Reja: 1 gidroenergetika

GES suv omborlarining atrof muhitga ta’siri.
Reja: 1) GIDROENERGETIKA.
2) GES larni atrof muhitga ta’siri;
3) Ekologik o’zgarishlarda suv omborlarining ro’li.
Gidroelektrostansiyalarning muhitga ta’siri
Hozirgi vaqtda Er yuzida ishlab chiqilayotgan elektr energiyasining 23 % gidroelektrostansiyalar hissasiga to`g`ri keladi. Suv resurslarining turli mintaqalarda turlicha joylashishiga ko`ra qurg`oqchil mamlakatlarda energetikaning bu sohasi rivojlanmagan. Rossiyada 20 % dan ko`proq elektr quvvati GES larda olinadi. O`zbekistonda esa bu ko`rsatkich 8,5 – 13 % (4,0 – 6,5 mlrd. KVt/s). Tiklаnuvchаn enеrgiya mаnbаlаrining аsоsiy аfzаlligi tugаllаnmаsligi vа ekоlоgik tоzаligi. Ulаrdаn fоydаlаnish plаnеtаning enеrgеtik muvоzаnаtini o’zgаrtirmаydi. Bu sifаtlаri tiklаnuvchаn enеrgеtikаning chеt ellаrdа hаm ulаrning yaqin o’n yillik ichidа rivоjlаnishining оptimistik prоgnоzlаrining kеng rivоjlаnishigа hizmаt qilаdi. Tiklаnuvchаn enеrgiya mаnbаlari insоniyat оldidа turgаn uchtа glоbаl muаmmоlаrni yechishdа sеzilаrli rоl o’ynаydi: enеrgеtikаdа, ekоlоgiyadа, sаvdо-sоtiqdа.Gidroenergetika - energetika sohasida nisbatan ekologik xavfsiz va toza hisoblanadi. Ammo bu sohaning ham ekologik vaziyatga ta’siri sezilarli darajada. Gidroelektrostansiyaning turbinalarini harakatga keltiruvchi kuch – bu suv oqimidir. Uzluksiz suv oqimini tashkil qilish esa suv omborlari qurish va ularda suv to`plashni taqozo qiladi.
Suv omborlarining tabiiy muhitga ta’siri nimada? Birinchidan, tekislik maydonlarda quriladigan suv omborlari yuzlab, minglab gektar unumdor erlarni egallaydi. Ikkinchidan, suv omborlari o`zlarining atrofidagi hududlardagi er osti suvlari sathining ko`tarilishiga, shu asnoda ekinzorlarning meliorativ holati yomonlashib, ikkilamchi sho`rlanish jarayonini keltirib chiqarishga sabab bo`ladi. Uchinchidan, suv ombori yaqinidagi hududlarda joylashgan aholi punktlari va muhandislik kommunikasiyalari suv toshqini xavfidan holi bo`lmaydi. Toshkent viloyati /azalkent shahrining yuqorisida qurilgan Chorvoq suv ombori Chirchiq daryosi vohasida joylashgan /azalkent, Chirchiq va Toshkent shaharlari uchun suv bosish xavfini tug`diradi. Tog`li hududlarda qurilgan suv omborlarining xavfi ancha kuchli bo`ladi.
Ular er silkinishi va ko`chkilarni keltirib chiqarishi mumkin. Bundan tashqari er ostidagi tektonik harakatlar natijasida bunday joylarda to`g`onlarning buzilish xavfi ham yuqori bo`ladi. 1960 yilda Hindistonda suv ombori to`g`onining buzilishi 15 ming kishining halok bo`lishiga sabab bo`ldi.

Dunyodаgi gidrоvlik energiyaning iqtisоdiy pоtеntsiаli 8100 TVt.s gа bаhоlаnаdi. Bаrchа gidrоstаntsiyalаrning o’rnаtilgаn quvvati 669 TVt ni tаshkil etаdi, ishlаb chiqаrilаdigаn elеktr energiya esа-2691 TV.s.ni tаshkil etadi. shundаy qilib, iqtisodiy pоtеntsiаl 33%gа ishlаtilаdi. Kichik gidrоenеrgеtikаdаgi dunyo bo’yichа yetаkchi Xitoy xisoblаnib, u yerdа 1950 yildаn 1996yilgаchа kichik GESlаrning umumiy quvvati 5,9 dаn 19200 MVt gаchа o’sdi. Yaqin o’n yillikdа Хitоydа yiligа 100 MVt gаchа kiritgаn rivоjlаntirilmоqdа. Hindistоndа 1998 yil yakunidа kichik GESlаr «3 MVt gаchа birlаmchi quvvаtli)ning o’rnаtilgаn quvvati 173 MVt ni tаshkil etgаn; qurilish bоsqichidа umumiy quvvаti 188 MVt bo’lgаn GESlаr mаvjud. Qurilish jоylаri yana umumiy lоyiхаviy аtrоfidа аniqlаngаn. Bir qаtоr yevrоpа davlatlari shu kаtоri, Аvstrаliya, Finlyandiya, shvеtsiya vа boshqa dаvlаtlаrdаgi kichik GESlаr sаmаrаli ishlаyapti¹.

Suv omborlari qurilishi daryo oqimi yo`liga g`ov quyish bilan bajariladi. Bunda suv oqimi tranzit tizimdan tranzit akkumulyativ tizimga o`tadi, ya’ni suvda oqib kelayotgan biogen moddalar, kimyoviy zaharlar, og`ir metallar va radioaktiv moddalar to`g`onlarda qisman ushlab qolinadi va to`planadi.

Suv omborlarining tashkil qilinishi ularning joylashgan mintaqalari atmosfera havosiga ham ta’sir qiladi. Bunday joylarda suvning bug`lanib turishidan o`ziga xos mikroiqlim hosil bo`ladi - havoning harorati boshqa erlarga ko`ra odatda past bo`ladi, tumanli kunlar nisbatan ko`p bo`lib, quyosh radiasiyasi kamayadi, suv ombori va atrofdagi quruqlik er orasida issiqlik balansi o`zgarishidan shamolli kunlar ko`payadi. Buning oqibati dehqonchilikka ham ta’sir ko`rsatadi.
Yuqorida keltirilgan salbiy ta’sir holatlari ekotizmlarda o`z aksini topadi. Suv omborining tashkil qilinishi mahalliy joyning ekotizimlarini tubdan o`zgartirib yuboradi, to`g`onlarda to`plangan zararli moddalar esa ko`pgina suv organizmlari uchun ekologik vaziyatni yomonlashtirishi mumkin. Suv omborlarining tashkil qilinishi ularning joylashgan mintaqalari atmosfera havosiga ham ta’sir qiladi. Bunday joylarda suvning bug`lanib turishidan o`ziga xos mikroiqlim hosil bo`ladi - havoning harorati boshqa erlarga ko`ra odatda past bo`ladi, tumanli kunlar nisbatan ko`p bo`lib, quyosh radiasiyasi kamayadi, suv ombori va atrofdagi quruqlik er orasida issiqlik balansi o`zgarishidan shamolli kunlar ko`payadi. Mana shu sabablarga ko`ra kelajakda jahon energobalansida gidroelektrostansiyalar ulushini 5 % dan oshirilmaslik ko`zda tutilmoqda.
Gidroelektrostansiyalar tuproqning gidrorejimiga, uning meliorativ holatiga salbiy ta’sir ko`rsatadi.









GIDROENERGETIKA

Biologiya

Tibbiyot