziy bankning faoliyati asoslari „Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʻgʻrisida“gi qonunida (1995-yil 21-dekabr) belgilab berilgan. Markaziy bank oʻz sarf-harajatlarini oʻzining daromadlari hisobidan amalga oshiradigan, iqtisodiy jihatdan mustaqil yuridik shaxs boʻlib, davlatning mutlaq mulki hisoblanadi. Markaziy bankning asosiy vazifalari milliy valyutaning barqarorligini taʼminlash, monetar siyosatni hamda valyuta ni tartibga solish sohasidagi siyosatni shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish, respublikada hisobkitobning samarali tizimini tashkil etish va taʼminlash, banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish. Oʻzbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta zaxiralarini, shu jumladan, kelishuv boʻyicha hukumat rezervlarini saqlash va boshqarish, davlat byudjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda tashkil etishdan iboratdir. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki ishiga uning oliy organi — Markaziy bank Raisi, uning oʻrinbosarlari va asosiy boʻlinmalar rahbarlaridan iborat Boshqaruv rahbarlik qiladi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Oʻzbekiston Res-publikasi Oliy Majlisiga hisob beradi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki oʻz vakolatlari doirasida qarorlar qabul qilishda mustaqil boʻlib, Oʻzbekiston Respublikasi hududida ijro etilishi majburiy boʻlgan normativ hujjatlar chiqaradi. 

• Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki. Oʻzbekiston Respublikasining 1991-yil 15-fevralda qabul qilingan „Banklar va bank faoliyati toʻgʻrisida“ qonuniga muvofiq, mamlakatning Davlat bankisifatida tashkil etilib, 1992-yil 2-iyulda Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy bankiga aylantirildi. Markaziy bankning faoliyati asoslari „Oʻzbekiston Respublikasining Markaziy banki toʻgʻrisida“gi qonunida (1995-yil 21-dekabr) belgilab berilgan. Markaziy bank oʻz sarf-harajatlarini oʻzining daromadlari hisobidan amalga oshiradigan, iqtisodiy jihatdan mustaqil yuridik shaxs boʻlib, davlatning mutlaq mulki hisoblanadi. Markaziy bankning asosiy vazifalari milliy valyutaning barqarorligini taʼminlash, monetar siyosatni hamda valyuta ni tartibga solish sohasidagi siyosatni shakllantirish, qabul qilish va amalga oshirish, respublikada hisobkitobning samarali tizimini tashkil etish va taʼminlash, banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish. Oʻzbekiston Respublikasining rasmiy oltin-valyuta zaxiralarini, shu jumladan, kelishuv boʻyicha hukumat rezervlarini saqlash va boshqarish, davlat byudjetining kassa ijrosini Moliya vazirligi bilan birgalikda tashkil etishdan iboratdir. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki ishiga uning oliy organi — Markaziy bank Raisi, uning oʻrinbosarlari va asosiy boʻlinmalar rahbarlaridan iborat Boshqaruv rahbarlik qiladi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Oʻzbekiston Res-publikasi Oliy Majlisiga hisob beradi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki oʻz vakolatlari doirasida qarorlar qabul qilishda mustaqil boʻlib, Oʻzbekiston Respublikasi hududida ijro etilishi majburiy boʻlgan normativ hujjatlar chiqaradi. 

Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki yagona markazlashtirilgan boshqaruv tizimi boʻlib, Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar markazlarida va Tosh-kent shahrida bosh boshqarmalarga ega. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki huzurida alohida yuridik shaxs boʻlgan Axborotlashtirish Bosh markazi, Respublika Inkassatsiya birlashmasi, „Davlat belgisi“ ishlab chiqarish birlashmasi, Respublika valyuta birjasi, bir necha i.t. muassasalari va oʻquv yurtlari faoliyat koʻrsatadi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki valyutani tartibga solish va valyutani nazorat qilish davlat organidir. U oʻzining balans hisobvaraqlarida oltin va boshqa qimmatbaho metallarni, nakd chet el valyutasini, chet el banklarida, xalqaro moliya tashkilotlarida hisob-varaqalar va depozitlarda boʻlgan chet el valyutasidagi qimmatbaho qogozlarni oʻz ichiga olgan Oʻzbekiston Respublikasining xalqaro rezervlarini shakllantiradi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Oʻzbekiston hududida qonuniy toʻlov vositasi sifatida banknotlar va tangalar koʻrinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarishda mutlaq huquqqa ega boʻlib, naqd pulsiz hisobkitoblar shakllari va qoidalarini, shuningdek, kassa operatsiyalarini amalga oshirish tartibini belgilaydi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Oʻzbekiston Respublikasi Hukumatining bankiri, maslahatchisi va fiskal agenti (xazina vakili) sifatida ish tutadi, bank tizimi barqarorligini saqlab turish, omonatchilar va kreditorlarning manfaatlarini himoya qilinishini taʼminlash maqsadida banklarni litsenziyalaydi, faoliyatini nazorat kidali, kredit uyushmalari hamda lombardlarning faoliyatini tartibga soladi, ularga oʻz faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyalar beradi.

• Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki yagona markazlashtirilgan boshqaruv tizimi boʻlib, Qoraqalpogʻiston Respublikasi, viloyatlar markazlarida va Tosh-kent shahrida bosh boshqarmalarga ega. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki huzurida alohida yuridik shaxs boʻlgan Axborotlashtirish Bosh markazi, Respublika Inkassatsiya birlashmasi, „Davlat belgisi“ ishlab chiqarish birlashmasi, Respublika valyuta birjasi, bir necha i.t. muassasalari va oʻquv yurtlari faoliyat koʻrsatadi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki valyutani tartibga solish va valyutani nazorat qilish davlat organidir. U oʻzining balans hisobvaraqlarida oltin va boshqa qimmatbaho metallarni, nakd chet el valyutasini, chet el banklarida, xalqaro moliya tashkilotlarida hisob-varaqalar va depozitlarda boʻlgan chet el valyutasidagi qimmatbaho qogozlarni oʻz ichiga olgan Oʻzbekiston Respublikasining xalqaro rezervlarini shakllantiradi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Oʻzbekiston hududida qonuniy toʻlov vositasi sifatida banknotlar va tangalar koʻrinishidagi pul belgilarini muomalaga chiqarishda mutlaq huquqqa ega boʻlib, naqd pulsiz hisobkitoblar shakllari va qoidalarini, shuningdek, kassa operatsiyalarini amalga oshirish tartibini belgilaydi. Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki Oʻzbekiston Respublikasi Hukumatining bankiri, maslahatchisi va fiskal agenti (xazina vakili) sifatida ish tutadi, bank tizimi barqarorligini saqlab turish, omonatchilar va kreditorlarning manfaatlarini himoya qilinishini taʼminlash maqsadida banklarni litsenziyalaydi, faoliyatini nazorat kidali, kredit uyushmalari hamda lombardlarning faoliyatini tartibga soladi, ularga oʻz faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyalar beradi.

Markaziy bankning funksiyalari

• Rasmiy oltin-valyuta zahiralarini saqlash. Xalqaro hisob-kitoblarda zahiradagi aktiv va kafolatli sugurta fondi vazifasini ado etish Markaziy bankning pul-kredit siyosatida valyuta-mablaglaridan sharoitga qarab foydalanish imkonini beribgina qolmay, balki dunyo moliya bozorlarida operatsiyalarni amalga oshirish yoli bilan mamlakatimizning oltin valyuta zahiralarini qiymatini saqlab turish imkoniyatini yaratadi. Boshqa moliya muassasalari, korxonalar va xususiy shaxslar ham xorijiy valyutaga ega bolish va valyuta operatsiyalarini otkazishga haqi borligiga qaramasdan, Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki valyuta zahiralarini saqlovchi asosiy depozitariy bolib qolishi mumkin

Tijorat banklariga kredit berish. Markaziy bank iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini bevosita kreditlamasada, u tijorat banklarining kredit zahiralariga bozor usullari orqali samarali tasir korsatish imkoniyatiga ega boladi. Buning uchun pul bozorining turli boginlarida Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki operatsiyalaridan, shu jumladan valyuta intervensiyasidan, ikkilamchi bozorda davlat qimmatli qogozlari bilan boladigan operatsiyalaridan, kredit kimoshdi savdolaridan foydalanadi. Markaziy bank ozi belgilagan shartlarga binoan oltin, chet el valyutasi, xalqaro rezervlar toifasiga kiruvchi valyuta boyliklari, davlatning qarz majburiyatlari va hukumat kafolatlagan boshqa qarz vositalari, Markaziy bankda depozitga otkazilgan va uning depozitariysi uchun maqbul bolgan, xarid qilinishi va sotilishiga ruxsat berilgan aktivlar, tolanishiga banklar kafolat bergan tijorat veksellarini garovga olgan holda tijorat banklariga uch oygacha bolgan muddatda kredit berishi mumkin. Tijorat banklariga kredit berishning eng kop tarqalgan bu turi banklarni qayta moliyaviy taminlash deb yuritiladi va u «Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki togrisida»gi Qonunning 30-moddasiga asosan amalga oshiriladi.Tijorat banklari va hukumat Ozbekiston Respublikasi Markaziy bankining asosiy mijozlaridir. Boshqacha aytganda, Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki banklarning banki hisoblanadi. Tijorat banklari Ozbekiston Respublikasi Markaziy bankidagi oz hisob varaqlaridan ozaro hisob-kitoblar uchun foydalanadilar va undan tashqari naqd pul zarur bolganda ham ular Markaziy bankka murojaat qilishadi.

• Tijorat banklariga kredit berish. Markaziy bank iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini bevosita kreditlamasada, u tijorat banklarining kredit zahiralariga bozor usullari orqali samarali tasir korsatish imkoniyatiga ega boladi. Buning uchun pul bozorining turli boginlarida Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki operatsiyalaridan, shu jumladan valyuta intervensiyasidan, ikkilamchi bozorda davlat qimmatli qogozlari bilan boladigan operatsiyalaridan, kredit kimoshdi savdolaridan foydalanadi. Markaziy bank ozi belgilagan shartlarga binoan oltin, chet el valyutasi, xalqaro rezervlar toifasiga kiruvchi valyuta boyliklari, davlatning qarz majburiyatlari va hukumat kafolatlagan boshqa qarz vositalari, Markaziy bankda depozitga otkazilgan va uning depozitariysi uchun maqbul bolgan, xarid qilinishi va sotilishiga ruxsat berilgan aktivlar, tolanishiga banklar kafolat bergan tijorat veksellarini garovga olgan holda tijorat banklariga uch oygacha bolgan muddatda kredit berishi mumkin. Tijorat banklariga kredit berishning eng kop tarqalgan bu turi banklarni qayta moliyaviy taminlash deb yuritiladi va u «Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki togrisida»gi Qonunning 30-moddasiga asosan amalga oshiriladi.Tijorat banklari va hukumat Ozbekiston Respublikasi Markaziy bankining asosiy mijozlaridir. Boshqacha aytganda, Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki banklarning banki hisoblanadi. Tijorat banklari Ozbekiston Respublikasi Markaziy bankidagi oz hisob varaqlaridan ozaro hisob-kitoblar uchun foydalanadilar va undan tashqari naqd pul zarur bolganda ham ular Markaziy bankka murojaat qilishadi.

