O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL – XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI TBTA va DT kafedrasi TOTXB fanidan REFERAT Mavzu: Linux Operatsiyon tizimi. Guruh: 415-21 TT va DTo’
Topshirdi: mag. Boymirzayev A
Qabul qildi: prof. Xamdamov Utkir
Toshkent – 2021
Mundarija:
I.
Kirish………………………………………………………...………...
3
II.
Asosiy qism………………………………………………...………….
5
Linux operatsion tizimning asosiy funktsiyalari va qoʼllanilishi sohasi……………………………………………...
5
Linux operatsion tizim arxitekturasi……………………...
7
Linux operatsion tizim strukturasi va asosiy komponentlari………………………………………………….
11
Linux operatsion tizimning asosiy xarakteristikalari………..
12
Linux operatsion tizim interfeysi……………………………..
Linux operatsion tizmi asosiy komandalari…………………
Xotira bilan ishlash modullari……………………………..
14 17 25
III.
Xulosa………………………………………………………………….
29
IV.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati………………………………….
31
KIRISH Hozirgi kunda bir nechta keng tarqalgan operatsion tizimlar mavjud bo’lib ular orasida Linux o’ziga xos o’ringa . Linux-ning mashhurligini tushunish uchun biz taxminan 50 yil oldingi kompyuterlar texnologiyalarini ko’rib chiqishimizga to’g’ri keladi.Bu paytda komputerlar uylar , stadionlar kabi katta edi.Garchi bu komputerlarning o’lchamalri sezilarli darajada muammo bo’lsada undan ham katta muammo bu har bir komputerda alohida operatsion tizm mavjudligi edi.Dasturiy ta’minot doim ma'lum bir maqsadga xizmat qilish uchun moslashtirilgan bo’lardi. Bitta tizim uchun ishlab chiqarilgan dasturiy ta’minot boshqa tizim uchun ishlamagan.Bitta tizim bilan ishlay olishni o’rgandi degani bu boshqa tizimlarda ham ishlay oladi degani emasdi.Bu esa foydalanuvchilar uchun ham ,administratorlar uchun ham qiyinchilik tug’dirar edi.Texnologik jihatdan dunyo unchalik rivojlanmaganligi sababli komputerlarning o’lchamlari yana o’n yillarcha shundayligicha qoldi.Faqat 1969 yilda Bell Labs labaratoriyasi ishlab chiqaruvchilar jamoasi dasturiy ta'minot uchun yechim ustida ishlay boshladilar.Ular yangi operatsion tizimni ishlab chiqdilar. U asosan uchta asosiy xususiyatga ega edi.
1.Oddiy va samarali
2. Assambleya kodida emas, C dasturlash tilida yozilgan
3. Kodni qayta ishlashga qodir
Bell Labs loyihachilari buni UNIX deb nomladilar. Kodni qayta ishlash xususiyatlari juda muhim edi.
O'sha vaqtga qadar barcha tijoratda mavjud bo'lgan kompyuter tizimlaribir tizim uchun maxsus ishlab chiqilgan kodda yozilgan. Boshqa tomondan, UNIX faqat kichik kod sifatida kerak bo’lardi va u maxsus kodning bir qismi bo'lib, u hozirda yadro deb ataladi. Ushbu yadro kodning bir qismi bo’lib har bir maxsus tizim va shaklga moslashishi zarur bo’lgan Unix tizimining asosi edi. Operatsion tizim va boshqa funksiyalar shu yadro atrofiga yuqori dasturlash tili C da yozilgan edi.Keyingi 20 yillikda UNIX ning rivojlanishi davom etdi.UNIX bilan ko’p narsalar qilish imkoni paydo bo’ldi.Hardware va software ishlab chiqaruvchilar o’zlarini mahsulotlarida UNIX ni qo’llay boshladilar. UNIX dastlab faqat juda katta meynfreymlar va mini-kompyuterlar bo'lgan muhitlarda topilgan.Siz UNIX dan universitedda,hukumatda yoki moliyaviy kompaniyalarda foydalana olardingiz xalos.Lekin mini komputerlar ya’ni shaxsiy komputerlar 80-yillarning oxiriga kelib rivojlantirildi va juda ko’p odamlarning uylarida shaxsiy komputerlar paydo bo’la boshladi.Bu vaqtgacha UNIX ning faqat bir necha versiyalari shaxsiy komputerlar uchun edi xalos.Lekin ularning hech biri erkin va muhim emas edi.Shuningdek juda sekin ishlardi.Shuning uchun ko’p odamlar o’zlarining shaxsiy komputerlarida MS DOS va Windows 3.1 operatsion tizmlaridan foydalanardilar. 90-yillarning boshlariga kelib, uy kompyuterlari nihoyat to'liq UNIX-ni ishga tushirish uchun yetarlicha kuchli bo’ldi.Helsinki universitetining Komputer ilmlari bo’yicha tahsil olayotgan Linus Torvalds UNIX ni erkin akademik versiyasini ishlab chiqish haqida o’ylay boshladi va zudlik uni kodini yoza boshladi. U o’zining shaxsiy komputerida UNIX operatsion tizimini yanada takomillashgan shaklini ishlab chiqish ustida ishlay boshladi. Keyingi bir necha yilgi ishlar natijasida yetuk operatsion tizim Linus ishlab chiqarildi va keyinchalik uni Linix deb atala boshlandi. Linux to'liq UNIX klonidir, u ish stantsiyalarida, shuningdek, o'rta va yuqori darajadagi serverlarda foydalanish uchun mos keladi.
