Referati reja: O‘zbekiston turizmini rivojlatirishda tarixiy shaharlarning o‘rni Samarqand, Buxoro, Xiva shaharlari «Sharqning qadimiy obidalari»

10.3. Shahrisabz, Termiz, Farg‘ona va boshqa shaharlarning asosiy tarixiy va arxitektura yodgorliklari

Shahrisabz
Bog‘lar va uzumzorlarga burkangan Shahrisabz shahri xunarmandchilik markazi bo‘lgan. Shahrisabzdagi dastlabki turar joylarga V-VI asrlarda asos solingan bo‘lsa, IX-X asrlarga kelib u yirik savdo va hunarmandchilik markaziga aylangan. Amir Temur tomonidan devor bilan o‘ralganidan so‘ng u madaniyat va ilm-fan shahriga aylangan.
Qarshi shahri Samarqand va Buxorodan Afg‘oniston va Hindistonga o‘tuvchi karvon yo‘llari asosida yuzaga kelgan. Qarshi bir necha arxitektura yodgorliklariga ega. Bular: Mirzo Ulug‘bek tomonidan qurilgan Ko‘kgumbaz masjidi (1463 y.), Jome’ masjidi, Minorali Qo‘rg‘oncha (XIX-XX asrlar), Xo‘ja Abdulaziz madrasasi (XX asr), Qilichboy madrasasi (1714 y.), Zaxok- Moron shaharchasi harobalari (eramizdan avvalgi I asr-eramizning V asri) va Qashqadaryo daryosi ustidan o‘tgan qadimiy ko‘prik kabilardir. Shaharda O‘lkashunoslik muzeyi bor.
Qashqadaryoning muhim arxeologik yodgorliklari-Temuriy sulolasiga tegishli Shamsiddin Mir Kulol maqbarasi, Ko‘kgumbaz masjidi, Gumbazi Zeydan maqbarasidir.
Hisor tog‘larning janubi-g‘arbida 1975 yilda Qizilsoy qo‘riqxonasi tashkil etilgan. Bu yerda silovsin, ayiq, qor barsi kabi noyob hayvonlarni uchratish mumkin. Shuningdek, Markaziy Osiyodagi eng yirik g‘orlardan biri – Amir Temur g‘ori ham shu atroflarda joylashgan.
Qashqadaryoda Xoja Ubaydulla, Jarroh Abduraxmon Ota, G‘ulom Naqshbandiylar ziyoratgoxlari, Sulton Mirhaydar maqbarasi kabi ziyoratgoxlari ham bor.
Shahrisabzning asosiy tarixiy va arxitektura yodgorliklari:
Oqsaroy (1380 y.);
Dorus - Saodat majmuasi (XIV asr);
Xazrati Imom masjidi (XIV asr);
Jahongir maqbarasi (XIV asr);
Dor-ut-Tilovat arxitektura majmuasi;
Ko‘kgumbaz masjidi (1435 y.);
Gumbazi Saidon (XV asr);
Shamsiddin Kulol maqbarasi (XV asr).
Surxondaryo

Surxondaryo O‘zbekistonning janubida joylashgan. Uning janubida Amudaryo bo‘ylab Afg‘oniston bilan bo‘lgan chegara yastanib yotibdi, shimoldan uni Hisor tog‘lari o‘rab olgan.

Hududda saqlanib qolgan asosiy yodgorliklar qatoriga Qirq qiz saroyi (IX asr), Hakim at Termiziy arxitektura yodgorligi (XI asr) va Sulton-Saodat majmuasini kiritish mumkin.
Termiz

Surxondaryo viloyatining markazi bo‘lgan Termiz shahri eramizdan oldingi II-I asrlarda Hindistonni Markaziy Osiyo orqali Yevropa bilan bog‘lovchi karvon yo‘llarining chorrahasida paydo bo‘ldi, keyinroq u Xitoyga eltuvchi Buyuk Ipak Yo‘lida ham muhim ahamiyat kasb etdi. Kushonlar davrida 500 gektar maydonni egalladi. Shuningdek, Termiz yonida eramizdan oldingi III-II asrlarda Yunon-Baqtriya davlatiga tegishli turar joylar topilgan. Qoratepada Budda madaniyatiga tegishli turli yodgorliklar, Fayoztepada Budda ibodatxonasi harobalarida qiziqarli lavhalar va haykallar topilgan.

Termizning asosiy tarixiy va arxitektura yodgorliklari:
Qirq qiz saroyi (IX asr);
Termiz hukmdorlari saroyi (XX asr);
Hakim at Termiziy arxitektura majmuasi (X asr);
Sulton - Saodat arxitektura majmuasi (X asr);
Qoratepa ibodatxonasi (II asr);
Fayoztepa ibodatxonasi (I asr).