Tijorat banklarining kassa zahiralarini jamgarish va saqlash. Muomaladagi pul miqdori hajmini boshqarish uchun Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki jalb qilingan pul mablaglari hajmiga qarab tijorat banklarida zahiralarning muayyan koeffitsientlarini belgilaydi. Pul-kredit vositasida boshqarishning samaradorligi, uning pul miqdori osish surati va tuzilmasiga, shuningdek pulning qadrsizlanish darajasiga tasiri majburiy zahiralash tizimining moslashuvchanligiga bogliq. Korib chiqilayotgan Qonunning 28-moddasiga muvofiq majburiy zahiralar alohida hisob varaqda naqd pul yoki omonatlar tarzida deponentga olinadi. Zahiralash tizimi tijorat banklariga likvidlik bilan bogliq qisqa muddatli muammolarni hal etish imkonini beradi. Ayrim hollarda Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki qaroriga binoan majburiy zahiralarga foizlar qoshib qoyilishi ham mumkin. Tijorat banklarining mablaglarini zahiralash talablariga amal qilish borasida javobgarligini oshirish uchun qonunda moliyaviy sanksiyalar (53-modda) kozda tutilgan. Ozbekiston Respublikasi Markaziy bankiga tolanmay qolgan pulni qonunda belgilangan tartibda sozsiz undirib olish, shuningdek jarimalar solish huquqi berilgan

• Tijorat banklarining kassa zahiralarini jamgarish va saqlash. Muomaladagi pul miqdori hajmini boshqarish uchun Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki jalb qilingan pul mablaglari hajmiga qarab tijorat banklarida zahiralarning muayyan koeffitsientlarini belgilaydi. Pul-kredit vositasida boshqarishning samaradorligi, uning pul miqdori osish surati va tuzilmasiga, shuningdek pulning qadrsizlanish darajasiga tasiri majburiy zahiralash tizimining moslashuvchanligiga bogliq. Korib chiqilayotgan Qonunning 28-moddasiga muvofiq majburiy zahiralar alohida hisob varaqda naqd pul yoki omonatlar tarzida deponentga olinadi. Zahiralash tizimi tijorat banklariga likvidlik bilan bogliq qisqa muddatli muammolarni hal etish imkonini beradi. Ayrim hollarda Ozbekiston Respublikasi Markaziy banki qaroriga binoan majburiy zahiralarga foizlar qoshib qoyilishi ham mumkin. Tijorat banklarining mablaglarini zahiralash talablariga amal qilish borasida javobgarligini oshirish uchun qonunda moliyaviy sanksiyalar (53-modda) kozda tutilgan. Ozbekiston Respublikasi Markaziy bankiga tolanmay qolgan pulni qonunda belgilangan tartibda sozsiz undirib olish, shuningdek jarimalar solish huquqi berilgan

Халқаро валюта жамғармаси билан ҳамкорлик ҳақида 

• Ўзбекистон Республикаси Халқаро валюта жамғармаси аъзолигига 1992 йил 21 сентябрда қўшилган. 1993 йил сентябрдан буён Ўзбекистонда ХВЖнинг ваколатхонаси фаолият юритмоқда. Марказий банк ХВЖ билан алоқалар бўйича офис сифатида белгиланган.
• Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Швейцария, Польша, Сербия, Қирғизистон, Тожикистон, Қозоғистон, Озарбайжон ва Туркманистон каби 9та давлатни ўз ичига олган ХВЖнинг Швейцария гуруҳига киради.

Ўзбекистон Республикаси делегацияси мунтазам равишда Халқаро валюта жамғармаси Бошқарувчилар кенгашининг йиллик йиғилишларида иштирок этади, охирги йиғилиш 2018 йил октябрь ойида Индонезияда бўлиб ўтди.

• Ўзбекистон Республикаси делегацияси мунтазам равишда Халқаро валюта жамғармаси Бошқарувчилар кенгашининг йиллик йиғилишларида иштирок этади, охирги йиғилиш 2018 йил октябрь ойида Индонезияда бўлиб ўтди.
• Сўнгги йиллардаги кенг кўламли макроиқтисодий сиёсат ислоҳотлари доирасида ХВЖ билан ҳамкорлик сезиларли даражада фаоллашди.
• Ўзбекистон делегациясининг Нью-Йоркдаги олий даражадаги ташрифи давомида 2017 йил 19 сентябрь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев ва ХВЖ Бошқарувчи директори К. Лагард ўртасида икки томонлама учрашув бўлиб ўтди, унда Ўзбекистон Республикаси вазирликлари ва идораларига Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ)нинг техник ёрдам қўрсатмаларини тақдим этиш ва мамлакатнинг иқтисодий кўрсаткичларини ислоҳ қилиш ва таҳлил қилиш бўйича амалий маслаҳатлар бериш тўғрисидаги келишувга эришилди.

Prezident bank tizimidagi muammolarga bag‘ishlangan videoselektori

• «Kreditlar ishlab chiqarish va infratuzilmani rivojlantirish, tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlashda zarur manba hisoblanadi. Bo‘sh mablag‘larni jalb qilib, ularni kredit sifatida tadbirkor va investorlarga taqdim etadigan tijorat banklarining iqtisodiy jarayonlardagi roli juda katta.
• Shu borada ko‘rilgan tizimli choralar natijasida oxirgi ikki yilda banklar tomonidan investitsiya loyihalarini kreditlash ko‘lami sezilarli darajada kengayib, kredit portfeli hajmi 3,2 barobar oshdi. Hududlarni rivojlantirish dasturlari doirasida 6 ming 400 ta loyiha uchun 27 trillion so‘m kredit ajratildi», deyiladi prezident matbuot xizmati xabarida.
• Yig‘ilishda bank tizimida ijobiy natijalar bilan birga, qator muammolar ham borligi qayd etildi. Joriy yilda Prezidentning Virtual va Xalq qabulxonalariga bank sohasi bo‘yicha 24 mingdan ziyod murojaat bo‘lganiga e'tibor qaratildi.
• Videoselektorda muammoli kreditlar masalasi muhokama qilindi. Bunday kreditlar jami kreditlarning 1,8 foizidan kam bo‘lsa-da, yil boshiga nisbatan oshgani qayd qilindi. Hududlar kesimida bunday kreditlarining 76 foizi Toshkent shahriga, 5 foizi Qashqadaryo, 3 foizi Buxoro viloyatiga to‘g‘ri keladi

Shuningdek, hokimliklar va tarmoqlar tomonidan ayrim loyihalar puxta ishlab chiqilmagani oqibatida bir qator obektlar o‘z vaqtida ishga tushmagani hamda kreditlar qaytishi cho‘zilayotgani ko‘rsatib o‘tildi.

• Shuningdek, hokimliklar va tarmoqlar tomonidan ayrim loyihalar puxta ishlab chiqilmagani oqibatida bir qator obektlar o‘z vaqtida ishga tushmagani hamda kreditlar qaytishi cho‘zilayotgani ko‘rsatib o‘tildi.
• Jumladan, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Jizzax, Surxondaryo viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida kredit mablag‘lari ajratilgan ayrim investitsiya loyihalarini amalga oshirish haligacha boshlanmagani tanqid qilindi.
• Uy-joy fondini ta'mirlash va turar joy binolarini barpo etishga qaytarish manbalari va imkoniyatlari to‘liq o‘rganilmasdan kredit ajratilishi oqibatida umidsiz qarzlar ko‘paymoqda. Jumladan, xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari va ko‘p qavatli uy-joylar qurilishi bo‘yicha katta miqdorda muammoli kreditlar mavjud. Ulardan eng ko‘plari – Toshkent shahrida 32 milliard so‘m, Qashqadaryo viloyatida 27 milliard so‘m, Andijon viloyatida qariyb 20 milliard so‘m va Buxoro viloyatida 14 milliard so‘mdir.
• Davlatimiz rahbari muammoli kreditlarni qaytarish banklarning imkoniyatlarini yanada kengaytirishini, ularni undirish bo‘yicha banklar, qarzdor korxonalar, kompaniya va uyushmalar, hududlar rahbarlari birgalikda ish olib borishi zarurligini ta'kidladi. 
• Banklarning kredit uchun resurslar jamlashdagi faolligi ham yetarli emas. Aholi va yuridik shaxslarning bo‘sh mablag‘larini bank depozitlariga, birinchi navbatda muddatli va jamg‘arib boriladigan depozitlarga jalb qilish banklarning moliyaviy barqarorligini oshiradi.
• Prezident tijorat banklari xalqaro moliya institutlari kredit liniyalarini yanada faol jalb etishi va ularni to‘liq o‘zlashtirishi lozimligini qayd etdi. 
• Tijorat banklari ustav kapitali asosan davlat ulushi hisobiga oshirilib, xususiy sektor mablag‘lari deyarli yo‘naltirilmagani jiddiy tanqid qilindi.

O‘tgan ikki yil mobaynida davlat tomonidan banklarning kapitaliga qariyb 1 milliard dollar miqdorida mablag‘lar ajratilgan. Ko‘rilayotgan chora-tadbirlarga qaramasdan davlat ulushiga ega deyarli barcha banklar, jumladan, Qishloq qurilish bank, Sanoatqurilishbank, Asakabank, Agrobank, Mikrokreditbank, Aloqabank va Ipoteka bank ustav kapitalida jismoniy va yuridik shaxslarning aksiyalari ulushi keskin kamaygan. Shuning uchun banklarning ustav kapitaliga xususiy sektor mablag‘larini faol jalb etish kerakligi ta'kidlandi.

