Reja: Angliyada parlamentning vujudga kelishi

Kichik jyuri 12 ta qasamxo‘r maslahatchilardan iborat tuziladigan ingliz sudining tarkibiy qismi bo‘lib qoldi. Bu jyuri a’zolari ishlarning mazmunan ko‘rib chiqilishida ishtirok etib, qasamxo‘rlarning yagona fikrini talab qiluvchi verdikt (hukm) chiqarardi. 1239 yilgi qonun bo‘yicha qasamxo‘rlar uchun yillik daromadning 40 shillinggi miqdorida mulkiy senz o‘rnatiladi.

Manorlik sudlarining yurisdiksiyasi (sud qilish huquqi) XIII asrda to-bora cheklanib borishda davom etdi. Faqat ba’zi juda ozchilik yirik feodal-largina toj-taxtga daxldor ishlar bo‘yicha sud qilish huquqini saqlab qoldi. 1260-1280 yillardagi statutlar magnatlarning kuriyaga kelishlarini ta’min-lash maqsadida ularning erkin dehqonlarga tazyiq o‘tkazishini, apellyatsi-on instantsiya sifatida chiqishini taqiqlaydi. Sheriflarga lordlar tomonidan egallab olingan chorvani musodara qilish uchun, shuningdek, agar lord yoki uning yordamchisi hatto bir marta qirollik buyrug‘ini bajarmagan barcha hollarda, ularning immunitetlarini buzishlariga ruxsat etilardi.

Dunyoviy va cherkov sudlarining o‘zaro munosabatlari vakolatlarni chegaralash masalalarida ilgarigidek keskinligi va murakkabligi bilan ajra-lib turardi. Ko‘p sonli qarama-qarshi qarashlar natijasida shunday tamoyil o‘rnatilgan ediki, unga ko‘ra, ikkala turdagi sudlarning sudlovligi jazolar-ning xarakteriga qarab belgilanar va faqat dunyoviy sudlar dunyoviy jazo-lar berishi, masalan, jarimalar solishi mumkin edi. Qirol hokimiyati doimo cherkov sudlarining vakolatlarini cheklashga harakat qilardi. Biroq, ma’-lumki, bu urinishlar uncha muvaffaqiyatga erishmagan. Oxir oqibatda qirol an’anaviy vositalardan foydalanib, "taqiqlash haqidagi" sud buyrug‘ini chiqarish yo‘li bilan cherkov sudining vakolatlarini cheklashga erishgan. Toj-taxt, aniqrog‘i, qirol kuriyasi chinovniklari fikricha, cherkov sudlari o‘z vakolatlari doirasidan chiqqan, deb topilgan har bir alohida holatda ana shunday sud buyruqlari chiqarilardi.

Demak, yuqoridagilardan ko‘rinib turibdiki, tabaqa-vakillik monar-xiyasi davrida Angliyaning sud tizimi xilma-xil sudlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi.