|
11. Tibbiy-ma'naviy qadriyatlar. Tibbiy-ma'naviy qadriyatlar, ilmiy qarashlar hamda amaliy-tajribaviy salohiyatni o'zida
mujassam etadigan tibbiy madaniyat salomatlikni muhofaza qilish
institutsional tuzilmasining shakllanishi, faoliyat yuritishi va jamiyat
taraqqiyotiga mutanosib rivojlanishini ta'minlovchi, uni harakatga
keltiruvchi o'ziga xos ijthnoiy mexanizmdir. Bu ikki tizim tabiiy va
ijtimoiy borliqdagi o'zaro aloqador barcha murakkab tizimlar kabi
izomorf mutanosiblik qonuniyati asosida rivojlanadi.
Ma'lumki, kishilik jamiyatidagi o'zgarishlar bevosita inson
ma'naviyatiga bog'liq. Ma'naviy salohiyat davr ruhini anglash,
unga monand faoliyat yuritish, ish natijalarini sarhisob qilish
mezonidir. Demokratik jamiyatga xos ma'naviy yuksalish
jarayonida insonning qadr-qimmati, huquq va erkinliklariga e'tibor
kuchayishi salomatlikning yuksak ijtimoiy-madaniy qadriyatga,
tibbiy madaniyatning esa zarur ijtimoiy muhofaza vositasiga
aylanishiga ta'sir ko'rsatadi.
Inson vujudida sihatni ta'minlovchi noyob muhofaza tizimi
mujassam. Ammo bu tizim ma'naviy salohiyat negizida shakllangan
tibbiy madaniyat bilan mushtaraklik kasb etsagina bexato ishlaydi.
Butun yer yuzida ekologik muvozanat buzilgan hozirgi davrda
sog'liqni muhofaza qilish masalasiga yondashuvni ham tubdan
o'zgartirish taqozo etilmoqda. An'anaga ko'ra, salomatlik
muhofazasi xastalikka chalingan bemorga tibbiy yordam
ko'rsatishni, tibbiy madaniyat esa ana shu faoliyatni yuksak
saviyada tashkil etishni anglatadi. Profilaktik tibbiyot ustuvorlikka
erishgan hozirgi davrda esa bu tushuncha insonga bevosita tibbiy
yordam ko'rsatish bilan birga sog'lom hayot garovi bo'lgan tibbiy
va ijtimoiy muhitni asrash, kishi salomatligini ta'minlovchi barcha
sharoitni yaratishni ham nazarda tutadi. Hozirgi davr voqeligi
sog'Iiqni saqlashni keng ko'lamli ijtimoiy-muhofazaviy faoliyatga
aylantirmoqda. Albatta, bunday muhofazaviy tizim jamiyatning
butun moddiy va ma'naviy salohiyati bilan ta'minlamog'i lozim.
Tibbiy-madaniy tizim salomatlik muhofazasi yuksak saviyada
bo'lishiga zamin hozirlaydi va tibbiy amaliyot jarayonida o'zi ham
takomillashib boradi. Bugungi kunda tizimning tibbiy-aksiologik,
intellektual-kognitiv va funktsional tarkibiy qismlarida katta
o'zgarishlar kuzatilmoqda. Bu jarayonlarda tibbiy-aksiologik
qadriyatlar alohida o'rin egallaydi. Bioetikaga taalluqli g'oyalarga
e'tibor kuchayishi bilan sog'liqni saqlash institutsional tizimida
yangi tuzilmalarning paydo bo'lishi ham buni tasdiqlaydi.
O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligi qoshidagi etika
komiteti ana shunday yangi tuzilmalardandir.
Mamlakatimizda huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati
shakllanishi tibbiy madaniyatning ham yangi taraqqiyot bosqichiga
kO'tarilishiga zamin yaratdi. lumladan, tibbiy faoliyat doirasida
ahloq me'yorlari bilan tartibga solinadigan munosabatlar huquqiy
norma sifatida qonunlarda aks ettirilishi, tibbiy-iqtisodiy
munosabatlami tartibga soluvchi qonun me'yorlarining yaratilishi
tibbiy-madaniyatning ahamiyatini yanada oshirmoqda. Aholining
kam ta'minlangan qismiga tibbiy yordam ko'rsatishga oid huquqiy
me'yorlar qonunlarda aks ettirilgan tibbiy-ma'naviy qadriyatlaming
yanada mustahkamlanishiga xizmat qilmoqda.
Aksiologik kontseptsiyalar. Hozirgi vaqtda qadriyatning tabiatini xilma-xil talqin etuvchi turli aksiologik YO'nalishlar ko'payib
bormoqda. Shartli ravishda aksiologik kontseptsiyalarning
quyidagi turlarini ajratib ko'rsatish mumkin: obyektiv-idealistik,
subyektiv-idealistik, qadriyatning naturalistik nazariyasi,
anstsendental, ijtimoiy, dialektik-materialistik.
Obyektiv-idealistik nazariya (neokantchilik, neotomizm,
intivituizm) qadriyatni zamon va vaqtdan tashqaridagi narigi
dunyodagi mavjudlik sifatida talqin etadi. Obyektiv aksiologiya
tarafdorlari fikricha:
a) qadriyatlar obyektivdir, ular narsalar, voqelik shakllari yoki
ulaming mohiyati, mazmuni, ahamiyati bilan uzviy bog'liq;
b) qadriyatJar dunyosining o'ziga xos yashash qonunlari bor,
ulaming amal qilishi inson irodasiga bo'ysunmaydi;
c) qadriyatlar voqelikning ahamiyati va mezoni sifatida mavjud
bo'lganlari uchun amaliy faoliyatni belgilaydi, inson o'z hayotini
unga moslashtirishi shart.
Subyektiv-idealistik nazariya (mantiqiy pozitivizm, fenomenologiya, emotovizim, etikadagi lingvistik tahlil, U.Erban,
D.Proll, L.Lyuis va boshqalaming asab-iroda qadriyat nazariyasi)
qadriyatni ong hodisasi sifatida talqin etadi, unda baholanayotgan
obyektga insonning subyektiv munosabati, psixologik kayfiyatining
namoyon bo'lishini ko'radi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
