Referat mavzu: shponkali va shlitsali birikmalarning joizlik va o‘tqazishlari

---

O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi 
 
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti 
 
“Texnika fanlarini o‘qitish metodikasi” kafedrasi 
 
Kasb talim fakulteti 

“Kasb ta’lim” (Qishloq xo'jaligini mexanizatsiyalash) 
bakalavr ta’lim yo‘nalishi
 
 
“METROLOGIYA, STANDARTLASHTIRISH VA O‘ZARO 
ALMASHINUVCHANLIK”
FANIDAN 
 
Referat 
 
 
MAVZU: 
SHponkali va shlitsali birikmalarning joizlik va o‘tqazishlari. 
 
 
 
Bajardi: KTA-291gurux talabasi Boyqobilov O 
Qabul qildi: Sodiqov A.R 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Qarshi 2014 

---

 SHponkali va shlitsali birikmalarning joizlik va o‘tqazishlari. 
Reja: 
1.
 
SHponkali va shlitsali birikmalarning vazifalari. 
2. SHponkali birikmalarning turlari. 
3. Prizmatik shponkali birikmalarning asosiy parametrlari. 
4. Prizmatik shponkalar o‘tqazishlari turlari. 
5. SHlitsali birikmalarning turlari. 
6. To‘g‘ri yonli prizmatik shlitsali birikmalarnig markazlashishi. 
7. To‘g‘ri yonli prizmatik shponkalarning shartli belgilanishi. 
Vtulka, shkiv, mufta va boshqa detallarni val bilan tutashtirishda, agar 
tutashuvchi detallar yuqori darajada markazlashishi talab qilinmasa shponkali 
birikmalar 
qo‘llaniladi. SHponkalar ularning tuzilishiga qarab prizmatik, 
segmetikli, ponasimon bo‘lishi mumkin. 
SHponkali birikmalarda turli o‘tqazishlarni olish uchun (prizmatik shponkalar 
uchun) val va vtulka chuqurchalariga(pazlariga) ularning kengligi “
v
” bo‘yicha 
joizlik belgilangan. SHponkali o‘tqazishlarda, ularning turi asosan shponka 
kengligi“
v
” bo‘yicha detallarning tutashishi bilan xarakterlanadi. 
Prizmatik shponkaning kengligi bo‘yicha 
h8
, balandligi bo‘yicha 
h11
va 
uzunligi bo‘yicha 
h14
larga mos joizliklarga ega, yani shponka barcha o‘lchamlari 
bo‘yicha shartli ravishda asosiy val(
h
) deb qabul qilingan. Prizmatik 
shponkalarning uch xil turdagi o‘tqazishlari mavjud: erkin; meyoriy(normal); zich. 
Erkin tutashma uchun valdagi chuqurcha eniga 
N9
, vtulkadagi chuqurcha eniga 
D10
joizlik maydonlari belgilangan bo‘lib, ular kengligi“
v
” bo‘yicha
h8 
joizlikli 
shponka bilin tutashtirilganida
 
bo‘shliqli o‘tqazishlarni xosil qiladi. Meyoriy 
(normal) birikma uchun tegishli ravishda 
N9
va 
Js9
, zich birikma uchun vtulka va 
val chuqurchalari eniga bir xil joizlik 
R9
berilgan. Meyoriy va zich tutashmalar 
turli xarakterga ega bo‘lgan o‘tuvchi o‘tqazishlarni xosil qiladi(8.1-rasim). 
SHponkali birikmalarning barcha parametrlari ularning joizliklari bilangina 
emas 
balki 
o‘lchamlarning mumkin bo‘lgan qiymatlari bo‘yicha xam 

---

standartlashtirilgandir. 
Ularning 
qabul qilishi mumkin bo‘lgan qiymatlari 
standartlashtirilib maxsus jadvallarda keltiriladi. 
SHponkali birikmalar tuzilish jixatidan sodda bo‘lishi bilan bir qatorda katta 
miqdordagi kuchlarni uzata olmaydi. SHu sababdan katta miqdordagi kuchlarni 
uzatish uchun shlitsali birikmalar keng qo‘llaniladi. 
SHlitsalarning tishlari profili tuzilishiga qarab shlitsali birikmalar to‘g‘ri yon 
tomonli, evolventli va uchburchakli bo‘lishi mumkn. Evolvent profilli shlitsali 
birikmalar to‘g‘ri tomonli shlitsali birikmalarga nisbatan qator afzalliklarga egadir: 
burash momenti nisbatan ko‘p miqdorda uzatilishi mumkin; tish asosida 
kuchlanishlar 10-40% kam yig‘iladi; siklik kuchlarga chidamliligi yuqori; detallar 
markazlashishi yuqori bo‘ladi; tayyorlanishi qulay. Uchburchak profilli birikmalar 
standartlashtirilmagan bo‘lib, asosan taranglikli (natyagli) o‘tqazishlar o‘rniga 
ishlatiladi.