Реферат Текширди: проф. Сотволдиев А. Андижон -2017 й

Ишчи кучи ва меҳнат унумдорлигининг маҳсулот ҳажмини ўзгаришига таъсирининг таҳлили.

Ишлаб чиқариш ҳажмига таъсир қилувчи омиллар орасида меҳнат ресурслари ва уларнинг самараси муҳим ўринни эгаллайди. Меҳнат ресурслари ишчи кучи тариқасида ишловчиларнинг ўртача сони билан, меҳнат самараси эса ўртача 1 ишловчи ҳисобига етиштирилган маҳсулот ҳажми билан тавсифланади. Демак, ушбу кўрсаткичлар ишлаб чиқаришга таъсир қилувчи бевосита омиллардир. Ушбу кўрсаткичлар билан етиштирилган маҳсулот ҳажми ўртасида бевосита боғлиқлик мавжуд. Ушбу боғлиқликни қуйидагича ифодалаш мумкин:

ЯМ = ХС  МУ
Бунда, ЯМ – ялпи маҳсулот ҳажми;
ХС – ишловчи ходимларнинг ўртача сони;
МУ – меҳнат унумдорлиги даражаси.
Меҳнат ресурслари ва меҳнат унумдорлиги омилларининг маҳсулот ҳажмини ўзгаришига таъсирининг таҳлилини кўриб чиқамиз. Формуладан кўриниб турибдики, ишлаб чиқаришнинг натижавий кўрсаткичи бўлган ялпи маҳсулот ҳажмини ўзгариши бевосита икки омил ҳисобига содир бўлади:
1. Ходимларнинг ўртача сонининг ўзгариши ҳисобига;
2. Меҳнат унумдорлиги даражасининг ўзгариши ҳисобига.
Ялпи маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига ушбу омилларнинг таъсирини кўрсаткичлар фарқи, занжирли боғланиш ва индекс усулларидан фойдаланиб, аниқлаш мумкин. Бу ерда «кўрсаткичлар фарқи (фарқлаш)» усулидан фойдаланиб, таҳлил этиш тартибини келтирдик.
Биринчи навбатда, ялпи маҳсулот умумий ҳажмининг ўзгариши аниқланади. Бунинг учун ҳисобот йилидаги ялпи маҳсулот ҳажмидан базис йилидаги (ёки режалаштирилган) ялпи маҳсулот ҳажмини чегириб ташлаш керак:

Шундан кейин ялпи маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига омиллар таъсири аниқланади.
Ялпи маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига ходимларнинг ўртача йиллик сони ўзгаришини таъсирини аниқлаш учун ҳисобот йилидаги ишловчи ходимлар сони (ХС₁) билан базис йилидаги (ёки режадаги) ишловчи ходимлар сони (ХС₀) орасидаги фарқни базис йилидаги (ёки режадаги) меҳнат унумдорлиги даражасига (МУ₀) кўпайтириш керак:

Ялпи маҳсулот ҳажмининг ўзгаришига меҳнат унумдорлиги даражаси ўзгаришининг таъсирини аниқлаш учун ҳисобот йилидаги меҳнат унумдорлиги даражаси (МУ₁) билан базис йилидаги (ёки режадаги) меҳнат унумдорлиги даражаси (МУ₀) орасидаги фарқни ҳисобот йилидаги ишловчи ходимларнинг ўртача йиллик сонига (ХС₁) кўпайтириш керак:

Шу икки омил таъсирларининг йиғиндиси ялпи маҳсулот ҳажмининг умумий ўзгаришига тенг келиши керак.
Энди, ялпи маҳсулот ҳажми динамикасининг омилли таҳлилини фермер хўжалигининг маълумотлари асосида кўриб чиқамиз.
жадвал