Reja: An‘ana haqida tushuncha

Mavzu: Adabiyotda an‘ana va novatorlik

                           Reja:

1.An‘ana haqida tushuncha

2.Novatorlik haqida tushuncha

3. Badiiy adabiyotda an‘ana va novatorlik

 

Badiiy tafakkur, badiiy adabiyot rivojlanashiga nazar tashlasak, undagi qator Badiiy tafakkur, badiiy adabiyot rivojlanashiga nazar tashlasak, undagi qator omillar – adabiy mеros va vorisiylik, an‘ana va yangilik, shakl va mazmun birligi, badiyyat, asar tili, obrazlar tizimi, janrlara taraqqiyoti kabi masalalar barcha davrlardagi adabiyotimizda muhim masala sifatida tilga olinishini kuzatish mumkin. Bugungi adabiyot qtmish adabiy mеrosi zaminida rivojlanadi, undan oziqlanadi. Adabiy mеros dеganda qtmishda yaratilgan, umummilliy va Adabiy mеros dеganda qtmishda yaratilgan, umummilliy va umumbashariy qimmatga ega bqlganidan vaqt hukmini yеngib kеlayotgan adabiy badiiy qadriyatlarning jami tushuniladi. Bugungi adabiyot — qtmish adabiyotidan qolgan mеrosning vorisi. Adabiy mеros asosida adabiy an‘analar shakllanadi. Adabiy an‘ana — zamonamiz, zamonaviy adabiyotimiz uchun qimmatga ega bqlganidan bugunda barhayot mеrosdir. Adabiyot taraqqiyotining uzluksiz Adabiyot taraqqiyotining uzluksiz jarayonida har bir davr qzidan oldingi davrlardan eng yaxshi jihatlarni qziga singdiradi, ularni sayqallaydi, maromiga yеtkazadi, ayni paytda, qzidan ham unga yangilik qqshishga intiladi. Shu tariqa adabiyotning uzluksiz taraqqiyoti ta‘minlanadi. Adabiyotdagi vorisiylik, an'analarga sodiqlik har bir milliy adabiyotdagi Adabiyotdagi vorisiylik, an'analarga sodiqlik har bir milliy adabiyotdagi qziga xoslik, milliy qiyofaning yqqotilmasligini kafolatlaydi. Boy an‘anaga tayangan adabiyotning rivojlanish imkoniyatlari, tabiiyki, boshqalarga nisbatan yuqori bqladi. Masalan, xalqimizning boy adabiy-madaniy an‘analari XX asr boshlaridan kuzatiluvchi yangi qzbеk adabiyotining shakllanish jarayoni tеz kеchishini ta‘minladi: adabiyotimiz juda qisqa fursat ichida jahon adabiyotidagi yutuqlarning kqpini ijodiy qzlashtirdi, qzining badiiy olamini boyitdi Badiiy adabiyot ijtimoiy ong shakli sifatida tarixiy taraqqiyot qonuniyatlariga buysunadi. Jamiyatda yuz bergan moddiy qzgarishlar badiiy adabiyotda ham Badiiy adabiyot ijtimoiy ong shakli sifatida tarixiy taraqqiyot qonuniyatlariga buysunadi. Jamiyatda yuz bergan moddiy qzgarishlar badiiy adabiyotda ham qzgarishlarni keltirib chiqaradi. qadimgi Yunonistonda yuz bergan yirik mexnat taqsimoti san'at va adabiyotning yuksak taraqqiyotiga olib keldi. Markaziy Osiyoda Hrta asrlardan keyin yuz bergan iqtisodiy va siyosiy tanazzul esa qzbek adabiyotining orqaga ketishiga sabab bqldi. Sinfiy kurash adabiyotga ham ta'sir khrsatdi. Badiiy adabiyotning sinflar kurash Sinfiy kurash adabiyotga ham ta'sir khrsatdi. Badiiy adabiyotning sinflar kurash quroliga aylantirishga urinadilar. Biroq adabiy oqimlar kurashini bevosita sinflar kurashi ifodasi tarzida talqin qilish thri emas. Jamiyatda ijtimoiy kurash kuchaygan khtarilish davrlarida adabiyot ham gullaydi, reaksiya davrlarida adabiyot ham tushkunlikka yuz tutadi. Har bir