• O‘tgan ikki yil mobaynida davlat tomonidan banklarning kapitaliga qariyb 1 milliard dollar miqdorida mablag‘lar ajratilgan. Ko‘rilayotgan chora-tadbirlarga qaramasdan davlat ulushiga ega deyarli barcha banklar, jumladan, Qishloq qurilish bank, Sanoatqurilishbank, Asakabank, Agrobank, Mikrokreditbank, Aloqabank va Ipoteka bank ustav kapitalida jismoniy va yuridik shaxslarning aksiyalari ulushi keskin kamaygan. Shuning uchun banklarning ustav kapitaliga xususiy sektor mablag‘larini faol jalb etish kerakligi ta'kidlandi.
• Yig‘ilishda kuzatuv kengashlari banklarning strategik rivojlanish yo‘nalishlarini belgilash va faoliyatini yaxshilash bo‘yicha yetarli ish olib bormayotgani muhokama qilinib, Markaziy bank, Iqtisodiyot vazirligiga davlat tasarrufidagi banklarning kuzatuv kengashlari faoliyatini tanqidiy o‘rgangan holda, ularning tarkibini tubdan qayta ko‘rib chiqish va samaradorligini oshirish bo‘yicha ko‘rsatma berildi. Mamlakatimiz moliya muassasalari faoliyatini takomillashtirish uchun xorijdan yuqori malakali mutaxassislarni jalb etish vazifasi qo‘yildi.
• Davlatimiz rahbari tadbirkorlikni rivojlantirish, aholini ish bilan ta'minlash maqsadida mikrokreditlar hajmini keskin oshirish, ularni ajratish tartibini soddalashtirish zarurligini ta'kidladi. 
• Yig‘ilishda muhokama qilingan masalalar yuzasidan mutasaddilarning axborotlari eshitildi. 

Tijorat banklari

• Tarixiy taraqqiyot davomida banklar mablaglarni yigish, saqlab berish, kredit-hisob va boshqa turli xil vositachilik operatsiyalarini bajarib kelganliklari sabab, banklar kredit muassasa bolib, foyda olish maqsadida bank barcha risklarni oziga qabul qilgan holda operatsiyalarini amalga oshiradi. Ozbekiston Respublikasining 1996 yil 26 aprelda qabul qilingan Banklar va bank faoliyati togrisida»gi qonunining 1-moddasiga asosan Bank-tijorat tashkiloti bolib, bank faoliyati deb hisoblanadigan quyidagi faoliyat turlari majmuini amalga oshiradigan, yani:-yuridik va jismoniy shaxslardan omonatlar qabul qilish hamda qabul qilingan mablaglardan tavakkal qilib kredit berish yoki investitsiyalash uchun foydalanish;-tolovlarni amalga oshirish bilan shugullanuvchi yuridik shaxsdir. Demak, bank barcha riskni oz zimmasiga olib, yuridik va jismoniy shaxslarning pul mablaglarini jalb qilib, bank resurslarini tashkil qilgan holda, bu mablaglarni muddatida qaytarib berish, tolov va taminlash shartlari asosida oz nomidan ularni joylashtiradi hamda yuridik va jismoniy shaxslar ortasidagi hisob-kitob va vositachilik operatsiyalarini olib boruvchi kredit muassasa hisoblanadi.Bazi adabiyotlarda «bank-bu korxona», deb ham izoh beriladi. Malumki, bank yaxlit olingan korxona sifatida ishlab chiqarish jarayonini amalga oshirmaydi. Tijorat banklarining faoliyatini korxona faoliyatiga shu jihatdan oxshatish mumkinki, tijorat banklari ham korxonalar singari oz faoliyatini oz daromadini kopaytirishga qaratadi, lekin korxonalar faoliyatidan farqli ravishda banklar shu asosida birinchidan, oz tasischilariaksiyadorlarining manfaatlarini, ikkinchidan, oz mijozlarining manfaatlarini himoya qilishni taminlaydi

Bankning asosiy faoliyati vositachilik bilan bogliq bolib, u pul mablaglarni qarz beruvchidan qarz oluvchilarga otkazish bilan bogliq bolgan operatsiyalarni bajarishdan iborat. Banklar bilan bir qatorda pul mablaglari harakatini boshqa moliyaviy va kredit tashkilotlari, investitsion fondlar, sugurta kompaniyalari ham amalga oshiradilar. Biroq, bankning moliyaviy risklarning subekti sifatida yuqorida keltirilgan boshqa subektlar faoliyatidan farq qiladigan ikkita oziga xos xususiyati mavjud:-birinchidan, banklar faqat ular uchun xos bolgan qarz majburiyatlarini (depozitlar, omonat sertifikatlari va boshqalar) chiqaradilar va bu yol bilan yigilgan mablaglarni boshqa subektlar tomonidan chiqarilgan qimmatli qogozlar va qarz majburiyatlariga joylashtiradilar. Bankning bu xususiyati moliyaviy broker va dillerlar faoliyatidan farq qiladi, chunki ular moliya bozorida oz qarz majburiyatlarini chiqarmasdan faoliyat korsatadilar.-ikkinchidan, banklar jismoniy va yuridik shaxslar oldida mijozlarning pul mablaglarini hisob varaqlariga qoyish va jamgarma otkazish, depozit sertifikatlarini chiqarish va boshqalar orqali qatiy belgilangan qarz majburiyatlarini oladilar. Qatiy belgilangan qarz majburiyatlar bilan faoliyat korsatish banklar uchun riskli hisoblanadi, chunki banklar oz kreditorlari oldida olgan majburiyatlarini toliq bajarishlari lozim. Investitsion fondlar esa oz aktivlari va passivlarining qiymati ozgarishi bilan bogliq risklarni oz aksiyadorlari zimmasiga yuklaydilar.

