To‘g‘ri yonli shlitsali birikmalar joizligi va o‘tqazishlari
ularning vazifasi,
markazlashish turiga qarab aniqlanadi. Tutashmalarni markazlshning uch xil turi
mavjud: tashqi diametr
D
bo‘yicha; ichki diametr
d
bo‘yicha; tishlarning yon
tomonlari(kengligi)
b
bo‘yicha(
8.
2-rasim).
Ichki diametr bilan markazlash vtulka yuqori qattiqlikga ega bo‘lganida, uni
protyajkada ishlov berib bo‘lmaganida qo‘llaniladi. Vtulkaning
ichki diametri ichki
silliqlash stanogida talab darajasidagi aniqlikgacha etkaziladi.
Tashqi diametr
D
bilan markazlash vtulka yuqori qattiqlikga ega bo‘lmaganida
qo‘llaniladi. Bu usul sodda va tejamkordir. Odatda ulardan qo‘zg‘almas
o‘tqazishlar olishda yoki qo‘zg‘aluvchi kam kuchlanish qabul qiluvchi
birikmalarda foydalaniladi.
8.2-rasm. To‘g‘ri yonli shlitsali birikmalarning: a) - tashqi diametr bo‘yicha;
b) - ichki diametr bo‘yicha; v) - tishlar kengligi bo‘yicha markazlashtirish
usullari.
SHlitsalarning yon tomonlari bo‘yicha markazlash o‘zgaruvchi yo‘nalishda
tasir etuvchi kuchlarni, katta burash momentlarini uzatishda keng qo‘llaniladi. Bu
turdagi tutashma yuklanishni shlitsalariga bir meyorda bo‘lishini taminlaydi,
lekin
tutashmaning markazlashish darajasi nisbatan past bo‘ladi.
SHlitsali birikmaning asosiy o‘lchamlari, ularning chetga chiqishlari maxsus
standartlarda keltiriladi.
O‘tqazishlar asosan tutashmaning markzlanish turiga qarab belgilanadi va
markazlashuvchi o‘lchamlar bo‘yicha nisbatan yuqori aniqlikga ega bo‘ladi.
Markazlashga yuqori talab qo‘yilganida tutashmalarda kichikroq bo‘shliq olishga
xarakat qilinadi. SHuningdek bo‘shliqning kichik bo‘lishi tutashmaning ishlash
muddatiga xam ijobiy tasir ko‘rsatadi.
Markazlashda ishtirok etmaydigan diametrlar bo‘yicha
val va teshik tizimlarida
ular yig‘ilganida katta miqdorda bo‘shliq xosil qiluvchi joizlik
maydonlari
belgilanadi. Bu esa birikmaning yig‘iluvchanligini yaxshilashga imkoniyat
yaratadi.
SHlitsali birikmalarning belgilanishida birinchi o‘rinda markazlashish parametri
belgisi, ikkinchi tishlar soni va ketma-ket o‘lchamlari
d, D, b,
ularning val va
vtulkalar bo‘yicha asosiy og‘ishi belgisi va kvaliteti(joizlik maydoni)
qabul
qilingan ma’lum tizimda yoki aralash joizlik tizimida ifodalanishi keltiriladi.
Masalan:
- bu tutashma ichki diametr bo‘yicha markazlashgan,
tishlar soni
z
=8, ichki diametr bo‘yicha tutashma o‘tqazilishi
8
7
36
e
H
, tashqi
diametr bo‘yicha o‘tqazilishi
11
12
40
a
H
, yon yuzalar (tishlar kengligi) bo‘yicha
o‘tqazilishi
7
9
7
f
D
belgilangan birikmaning shartli ifodalanishi;
D
- 8x36x40
9
10
7
7
6
h
F
x
h
H
- bu tutashma tashqi diametr bo‘yicha markazlashgan,
tishlar soni
z
=8, ichki diametr bo‘yicha tutashma o‘tqazilishi
belgilanmagan,
tashqi diametr bo‘yicha o‘tqazilishi
7
6
40
h
H
, yon yuzalar (tishlar kengligi) bo‘yicha
o‘tqazilishi
9
10
7
h
F
belgilangan birikmaning shartli ifodalanishi;
b- 8x36x40
- bu tutashma tishlar kengligi bo‘yicha markazlashgan,
tishlar soni
z
=8, ichki diametr(d
=36 mm
) bo‘yicha tutashma o‘tqazilishi
7
9
7
11
12
40
8
7
36
8
f
D
х
а
Н
x
e
H
x
d
9
9
7
11
12
h
D
x
a
H
belgilaanmagan , tashqi diametr bo‘yicha o‘tqazilishi
11
12
40
a
H
, yon yuzalar
(tishlar kengligi) bo‘yicha o‘tqazilishi
9
9
7
h
D
belgilangan birikmaning shartli
ifodalanishi.
Evolvent profilli shlitsali birikmlarda markazlash tishlarning
yon tomonlari va
tashqi diametri bo‘yicha amalga oshiriladi. Ichki diametr bo‘yicha markazlash
maslaxat berilmaydi(
8.3-rasim
).
8.3-rasm. Evolvent shlitsali birikmalarning tish profili: a) tishning yon
tomonlari bщyicha markazlashtirish; b) tashqi diametr bo‘yicha markazlashtirish
(chuqurlik shakli aylana ko‘rinishida bo‘lishi mumkin).
Tishlarning yon yuzalari bo‘yicha markazlanganda, tish kengligi (s) va
chuqurlik kengligiga ikki turdagi joizlik belgilanadi
(
) Te (Ts)
-
1
va s
joizliklari va yig‘ma joizlik, tish va chuqurlik shakl va joylashish joizligi (
8.4-
rasim
).
CHetga chiqishlar
1
va
s
larning
nominal qiymatidan, bo‘luvchi aylana
bo‘yicha xisoblanadi.
-uchun bitta asosiy chetga chiqish
N
va 7,9,11 aniqlik
darajasi, tish qalinligi uchun
s
-o‘nta asosiy chetga chiqish belgilangan:
a, s, d, f, g,
h, k, n, p, r,
aniqlik darajasi esa 7-11 oralig‘ida bo‘lishi mumkin. Tishlarning yon
tomonlari bo‘yicha o‘tqazilishi faqat teshik tizimida belgilangan.
Tashqi diametr bo‘yicha markazlash uchun ikki
qator joizlik maydoni qabul
qilingan. Vtulka chuqurligi tashqi diametriga D
1
va val tishlari tashqi
8.4-rasm. Evolvent tutashmalarda vtulka chuqurligi kengligi joizlik maydoni «
e» (a) va val tishi qalinligi «s» joizlik maydonining (b) joylashishi.
diametriga d
α
ikki qatordan joizlik maydonlari belgilangan: 1-qator
D
1
uchun,
-
N7;
d
α
-uchun
n6, js6; h6, g6, f7
. 2- qator D
1
uchun - N8; dα uchun -
n6, h6, f7
.
Birinchi qator ikkinchiga qaragandan afzaldir. Bunda vtulka chuqurligi kengligiga
:
9N, 11N,
val tishi qalinligiga
s
: 9
h
, 9g, 9
d
, 11
s
, 11
a
joizlik maydonlari
belgilangan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