davr qz san'atini yaratadi. Marks, Gomer eposini insoniyatning bolaligi deb atagan edi. Demak, epos ibtidoiy jamoa davrning adabiyoti bqlib, keyinchalik unday adabiyot yaratilmadi. Adabiyot mafkura bqlishi bilan birga san'at hamdir. U 'ayotni qziga xos obrazli Adabiyot mafkura bqlishi bilan birga san'at hamdir. U 'ayotni qziga xos obrazli yhl bilan ifoda etami. Shuning ham san'atning bir qator qziga 'os qonuniyatlaring borki, ular san'at taraqqiyotining jamiyat qonuniyatlariga buysunmaydigan mustaqil xarakterini khrsatadi. Masalan: san'at taraqqiyoti jamiyat taraqqiyotidan oldinlab ketishi ham, orqada qolishi ham mumkin. qadimgi Yunoniston ijtimoiy taraqqiyotining eng ibtidoiy bosqichida edi. Lekin hsha davrda adabiyot shu kadar rivojlanib ketdiki, natijada keyingi davrlarda ham bu darajaga chiqib bqlmadi. Kapitalizm feodalizmga nisbatan progress. Lekin Qzbekistonda kapitalistik munosabatlar kirib kelayotgan davrda Navoiy singari yirik da'olar dunyoga kelmaydi. Navoiy davrida qzbek adabiyoti taraqqiyotda oldinlab ketgan, XIX asrlarda orqada qolgan edi. San'at va adabiyotdagi qzgarishlar birdan bqlmaydi. Adabiyotda rivojlanish San'at va adabiyotdagi qzgarishlar birdan bqlmaydi. Adabiyotda rivojlanish revolyusiyasi emas, evalyusiya tarzida sodir bqladi. San'at asarlari umrboqiy bqladi, eskirmaydi. Har bir davr san'ati qzidan oldingi san'at bilan bog'liq bqladi. Bir xalq adabiyoti qzidan oldingi san'at bilan bolik bqladi. Bir xalq adabiyoti ikkinchi xalq adabiyotiga ta'sir etadi. Bundan vorislik qonuni kelib chiqadi. 'ar bir davr adabiyoti qzidan oldingi davr adabiyoti yutuqlaridan boshqa xalqlar adabiyoti yutuqlaridan ba'ramand bqlmasdan rivojlana olmaydi. An'ana novatorlik masalasi vorislik qonuniyatining namoyon bqlishidir. An'ana An'ana novatorlik masalasi vorislik qonuniyatining namoyon bqlishidir. An'ana htmish adabiyotdan qolgan eng yaxshi-g'oyaviy-badiiy boyliklar, keyingi davr adabiyoti tomonidan rivojlantiriladigan htmish adabiyoti yoki boshka xalqlar adabiyotlarining eng yaxshi yutuqlari adabiy an'ana bqladi. Masalan, Navoiy qz asarlarida insonparvarlik, ka'ramonlik, xalqlar dhstligi, zulm va razolatga nafrat g'oyalarini ola surgan. Ana shu g'oyalar keyingi yozuvchilar tomonidan rivojlantirildi yoki A.Qodiriy, Valter Skotch hamda Jurji Zaydon ijodidagi roman shaklini olib shu asosida butunlay yangi qzbek milliy romanini yaratdi. E.Vqidov esa klassik adabiyotidagi azalni rivojlantiradi. An'ana quyidagicha bqladi: g'oyaviy an'ana. Bu Navoiydagi insonparvarlik, qahramonlik g'oyalari va motivlarining rivojlanishidir. Tiplar an'anasi. Obraz yaratish prinsiplarining keyingilar tomonidan qabul qilinib rivojlantirishidir. Farxod - Azizxon Evklion (pativning "Mundi" - komediyasi) - Gobsak Balpzakning "Gobsek" romani) - Qori Ishkamba (Ayniyning "Sud'urning hlimi" povesti) - Inoyat oqsaqol (S.Axmadning "Ufq" romani) ana shu tiplari an'anasining namunasidir. Ayrim tiplar 'ayotda qz umrini yashab bqlganligi tufayli adabiyotlar ham qiz umrini tugatadi. Masalan, cho’llarga suv chiqaruvchi Farxod kabi qahramonlar an'anasi shunday bo’ldi.