1.operatsion tizim ning asosiy funksiyalari va qo'llanilish sohasi Linux OS ning har bir versiyasi texnik resurslarini boshqaradi, ilovalarni ishga tushiradi va boshqaradi. U shuningdek foydalanuvchi interfeysining ba’zi shakllarini taqdim etadi.Ishlab chiquvchilar uchun ulkan hamjamiyat va tarqatishlarning keng doirasi Linux versiyasi deyarli har qanday vazifa uchun mavjudligini anglatadi va Linux hisoblashning ko'plab sohalariga kirib borgan.
Misol uchun Linux operatsion tizimi web serverlar uchun(ayniqsa Apache) mashhur operatsion tizim bo’ldi.U shuningdek tarmoq operatsiyalari, ulkan hisoblash kalsterlarini talab qiladigan ilmiy hisoblash masalalari,malumotlar bazalarini ishga tushirish,ish stoli, so’nggi hisoblash vositalari va Mobil qurilmalarni ishga tushirish OS versilayalari (Android) bilan bilan paydo bo’ldi. Linux operatsion tizimini juda ko'p turli xil sozlamalarda topish mumkin, ular turli xil foydalanish holatlarini qo'llab-quvvatlaydi.U asosan quyidagi sohalarda ishlatiladi
Web-serverlar, ma'lumotlar bazasi serverlari, fayl serverlari, elektron npochta serverlari va har qanday boshqa turdagi umumiy serverlar uchun Server Operatsion tizimivazifasini o’taydi.Yuqori hajmli va ko'p tarmoqli ilovalarni qo'llab-quvvatlash uchun mo'ljallangan Linux barcha turdagi server ilovalari uchun juda mos keladi.
Shaxsiy mahsuldorlikni hisoblash uchun Ish Stoli Operatsion Tizimi. Linux , tijorat operatsion tizimlaridan afzal ko'radigan foydalanuvchilar uchun bepul va ochiq manbali mavjud ish stoli muhitidir.
Grafik foydalanuvchi interfeysi (GUI) yoki bevosita ulangan terminal va klaviaturani talab qilmaydigan tizimlar uchun Boshsiz Server Operatsion tizimi (Headless server OS)vazifasini o’taydi. Boshsiz tizimlar ko'pincha masofadan boshqariladigan tarmoq serveri va boshqa qurilmalar uchun ishlatiladi.
Cheklangan hisoblash funksiyasini talab qiladigan tizimlar uchun O'rnatilgan Qurilma Operatsion tizimi vazifasini bajaradi. Linux turli xil ilovalar, jumladan, maishiy texnika, avtomobil ko'ngilochar tizimlari va tarmoq fayl tizimi qurilmalari uchun o'rnatilgan OT sifatida ishlatiladi.
Routerlar, Switchlar, domen nomi tizimi serverlari, uy tarmog'i qurilmalari va boshqalar uchun Tarmoq Operatsion Tizimi vazifasini bajaradi. Masalan, Cisco Linux yadrosidan foydalanadigan Cisco Internetda ishlash operatsion sistemasi(Internetwork Operating System (IOS) )versiyasini taklif etadi.
Korxona dasturiy ta'minotini ishlab chiqish uchun dasturiy ta'minotni ishlab chiqish Operatsion tizimi vazifasini bajaradi. Ko'pgina ishlab chiqish vositalari Windows yoki boshqa operatsion tizimlarga ko'chirilgan bo'lsa-da, Linuxda eng ko'p ishlatiladigan ochiq kodli dasturiy ta'minot ishlab chiqish vositalari mavjud.Masalan, taqsimlangan manba boshqaruvi uchun git; manba kodini tahrirlash uchun vim va emacs; va deyarli har bir dasturlash tili uchun kompilyatorlar va tarjimonlar shular jumlasidan.
Bulutli masalalar uchun Bulutli Operatsion tizim(Cloud OS) vazifasini bajaradi.Yirik bulutli hisoblash provayderlari Linuxda ishlaydigan bulutli hisoblash misollarini Cloud yani bulutli serverlar,ish stoli va boshqa xizmatlar uchun taklif qiladi.
2.Operatsion Tizim Arxitekturasi Linux arxitekturasi qattiq qism (Hardware), yadro(kernel), qobiq(shell) va amaliy dasturlar (Applications)dan iborat.
Linux operatsion tizimining arxitekturasi
