Referati reja: Efemer, efemeroid, kosmopolit turlar haqida tushuncha

UrDU tabiiy fanlar fakulteti biologiya yo`nalishi magistratura talabasi

Narboyeva Shaxnozaning
“O’simliklar-orasidagi-o-zaro-munosabatlar” mavzusida tayyorlagan
REFERATI


REJA:

1. 
   Efemer, efemeroid, kosmopolit turlar haqida tushuncha.
   
2. 
   Turlarning o`zaro ta`sirlanish xillari.
   
3. 
   Bevosita munosabatlar: parazitlik, simbiotik, fiziologik, bioximiyaviy, mexanik, epifitlik.
   

Tayanch so`z va iboralar: efemer, efemeroid, kosmopolit, g`olib, raqobat, o`zaro yordamlashish, yashash uchun kurash, simbioz, allelopatiya, kolen, marazmin, epifitlik, mutalizm, kommensalizm.

Jamoadagi o`simlik turlari bilan muhit o`rtasida doimiy ravishda bo`lib turadigan munosabatlar juda muhim va murakkab jarayondir. Ayniqsa, o`simlik turlari orasida muhit ta`siri juda muhim. Buni bir muncha to`g`ri tushunish uchun jamoaning tarixiy taraqqiyoti va evolyutsiyasini bilish kerak bo`ladi. Ma`lumki, jamoa tasodifan turlardan tashkil topmaydi. Balki asrlar bo`yi, ba`zan minglab yillar davomida shu muhitga moslashgan va ma`lum bir jamoaga birlashgan bo`ladi. Shuning natijasida Yer sharining har bir mintaqasida o`ziga xos jamoalar tashkil topib, ular bir-birlaridan keskin farq qiladi. Har bir jamoadagi turlar tarkibining jamoa florasining turli-tuman bo`lishida tuproq, iqlim, relef kabi ekologik omillar bilan birga turlarning kelib chiqish tarixi ham asosiy rol o`ynaydi. Shunday bo`lsada, jamoadagi turlar doimiy ravishda o`zgarib turadi. Ayniqsa, bunday hol mavsumiy o`zgarishda yaqqol ko`zga tashlanadi. O`t o`simliklar qoplami va zich o`rmonzorlarda buni kuzatish mumkin. Misol uchun cho`l yoki adir, tog` mintaqasida erta bahorda, ba`zi bir efemer va efemeroid o`simliklar gullasa, yoz boshlarida esa boshqa turlarga mansub o`simliklar gullaydi. Jamoadagi efemer va efemeroid turlar deganda nimani tushunamiz?

Jamoadagi efemer turlar deganda, qisqa vegetatsiya davriga ega bo`lgan, bahorning dastlabki kunlarida yerga nam tushishi bilan ko`karib, gullaydigan, har yili urug`dan unib chiquvchi bir yillik o`simliklarni tushunamiz.
Efemer turlarga jag`-jag` (Capsella bursa pastoris (L) Medik), chitir (Chorispora tenella (Pall) DC), qizg`aldoq (Roemeria refracta DC), shotara (Fumaria vaillantii Loisl.), ismaloq (Spinacia turkestanika) kabi turlar kiradi. O`rta Osiyo florasida 400 ga yaqin efemer turlar mavjud. Bundan tashqari, jamoada efemeroid turlar ham mavjud bo`ladi.