• Bankning asosiy faoliyati vositachilik bilan bogliq bolib, u pul mablaglarni qarz beruvchidan qarz oluvchilarga otkazish bilan bogliq bolgan operatsiyalarni bajarishdan iborat. Banklar bilan bir qatorda pul mablaglari harakatini boshqa moliyaviy va kredit tashkilotlari, investitsion fondlar, sugurta kompaniyalari ham amalga oshiradilar. Biroq, bankning moliyaviy risklarning subekti sifatida yuqorida keltirilgan boshqa subektlar faoliyatidan farq qiladigan ikkita oziga xos xususiyati mavjud:-birinchidan, banklar faqat ular uchun xos bolgan qarz majburiyatlarini (depozitlar, omonat sertifikatlari va boshqalar) chiqaradilar va bu yol bilan yigilgan mablaglarni boshqa subektlar tomonidan chiqarilgan qimmatli qogozlar va qarz majburiyatlariga joylashtiradilar. Bankning bu xususiyati moliyaviy broker va dillerlar faoliyatidan farq qiladi, chunki ular moliya bozorida oz qarz majburiyatlarini chiqarmasdan faoliyat korsatadilar.-ikkinchidan, banklar jismoniy va yuridik shaxslar oldida mijozlarning pul mablaglarini hisob varaqlariga qoyish va jamgarma otkazish, depozit sertifikatlarini chiqarish va boshqalar orqali qatiy belgilangan qarz majburiyatlarini oladilar. Qatiy belgilangan qarz majburiyatlar bilan faoliyat korsatish banklar uchun riskli hisoblanadi, chunki banklar oz kreditorlari oldida olgan majburiyatlarini toliq bajarishlari lozim. Investitsion fondlar esa oz aktivlari va passivlarining qiymati ozgarishi bilan bogliq risklarni oz aksiyadorlari zimmasiga yuklaydilar.

Tijorat banklarining tashkiliy tuzilishi aksioner jamiyat tuzilishiga oxshashdir. Tijorat bankining oliy organi aksiyadorlarning umumiy yigilishi hisoblanadi. Bu yigilishlarda aksiyadorlarning vakillari va aksiyador korxonalarning rahbarlari ishtirok etadilar. Aksiyadorlarning umumiy yigilishi korib chiqishga qoyilgan masalalar boyicha qaror qabul qilish uchun aksiyadorlarning kamida 3/4 qismi ishtirok qilishi lozim.Bankning boshqaruvini direktorlar kengashi amalga oshiradi. Unga qoshimcha tarzda bank boshqaruvini kuzatish va nazorat qilish masuliyati ham yuklatilgan. Direktorlar kengashi azolarining tarkibi va saylanish muddati tijorat bankning nizomi bilan belgilanadi

• Tijorat banklarining tashkiliy tuzilishi aksioner jamiyat tuzilishiga oxshashdir. Tijorat bankining oliy organi aksiyadorlarning umumiy yigilishi hisoblanadi. Bu yigilishlarda aksiyadorlarning vakillari va aksiyador korxonalarning rahbarlari ishtirok etadilar. Aksiyadorlarning umumiy yigilishi korib chiqishga qoyilgan masalalar boyicha qaror qabul qilish uchun aksiyadorlarning kamida 3/4 qismi ishtirok qilishi lozim.Bankning boshqaruvini direktorlar kengashi amalga oshiradi. Unga qoshimcha tarzda bank boshqaruvini kuzatish va nazorat qilish masuliyati ham yuklatilgan. Direktorlar kengashi azolarining tarkibi va saylanish muddati tijorat bankning nizomi bilan belgilanadi
• Taftish komissiyasi aksionerlarning umumiy yigilishi tomonidan saylanadi. Uning tarkibida kuzatuv kengash azolari va bank boshqaruvi azolari bolishi mumkin emas. Bank boshqaruvi taftish komissiyasiga taftish uchun zarur bolgan hujjatlarni taqdim etadi. Taftish natijalari bank boshqaruviga topshiriladi.Tijorat banki taftish komissiyasining asosiy vazifasi bank xodimlarining oz amallarini suistemol qilishlarining oldini olishga qaratilgan

Tijorat banklarining funksiyalari va operatsiyalari

• Tijorat banklarining iqtisodiy roli uning faoliyat doirasining keng bolishiga olib keladi. Bu sababli tijorat banklari quyidagi funksiyalarni bajaradi:-vaqtincha bosh turgan pul mablaglarni yigish va ularni kapitalga aylantirish;-korxona, tashkilotlar va aholini kreditlash;-iqtisodiyotda hisob-kitoblar va tolovlarni amalga oshirish;-moliya-valyuta bozorida faoliyat korsatish;-iqtisodiy-moliyaviy axborotlar berish va maslahat xizmatlarini korsatish va boshqalar

