Reja: 1 Bir cho’michli ekskavatorlar konstruktiv

Karyer gidravlik ekskavatorlari
EG-12AU va EG-20U cho’michlari sig’imi 
12 va 20 m
3
. Ishchi uskunalarining barchasi alohida gidravlik yuritmalarga ega.
Gidravlik ekskavator (27-rasm) larda strela 1, rukoyat 2 va cho’mich 3 bir-
birlari bilan sharnirli bog’langan. Strela ekskavator korpusi bilan ham sharnirli 
bog’langan. Ekskavatorning ishchi uskunalari bir-birlari bilan mos ravishda 4, 6 va 
5 gidrosilindrlari bilan ta’minlangan.
EG-12AU ekskavatori gidrosilindrlariga bosim ostidagi moyni yetkazib 
berish uchun har birining zo’riqmasi 900 l/min bo’lgan ikkita nasos qurilmasi va 
660 kVt li elektr yuritma bilan ta’minlangan. Gidrotizimdagi umumiy bosim 30 
MPa ni tashkil etadi. 
27-rasm. EG-12AU gidravlik ekskavatori 
Qadamlovchi ekskavator-draglayn
Ekskavator-draglayn
(2.5.-rasm) lar cho’michi 4 ko’taruvchi 1 va tortuvchi 
5 kanatlarga osiladi. Draglayn strelasi tayanch 6 va yo’naltiruvchi blok 3 ga ega. 
Ekskavatorning burilish mexanizmi to’g’ri kurakli ekskavatorlarniki kabi 
tuzilishga ega. 
Draglaynlar gusenitsali yoki qadamlovchi mexanizmga ega bo’lgan yurish 
organi bilan ishlab chiqariladi. Ekskavator ish vaqtida tayanch rama bazasi 7 da 
o’tiradi. 

---

28-rasm. Ekskavator-draglayn (a) va uning cho’michi (b). 
EKG ekskavatorlari ishchi uskunalari
Ishchi uskunalar ekskavator turini va uning konstruktiv sxemasini belgilaydi. 
Ekskavatorlar ishchi uskunalariga strela, rukoyat, cho’mich va ba’zi ish bajaruvchi 
mexanizmlar kiradi. Ekskavatorlarda ushbu uskunalarni katta va kichik 
o’lchamdagilari yoki boshqa turdagilari bilan almashtirish mumkin bo’ladi. Bir 
cho’michli ekskavatorlar ishchi uskunalarining xilma-xilligiga qaramasdan 
ularning barchasi ish bajaruvchi organning ekskavator platformasi bilan 
bog’lanishiga qarab ikki guruhga ajratiladi: qattiq bog’langan, egiluvchan 
bog’langan. Birinchi guruhga - to’g’ri va teskari kurakli ekskavatorlar, ikkinchi 
guruhga esa draglaynlar kiradi. 
Draglaynning ishchi uskunasi cho’mich va streladan tashkil topadi. To’g’ri 
va teskari kuraklar ishchi uskunalari esa strela, rukoyat, cho’mich, kuch berish 
mexanizmi va cho’mich tagini ochish mexanizmlaridan tashkil topgan.
Surilma rukoyatli to’g’ri kuraklar ishchi uskunalarining mavjud 
konstruksiyalari strelasi konstruksiyasi bo’yicha ikki turga bo’linadi. 
• rukoyat balkalari strela atrofidan o’tuvchi tashqi rukoyatli mexanik 
kuraklar (EKG-5A, EKG-12, EKG-4US, EKG-20); 
• rukoyat balkalari strela orasidan o’tuvchi ichki rukoyatli mexanik kuraklar 
(EKG-10, EKG-15 va ularning modifikasiyalari). 
Tashqi rukoyat ikki balkadan tashkil topadi va strelani o’rab turadi. Ichki 
rukoyat esa bitta balkadan tashkil topadi va strelaning ichidan o’tadi. 

