Reja : Qo’shma gap 2

Bog`lovchisiz qo`shma gap
Qismlarining o`zaro bog`lovchi vositalarsiz birikishidan tuzilgan qo`shma gap bog`lovchisiz qo`shma gap deyiladi. Bunday qo`shma gaplarda predikativ qismlarni mazmun va qurilish jihatdan bog`lashda intonatsiya (ohang) etakchi vazifa bajaradi. Masalan: Tashqarida qor uchqunlanib turar, daraxtlarning shoxlari kumush rangda tovlanib, ko`zni qamashtirardi. (J.Abdullaxonov).

Bog`lovchisiz qo`shma gaplarning qismlari ko`pincha tenglik intonatsiyasi orqali bog`lanadi. Masalan: Oldindan salqin shabada esa boshladi, yo`l qishloqning tutzor ko`chasiga kirdi. (SH.Xolmirzaev). Piyozning po`sti ko`p, yomonning do`sti ko`p. (Maqol). Ba’zan bunday qo`shma gaplarning predikativ qismlari tobelik intonatsiyasi bilan bog`lanishi mumkin. Masalan: Ortiq ham o`zicha quvonib qo`ydi: sintetik o`tovning narhi salkam ikki ming so`m... (P.Qodirov).

SHuning uchun ham tenglik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog`lovchisiz qo`shma gap mazmunan bog`langan qo`shma gapga, tobelik intonatsiyasi orqali tuzilgan bog`lovchisiz qo`shma gap ergashgan qo`shma gapga mos keladi. Ammo ba’zi bir bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari orasidagi intonatsiya tenglik va tobelik holatidan o`zgacha bo`ladi. Masalan: So`z doriga o`xshaydi, ortiqchasi zarar keltiradi. («Oz-oz o`rganib dono bo`lur»).

Foydalanilgan adabiyotlar

1.Abdurahmonov Gʻ., Qoʻshma gap sin-taksisi asoslari, T., 1958;

2.As qa rova M., Hozirgi zamon oʻzbek tilida qoʻshma gaplar, T., 1960;

3. Abdurahmonov Gʻ., Qoʻshma gap sintaksisi, T., 1964;

4. Gʻulomov A., Asqa-rova M., Hozirgi oʻzbek adabiy tili. Sin-taksis, T, 1965 va 1987;

5. As qarov M., Oʻzbek tilida ergashish formalari va ergash gaplar, T., 1966; Oʻzbek tili grammatikasi, 2-j. (sin-taksis), T., 1976;

6.Nurmonov A., Gap haqida sintaktiknazariyalar, T., 1988;

7 Mahmudov N., Nurmonov A., Oʻzbek tilining nazariy grammatikasi (sintaksis), T., 1995.