Banklar bosh pul mablaglarini yigish va ularni kapitalga aylantirish funksiyasini bajara turib mavjud bosh pul daromadlari va jamgarmalarini yigadi. Jamgaruvchi (bosh pul mablag egasi) oz mablaglarini bankka ishonib topshirgani uchun va bank bu mablaglardan foydalangani uchun malum foiz hisobida daromad oladilar. Bosh pul mablaglari hisobidan ssuda kapitali fondi vujudga keladi va bu fond iqtisodiyot tarmoqlarni kreditlash uchun ishlatiladi.Tijorat bankining bosh turgan mablaglarni jalb etish ularni kapitalga aylantirish funksiyasi asosiy funksiyalardan hisoblanib, jalb etilgan mablaglardan daromad qarz mablaglariga bolgan talab va taklif asosida shakllanadi.Bankning vositachilik operatsiyalari bozor iqtisodiyoti tizimini rivojlantirish borasida bank oz faoliyatida risk va noaniqlikning oldini olishga sharoit yaratadi. Pul mablaglari bank vositachiligisiz ham kreditor va qarz oluvchi orasida muomalada bolishi mumkin, ammo bu bilan mablaglarni yoqotish bilan bogliq risk darajasi oshadi va mablaglarni oz vaqtida qaytarib berish muammolari yuzaga keladi. Bu muammolarning yuzaga kelishi shundan iboratki, kreditor va qarz oluvchi bir-birovi haqida etarli darajada malumotga ega emasligi, mablaglarga bolgan talabning taklif bilan doimo miqdoran va bir vaqtda teng emasligidadir. Tijorat banklari mablaglarni depozitga jalb etishi, ssuda berishi mumkin. Bank oz aktivlari boyicha keng diversifikatsiya usulini qollab omonatlarni qaytara olmaslik riski darajasini kamaytirishi mumkin.

• Banklar bosh pul mablaglarini yigish va ularni kapitalga aylantirish funksiyasini bajara turib mavjud bosh pul daromadlari va jamgarmalarini yigadi. Jamgaruvchi (bosh pul mablag egasi) oz mablaglarini bankka ishonib topshirgani uchun va bank bu mablaglardan foydalangani uchun malum foiz hisobida daromad oladilar. Bosh pul mablaglari hisobidan ssuda kapitali fondi vujudga keladi va bu fond iqtisodiyot tarmoqlarni kreditlash uchun ishlatiladi.Tijorat bankining bosh turgan mablaglarni jalb etish ularni kapitalga aylantirish funksiyasi asosiy funksiyalardan hisoblanib, jalb etilgan mablaglardan daromad qarz mablaglariga bolgan talab va taklif asosida shakllanadi.Bankning vositachilik operatsiyalari bozor iqtisodiyoti tizimini rivojlantirish borasida bank oz faoliyatida risk va noaniqlikning oldini olishga sharoit yaratadi. Pul mablaglari bank vositachiligisiz ham kreditor va qarz oluvchi orasida muomalada bolishi mumkin, ammo bu bilan mablaglarni yoqotish bilan bogliq risk darajasi oshadi va mablaglarni oz vaqtida qaytarib berish muammolari yuzaga keladi. Bu muammolarning yuzaga kelishi shundan iboratki, kreditor va qarz oluvchi bir-birovi haqida etarli darajada malumotga ega emasligi, mablaglarga bolgan talabning taklif bilan doimo miqdoran va bir vaqtda teng emasligidadir. Tijorat banklari mablaglarni depozitga jalb etishi, ssuda berishi mumkin. Bank oz aktivlari boyicha keng diversifikatsiya usulini qollab omonatlarni qaytara olmaslik riski darajasini kamaytirishi mumkin.

Tijorat banklar faoliyatida asosiy orinni korxona, tashkilotlarni, aholini va turli subektlarni kreditlash egallaydi. Kreditlash jarayonini tashkil qilishda bank moliyaviy vositachi rolini oynaydi. U bosh turgan mablaglarni jalb qiladi va oz nomidan mijozlarga vaqtincha foylanishiga beradi. Bank krediti hisobidan iqtisodiyotning muhim tarmoqlari-sanoat, qishloq xojaligi, savdo va boshqalar moliyalashtiriladi va ishlab chiqarishni kengaytirishga asos boladi.Tijorat banklari shartnoma asosida bir-birlarining mablaglarini depozit, kredit shaklida jalb etishlari, joylashtirishlari, oz ustavlarida korsatilgan boshqa ozaro operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin.Mijozlarga kredit berish va oz zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarish uchun mablag etishmay qolgan taqdirda tijorat banklari kredit resurslari olish uchun Markaziy bankka murojat qilishlari mumkin.Tijorat banklari operatsiyalari boyicha foiz stavkalari ularning ozlari tomonidan mustaqil belgilanadi. Ammo bu stavkalar davlat pul-kredit siyosatining bosh yonalishlarida belgilab beriladigan foiz stavkalari siyosatiga asoslangan bolishi lozim.Bozor iqtisodiyotiga otish davrida qimmatli qogozlar bozorining yaxshi taraqqiy etmagan bosqichlarida iqtisodiyotda mavjud bolgan asosiy moliyaviy resurslar banklarga omonatlarni jalb qilish orqali amalga oshiriladi