---

29-rasm. Strelaning konstruktiv sxemalari (planda): 
A 
- bir balkali (yon taraflaridan 
tortilgan); 
b,v 
- kesim yuzasi to’rtburchak shakldagi bir balkali tayanch zo’g’otalar 
ochilgan; 
g, j 
- butun ramali ikki balkali; 
d,e 
- qirqilgan ikki balkali. 
Tashqi rukoyatlar kon jinslarini massivdan ajratishda cho’michning yaxshi 
turg’unligini ta’minlaydi va og’ir sharoitlarda ishlatishga mo’ljallangan mexanik 
kuraklarda ishlatiladi. 
Bir balkali rukoyatlarning afzalliklariga ikki balkali rukoyat bilan 
solishtirlganda 
kichik 
massaga 
egaligi, 
o’zining 
va 
egarli 
uzellari 
konstruksiyasining oddiyligidir. Bir balkali rukoyatlar ko’proq kanatli kuch berish 
mexanizmi bilan ishlatiladi. Ikki balkali rukoyatlar esa ko’proq tishli-reykali kuch 
berish tizimida ishlatiladi. 
Strela
.
Hozirgi kunlarda kanatli kuch berish tizimida ishlatilayotgan 
ekskavatorlarda ikki balkali strela va ichki bir balkali rukoyatlar qo’llaniladi. Bir 
balkali strela va tashqi ikki balkali rukoyatlar esa tishli-reykali kuch berish tizimi 
bilan jihozlangan ekskavatorlarda qo’llaniladi. Bu ekskavatorlar EKG-5A, EKG-12 
va EKG-20 mexanik kuraklaridir.
Ekskvatorlarning zamonaviy modellari ko’pgina strelalari tayanch tomoniga 
kengaytirilgan shaklda ishlab chiqarilmoqda. Buning uchun strela yon taraflaridan 
qo’shimcha tortuvchi konstruksiyalar ulanadi, bu strelaning barqarorligini 
ta’minlaydi (EKG-5A).
Bir balkali ichki rukoyatlar uchun odatda ikki balkali strela 
;
ikki balkali 
tashqi rukoyatlar uchun bir balkali strela qo’llaniladi
Ikki balkali strelalar kanatli va tirsak-richagli kuch berish tizimida 
ishlaydigan ekskavatorlarda qo’llaniladi. Bu strelalar yaxlit ramali yoki sharnir-
birikmali usulda ishlab chiqariladi. 
Tirsak-richagli va kanatli kuch berish tizimida ishlaydigan ekskavatorlar 
strelalarida kuch berish mexanizmi joylashtirilmaganligi uchun faqat bo’ylama 
siqilish hisobiga ishlaydi (uncha katta bo’lmagan o’zining og’irligi ta’siridagi 
yuklamalarni hisobga olmaganda). 
Kanatli kuch berish tizimida ishlaydigan ekskavatorlarning sharnir-birikmali 
ikki balkali strelasi pastki va yuqorigi qismlardan tashkil topgan
.
Strelaning pastki 
qismi ikki oyoqli ustun 5 va podkos 4 bilan birgalikda mustahkam uchburchak 
hosil qiladi. Strelaning yuqorigi qismi pastki qismi bilan sharnir orqali bog’langan 
bo’lib strela kanati yoki qattiq tortqi 3 yordamida osib qo’yiladi. 

---

Kuch berish mexanizmining ish bajaruvchi qismi egarli podshipnik 8 bilan 
birga strelaning pastki va yuqorigi qismlarini birlashtiruvchi o’qda joylashadi. 
Strelaning yuqorigi qismi faqat ko’tarish kanatidan hosil bo’ladigan yuklamani 
uzatishga xizmat qiladi va U to’rtburchak yoki quvur shaklidagi ikkita ustundan 
tashkil topadi .
Strela korpusi to’rtburchak yoki quvur yuzali ko’rinishda payvand orqali 
tayyorlanadi. Quvur shaklidagi elementlar yuqori mustahkamlikka ega va yengil 
bo’ladi. 
Tirsak-richagli kuch berish tizimida ishlovchi yuqori quvvatli ekskavatorlar 
strelalari sinchli ‘anjara shaklidagi yaxlit ramali ikki balkali konstruksiyaga ega.
Rukoyat
(30-rasm) mexanik ekskavatorlarda cho’michga zo’riqma kuchini 
uzatishga, gidravlik ekskavatorlarda ko’tarish kuchini uzatishga xizmat qiladi. 
Balkalar soniga qarab bir balkali (ichki) va ikki balkali (tashqi) rukoyatlar 
farqlanadi. Bir balkali rukoyat to’g’ri burchakli yoki aylana kesim yuzali ichi bo’sh 
balkadan tashkil topgan bo’lib, bir uchi cho’mich bilan proushina yoki flanets 
orqali boltlar bilan ulanadi. Rukoyatning ikkinchi uchiga kuch berish bloki (kanatli 
kuch berishda) yoki universal sharnir vilkasi (tirsak-richakli kuch berishda) 
qotiriladi. 
30-rasm. Bir cho’michli ekskavator rukoyatlari: 
a