|
Empirik metodlar: a) bu metod o’qituvchilarning ish tajribasini (asosan, ommaviy, ba’zan shaxsiy tajribani) o’rganish; bu, birinchidan, ilg’or o’qituvchilarning kundalik ijodiy mehnatlari natijasida tug’ilgan qimmatli ishlarni va yangiliklarni tanlash, umumlashtirish, baholash va ommalashtirish, ikkinchidan, metodik fan mo’ljallagan o’qituvchi va o’quvchilar faoliyatining darajasini aniqlash maqsadida o’tkaziladi; b) o’quvchilarni o’qitish jarayonini maqsadga muvofiq kuzatish. Bu kuzatish mavzuga va tekshirishning maqsadiga bog’liq holda olib boriladi. Bunda dars va uning biror qismi, savollarga o’quvchilarning javobi, hikoyasi, magnitofon yozuvi kiritilishi, rasmga olish, o’quvchilarning yozma mashqlari va nazorat ishlari (diktant, bayon, insho)ni yig’ish va o’rganish, o’qituvchi va o’quvchilarni anketa orqali tekshirish kabilar qayd etiladi; v) eksperiment usuliyot taraqqiyotida hozirda juda keng tarqalgan metoddir. Bu metodning oldingi ikki metoddan farqi shundaki, eksperimentda haqiqatni izlashda deduktiv yo’ldan boriladi, ya’ni gipoteza qo’yiladi, mavzuga asosan eksperiment uchun material (o’qitish materiali) tayyorlanadi (masalan, materialni prinsipial yangicha joylashtirish, o’quvchilar amaliy ishlarining prinsipial yangi metodini belgilash kabi). Eksperiment bir necha marta takrorlanadi, bir necha sinf yo guruhlarda parallel o’tkaziladi. Tekshirish uchun o’qitish mavjud metodlar asosida olib borilayotgan nazorat sinflar olinadi. Eksperimental va nazorat sinflarda xilma-xil usullardan foydalaniladi. Masalan, chaprost deb ataladigan eksperimentda tekshiriladigan ish priyomi navbatma-navbat — bir eksperimental sinfda, bir nazorat sinfda tatbiq etiladi. Agar ikkala sinfda ham natija bir xilda yuqori bo’lsa, shu ish priyomi foydali hisoblanadi. Eksperimentning aniq to’g’ri o’tkazilishi uchun eksperimental sinf bilan unga parallel nazorat sinfning o’quvchilar tarkibi bir xil bo’lishi zarur.
Eksperimental tekshirish o’z maqsadining kengligi bilan farqlanadi: ayrim metodik priyomlarni tekshirishda ommaviylik talab qilinmaydi, ammo yangi dastur, darsliklarni nazorat tekshirishga butun tuman, viloyat jalb qilinadi.
Eksperiment o’z vazifasiga ko’ra: 1) yangi metod, yangi darsliklarning muvofiqligini tekshirish; 2) metod yoki qo’llanmaning qaydaraja foydaliligini va 3) metod yoki qo’llanmaning muvofiqligi va samaraliligini bir vaqtda aniqlash uchun o’tkaziladi.
Eksperiment natijasini chiqarishda unga beriladigan baho me’yori muhimdir. Bunday me’yor aniq barcha holatlar uchun ham bir xil bo’lishi lozim. Ona tili usuliyotida nazorat ishlarda yo’l qo’yilgan xatolar soni va xarakteri, muayyan bir vaqtda o’qilgan
yoki yozilgan so’zlar soni, og’zaki hikoya va yozma insho hajmi va izchilligi me’yoridan foydalaniladi.
20-yillarda maktabni rivojlantirishda jiddiy xatolarga yo’l qo’yildi. Kompleks dasturlarda ona tilini o’rganish tizimi buzildi; grammatik orfografik ko’nikmalarga yetarli ahamiyat berilmadi. Savod o’rgatishda yaxlit so’z metodi tilning fonetik xususiyatlariga mos kelmadi, analitik-sintetik ishlarni ta’minlamadi, puxta to’g’ri yozuv malakalari uchun baza yaratilmadi. Shunday qilib, fan sifatida ona tili o’qitish usuliyotining o’z predmeti, vazifasi, nazariy va amaliy sohasi bo’lib, bir qator fanlar o’rtasida uning ma’lum o’rni bor va boshqa fanlar bilan uzviy bog’lanadi; o’zining tekshirish metodlari tizimi, o’z prinsiplari mavjud; u fan sifatida shakllanib, rivojlanishning murakkab yo’lini bosib o’tmoqda.
Til fikrni shakllantirish va bayon qilish, taassurot, his, kechinmalarni ifodalashda muhim o’rin tutadi. Til jamiyat a’zolarining bir-birlari bilan o’zaro aloqasi uchun xizmat qiladigan kommunikativ vositadir. Bu vosita qanchalik takomillashsa, fikrni shunchalik aniq ta’sirchan ifodalaydi. Maktabda ona tilini chuqur o’rganish zaruriyati tilning mana shu asosiy funksiyalaridan kelib chiqadi.
Boshlang’ich sinflarda ona tilidan mashg’ulotlar turi va mazmuni quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1.O’qish, yozuv, grammatik materialni o’rganish, kuzatishlar hamda o’quvchilarning ijtimoiy faoliyatlari bilan bog’liq, holda, ularning og’zaki va yozma nutqini o’stirish.
2. Birinchi sinfga kelgan bolalarga savod o’rgatish, ya’ni ularni elementar o’qish va yozishga o’rgatish, bu ko’nikmalarni takomillashtira borib, malakaga aylantirish.
3. Adabiy til me’yorlarini, ya’ni imloviy va punktuatsion savodli yozuvni, orfoepik to’g’ri talaffuzni o’rganish, ifodali nutq va stilistik (uslubiy) elementlarni egallash.
4.Grammatika, fonetika, leksikadan nazariy materiallarni o’rganish, tildan ilmiy tushunchalar tizimini shakllantirish.
5.O’quvchilarni o’qish va grammatika darslari orqali badiiy, ilmiy-ommabop va boshqa adabiyotlar namunasi bilan tanishtirish, ularda adabiy asarni idrok etish ko’nikmasini hosil qilish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