• Tijorat banklar faoliyatida asosiy orinni korxona, tashkilotlarni, aholini va turli subektlarni kreditlash egallaydi. Kreditlash jarayonini tashkil qilishda bank moliyaviy vositachi rolini oynaydi. U bosh turgan mablaglarni jalb qiladi va oz nomidan mijozlarga vaqtincha foylanishiga beradi. Bank krediti hisobidan iqtisodiyotning muhim tarmoqlari-sanoat, qishloq xojaligi, savdo va boshqalar moliyalashtiriladi va ishlab chiqarishni kengaytirishga asos boladi.Tijorat banklari shartnoma asosida bir-birlarining mablaglarini depozit, kredit shaklida jalb etishlari, joylashtirishlari, oz ustavlarida korsatilgan boshqa ozaro operatsiyalarni amalga oshirishlari mumkin.Mijozlarga kredit berish va oz zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarish uchun mablag etishmay qolgan taqdirda tijorat banklari kredit resurslari olish uchun Markaziy bankka murojat qilishlari mumkin.Tijorat banklari operatsiyalari boyicha foiz stavkalari ularning ozlari tomonidan mustaqil belgilanadi. Ammo bu stavkalar davlat pul-kredit siyosatining bosh yonalishlarida belgilab beriladigan foiz stavkalari siyosatiga asoslangan bolishi lozim.Bozor iqtisodiyotiga otish davrida qimmatli qogozlar bozorining yaxshi taraqqiy etmagan bosqichlarida iqtisodiyotda mavjud bolgan asosiy moliyaviy resurslar banklarga omonatlarni jalb qilish orqali amalga oshiriladi

Prezident valyuta siyosatini liberallashtirish to‘g‘risidagi farmonni imzoladi

• O‘zbekiston rezident fuqarolari valyuta almashtirish shoxobchalarida xorijiy valyutani bozor kursida sotishlari va xorijda hech qanday cheklovlarsiz foydalanishlari uchun ularni korversion kartalarga xarid qilishlari mumkin.
• O‘zbekiston yuridik shaxslari joriy xalqaro operatsiyalar (import tovarlar, ishlar va xizmatlar, daromadlarni repatriatsiya qilish, kreditlarni qoplash, xizmat safarlari xarajatlarini to‘lash va boshqa savdo xususiyatiga ega bo‘lmagan pul o‘tkazmalari) bo‘yicha to‘lovlarni amalga oshirish uchun tijorat banklaridan xorijiy valyutalarni cheklovlarsiz xarid qilishlari mumkin. Bu O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning   «Valyuta siyosatini erkinlashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi farmonida ko‘zda tutilgan.

Farmonda milliy valyutaning xorijiy valyutaga nisbatan kursini o‘rnatishda bozor mexanizmlariga asoslanishi belgilandi.

• Farmonda milliy valyutaning xorijiy valyutaga nisbatan kursini o‘rnatishda bozor mexanizmlariga asoslanishi belgilandi.
• O‘zbekiston jismoniy shaxslari esa ko‘rsatilgan muddatdan boshlab valyuta almashtirish punktlarida xorijiy valyutani erkin sotishlari hamda tijorat banklari konversion bo‘limlarida xorijiy valyutani xalqaro to‘lov kartalariga sotib olib, ulardan xorijda hech qanday cheklovlarsiz foydalanishlari mumkin.
• Yuridik shaxs tashkil etmasdan iste’mol tovarlari importi bilan shug‘ullanuvchi yakka tartibdagi tadbirkorlarga xorijiy valyutani jismoniy shaxslar uchun o‘rnatilgan tartibda bank hisob raqamlari orqali sotib olishga ijozat berildi.
• Xorijiy valyutada daromad oluvchi eksportyorlarga foydani majburiy sotish tartibi bekor qilindi.
• Valyutada daromad ko‘ruvchi yuridik shaxs tashkil etmagan yakka tartibdagi tadbirkorlar, shuningdek fermer xo‘jaliklari o‘z bank hisob raqamlaridan naqd pulda xorijiy valyutani yechib olishlari mumkin.
• Farmon bilan O‘zbekiston hududida xalqaro amaliyotga muvofiq ravishda xalqaro plastik kartalar yordamida to‘lovlarni amalga oshirishni istisno qilgan holda tovarlar, ishlar va xizmatlar uchun xorijiy valyutada to‘lovlarni amalga oshirish taqiqlandi.
• Mahsulotlar, ishlar va xizmatlar narxlari va tariflari, shuningdek jamiyatlar ustav kapitalining eng kam talablari endilikda faqatgina milliy valyutada belgilanadi.
• Davlat bojlari, yig‘imlar va boshqa majburiy to‘lovlar faqatgina so‘mda qabul qilinadi, konsullik yig‘imlari istisno qilinadi.
• Xorijiy valyutani sotish va sotib olishda komission rag‘batlantirish tijorat banklari tomonidan mustaqil ravishda o‘rnatiladi.
• Farmon bilan tijorat banklariga xorijiy valyutada operatsiyalarni o‘tkazish uchun litsenziya berish tartibi bekor qilindi. Ushbu operatsiyalar bank faoliyatini amalga oshirish uchun taqdim etiladigan litsenziyaga asoslanadi.
• Prezident ijtimoiy ahamiyatga molik oziq-ovqat mahsulotlarining asosiy turlari narxlari ustidan monitoring va nazoratni amalga oshirish bo‘yicha respublika va hududiy komissiyalarga oziq-ovqat mahsulotlari bozorlarini tekshirishni kuchaytirish yo‘li bilan narxlar barqarorligini ta’minlashni topshirdi.

Xulosa

• Масофадан банк хизматларини кўрсатувчи тизимларданфойдаланувчиларнинг сони 2019 йил 1 март ҳолатига